17.12.23

Feidhmiú na Reachtaíochta Teanga Nua – Inniúlacht agus Freagrúlacht.

Seo Ráiteas Tosaigh an Choimisinéara Teanga, Séamas Ó Concheanainn, ag Comhchoiste na Gaeilge, na Gaeltachta agusPhobal Labhartha na Gaeilge ar an ábhar ‘Feidhmiú na Reachtaíochta Teanga Nua – Inniúlacht agus Freagrúlacht.’ Bhí an cruinniu ar an 13ú lá Nollag 2023 ag Tithe an Oireachtais. Sé Aengus O Snodaigh TD atá mar Chathaoirleach ar an gcoiste seo.

>>A Chathaoirligh, agus a chomhaltaí coiste uile,
Ba mhaith liom buíochas a ghlacadh leatsa agus le comhaltaí an Chomhchoiste as an gcuireadh freastail. Is mór an chomaoin atá curtha ag an gComhchoiste orm teacht in bhur láthair inniu i ndiaidh mo cheapacháin mar Choimisinéir Teanga ag Uachtarán na hÉireann, Mícheál D. Ó hUigínn, an tseachtain seo caite. Tá mé féin agus foireann Oifig an Choimisinéara Teanga ag súil go mór leanacht den dea-chaidreamh idir an Oifig agus an Comhchoiste chun go neartófaí cearta teanga phobal labhartha na Gaeilge. Tá an dea-chaidreamh sin ríthábhachtach ar mhaithe le tapú na deise atá againn anois cearta teanga phobal na Gaeilge a láidriú de thoradh theacht i bhfeidhm Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021.

Rónán Ó Domhnaill & Seán Ó Cuirreáin
Ba mhaith liom an deis seo a thapú freisin aitheantas a thabhairt don obair cheannródaíoch a rinne na Coimisinéirí Teanga a bhí ann romham. Is iad a sheas an fód do chearta teanga in Éirinn. Bhí sé de dheis agam a bheith ag obair le Rónán Ó Domhnaill le breis agus dhá bhliain agus is é a rinne obair chéadach ar réim reachtaíochta nua a thabhairt chun cinn, réim a laghdaíonn an bhearna idir fís agus feidhmiú na gceart teanga. Leag an chéad Choimisinéir Teanga, Seán Ó Cuirreáin, dúshraith théagartha agus sheasmhach do shaothrú cearta teanga phobal na Gaeilge agus d’Oifig an Choimisinéara Teanga. Tá moladh ar leith ag dul do na hAirí Gaeltachta agus d’oifigigh uile na Roinne a chinntigh go gcuirfí acmhainní cuí ar fáil do thionscnamh, d’achtú agus d’fheidhmiú na reachtaíochta agus Oifig an Choimisinéara Teanga i gcaitheamh na mblianta.

Is iad an líon ard gearán agus ábhar na ngearán a fhaigheann Oifig an Choimisinéara Teanga ó bhliain go bliain a léiríonn an géarghá le cearta teanga a neartú. Má tá feabhas le teacht ar an bhfreastal a dhéanann an Stát ar phobal na Gaeilge trí sheirbhísí poiblí, creidim go bhfuil tréimhse chinniúnach amach romhainn. Bainfear amach bunaidhm Acht na dTeangacha Oifigiúla – is é sin líon na seirbhísí poiblí atá á gcur ar fáil don phobal a mhéadú agus caighdeán na seirbhísí a fheabhsú – trí fheidhm iomlán a thabhairt d’fhorálacha an Achta leasaithe. Tá forálacha suntasacha sa reachtaíocht teanga leasaithe chun críche na bunaidhme seo.

An Plean Náisiúnta.

Séamas Ó Concheanainn & Uachtarán na hÉireann
I gcroílár an dualgais náisiúnta seirbhísí poiblí trí Ghaeilge a fheabhsú agus a mhéadú ar bhonn earnála agus córasach beidh an Plean Náisiúnta do sholáthar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge. Tá an Plean Náisiúnta reachtúil seo á fhorbairt i láthair na huaire faoi stiúir an Choiste Chomhairligh um Sheirbhísí Gaeilge, a bhunaigh an tAire Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán anuraidh (2022). Cuimseofar bearta criticiúla sa Phlean Náisiúnta, lena n-áirítear caighdeáin teanga a leagfaidh amach na seirbhísí nua a mbeidh dualgas ar chomhlachtaí poiblí a sholáthar (Ailt 18 & 19 d’ Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021). Cuimseoidh na caighdeáin teanga freisin sainiú ar na hinniúlachtaí teanga a bheidh de dhíth ar fhoireann na gcomhlachtaí poiblí leis na seirbhísí a bheidh leagtha amach a sholáthar ar chaighdeán sásúil, do phobal na Gaeilge. Is é an tAire a dhéanfaidh forordú ar na caighdeáin teanga a chuimseoidh na seirbhísí éagsúla a mbeidh ar chomhlachtaí poiblí, nó ar chatagóirí de chomhlachtaí poiblí, a chur ar fáil don phobal(Alt 19(A)(2) d’ Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021).

Tá sé soiléir ó nádúr na ngearán atá á bhfáil ag m’Oifigse ón bpobal ar bhonn rialta go mbeidh dóthain foirne le cumas sásúil sa Ghaeilge a bheith ar fáil, cinniúnach lena chinntiú go dtiocfaidh feabhas, ar líon agus ar chaighdeán seirbhísí poiblí trí Ghaeilge. Tá soláthar soiléir sa reachtaíocht teanga leasaithe don riachtanas seo tríd an mórsprioc 20% d’earcaithe nua le Gaeilge a bhaint amach faoin mbliain 2030. Beidh sé riachtanach go leagfaidh an Plean Náisiúnta, a bheidh forbartha faoi stiúir an Choiste Comhairligh, cosán soiléir amach a mbeidh dul chun cinn céimnitheach agus intomhaiste leagtha amach ann. Mar aon leis an gcur chuige do shroichint na mórsprice 20% d’earcaithe nua le Gaeilge leagfar síos na leibhéil inniúlachta teanga faoi réir Chomhchreat Tagartha na hEorpa um Theangacha (CECR Fraincís) a bheidh i gceist don fhoireann a bheidh freagrach as seirbhísí poiblí ar leith a sheachadadh. Foráil shuntasach freisin gur féidir leis an gCoiste Comhairleach comhairle a chur ar chomhlachtaí poiblí faoi líon agus faoi ghráid na foirne a bheidh riachtanach leis na seirbhísí poiblí éagsúla trí Ghaeilge a chur ar fáil. Beidh tuairisc le foilsiú ag an gCoiste Comhairleach ar chur i bhfeidhm an Phlean (Alt 18(F)(1) d’Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021) agus beidh tráchtaireacht le heisiúint agamsa mar Choimisinéir Teanga taobh istigh de 6 mhí ar obair an Choiste Chomhairligh agus ar an dul chun cinn leis an bPlean Náisiúnta. Tacóidh mise le haon iarracht cur le comhar, comhpháirtíocht agus comhoibriú idir comhlachtaí poiblí, an pobal, agus Tithe an Oireachtais, ar mhaithe le fíorú na móraidhme náisiúnta seo.

Forálacha Nua.

Oifig an Choimisinéara Teanga
In 2022 mar ullmhúchán do theacht i bhfeidhm Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021 reachtáil an Oifig an clár ardaithe feasachta ba mhó riamh ó bunaíodh an Oifig. D’fhreastail breis is 2,100 rannpháirtí ar sheimineáir ghréasáin a reachtáil an Oifig, cuid acu a reáchtáladh i gcomhar leis an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán. Díol suntais ab ea an méadú de 81%, ó 189 go dtí 284, a tháinig ar líon na gcásanna inar roinn an Oifig comhairle le comhlachtaí poiblí faoina ndualgais faoin Acht. D’eascair an méadú is suntasaí ar líon na gcásanna comhairleacha go príomha ó theacht i bhfeidhm foráil fógraíochta na gcomhlachtaí poiblí i mí Dheireadh Fómhair 2022 (Alt 10A d’Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021). Tá an méadú atá tagtha ar líon na bhfógraí trí Ghaeilge atá le feiceáil ar na meáin chumarsáide le roinnt míonna ag cur go mór le seasamh agus le feiceálacht na Gaeilge i measc an phobail. Beart tábhachtach atá san fhoráil seo a thacaíonn le forbairt earnáil na meán Gaeilge trí shruthanna úra ioncaim a ghiniúint. Beidh faireachán á dhéanamh ag an Oifig an bhliain seo chugainn ar ghéilliúlacht na gcomhlachtaí poiblí don fhoráil fógraíochta.

Tabharfar feidhm do dhualgais reachtúla nua gan mhoill. Ina measc, tá an dualgas a bheidh ar chomhlachtaí poiblí ainm, sloinne agus seoltaí baile an duine aonair a thaifeadadh agus a úsáid go cruinn trí mheán na Gaeilge. Bhí an fhaillí a bhíothas a dhéanamh ar an bpobal ina leith seo ar cheann de na húdair ghearáin ba mhó a tarraingníodh anuas leis an Oifig le roinnt blianta. Táthar ag súil go dtabharfar feidhm go luath freisin d’fhorálacha maidir le foirmeacha oifigiúla, lógónna agus ainmneacha comhlachtaí poiblí nuabhunaithe. Dualgas nua suntasach eile ná dualgas conraitheoirí nó soláthraithe tríú páirtí atá ag obair thar ceann comhlachtaí poiblí a bheith géilliúil don reachtaíocht. Is cumhacht reachtúil bhreise a bheith in ann faireachán agus tráchtaireacht réamhghníomhach a dhéanamh ar achtacháin eile a bhaineann le stádas nó úsáid na Gaeilge. Treiseoidh na cumhachtaí breise seo le húsáid na Gaeilge mar phríomhtheanga an phobail sa Ghaeltacht agus mar theanga náisiúnta chomhaimseartha.

Inniúlacht agus Freagrúlacht Chórais na Seirbhíse Poiblí.

Aengus O Snodaigh TD, Cathaoirleach
Mar is eol daoibh, tá fiche bliain ann ó bunaíodh an Oifig agus is údar bróid domsa mar Choimisinéir agus d’fhoireann na hOifige go ndearnadh freastal fónta ar éilimh phobal na Gaeilge agus cuidiú le comhlachtaí poiblí a ndualgais reachtúla a chur i bhfeidhm. Ó bunaíodh an Oifig go deireadh na bliana 2022, tá os cionn 12,000 ghearán curtha faoinár mbráid. Le linn na tréimhse céanna, tháinig breis agus 3,000 iarratas ar chomhairle chugainn ó chomhlachtaí poiblí. Déantar gach iarracht freastal go pras ar fhiosruithe agus ar ghearáin ón bpobal. Seoladh 149 n-imscrúdú foirmiúil ar chomhlachtaí poiblí idir 2003 agus 2022 nuair a bhí gach iarracht déanta ag foireann na hOifige an cás a réiteach go neamhfhoirmeálta.

Ina dhiaidh sin féin, tá roinnt dúshlán ag teacht chun cinn maidir le hinniúlacht (nó cumas) an chórais bunseirbhísí a sheachadadh trí mheán na Gaeilge nuair a éilítear sin. Tar éis fiche bliain, ba dhóigh leat go mbeadh socruithe ardleibhéil déanta ionas go ndéanfaí soláthar don seachadadh teanga ina cheann ar sheachadadh na mbunseirbhísí mar bhunsraith feidhmithe. Is iad na himscrúduithe is fearr a léiríonn na bearnaí córasacha. Má scrúdaítear fionnachtana an 149 n-imscrúdú atá seolta ó 2003, is minic trí dhúshlán ar leith a bheith le tabhairt faoi deara iontu:

  1. Ní thuigtear an dualgas reachtúil teanga ag leibhéal ard ceannaireachta;
  2. Ní dhéantar córais inmheánacha phleanála a dhearadh dá réir;
  3. Ní bhíonn dlús criticiúil de líon foirne atá inniúil ar an nGaeilge le leanúnachas soláthair a chinntiú.

Cuirfidh forálacha sa reachtaíocht leasaithe feabhas ar cheist na feasachta agus an rialachais chorparáidigh i measc comhlachtaí poiblí. Tá freagracht tuairiscithe le leagan ar bhall foirne sinsearach i ngach comhlacht poiblí chun maoirsiú a dhéanamh ar fheidhmiú an Achta. Beidh ar an gcomhlacht poiblí tuairisc a thabhairt i dTuarascáil Bhliantúil an chomhlachta ar aon ábhar a ndéantar tuairisciú air maidir leis an reachtaíocht teanga. (Alt 3 d’Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021) Maidir leis na dúshláin dlús criticiúil de líon foirne atá inniúil ar an nGaeilge a bheith ar fáil do chomhlachtaí poiblí, teastaíonn béim atreisithe a leagan ar inniúlacht teanga mar thréith infhostaitheachta sa tSeirbhís Phoiblí, an tSeirbhís Phoiblí Shinsearach san áireamh. Mura bhfuil ceannaireacht teanga ón mbarr anuas, agus cultúr treoraithe comhlíonta, is beag is fiú an líofacht Ghaeilge a bheith luaite le gráid shóisearacha amháin. Mar a luaigh mé cheana, tá an-tábhacht leis an gcosán soiléir a leagfaidh an Coiste Comhairleach amach sa Phlean Náisiúnta chun go mbeadh 20% d’earcaithe nua le Gaeilge faoi mbliain 2030. Beidh ról cinniúnach freisin le himirt ag earnáil an ardoideachais Ghaeilge i soláthar na gcéimithe a chinnteoidh go mbeidh an acmhainn dhaonna sin ar fáil.

Creidim go bhfuil tábhacht mhór leis an mbéim atá leagtha ar phróiseas agus ar an bhonneagar na Pleanála Teanga sa reachtaíocht (Alt 18(3)(a) d’Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021). Tá sé i gceist go méadófar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge i Limistéir Pleanála Teanga Ghaeltachta, i mBailte Seirbhíse Gaeltachta agus i Líonraí Gaeilge. Don chéad uair riamh, beidh ailíniú reachtúil idir cuspóirí náisiúnta Acht na Gaeltachta 2012 agus Achtanna na dTeangacha Oifigúla agus is fearr an seans go bhfíorófar cur chun cinn na Gaeilge dá bharr. Léiríonn gearáin an phobail teanga go gcuirtear bac ar phobal na Gaeilge rochtain a bheith acu ar sheirbhísí Gaeilge atá ar chomhchaighdeán le seirbhísí comhchosúla i mBéarla. Is fiú gach leas seiftiúil a bhaint as an mbonneagar náisiúnta pleanála teanga atá forbartha ag an Stát le blianta beaga anuas chun freastal i bhfad níos fearr a dhéanamh ar phobal na Gaeltachta agus na Gaeilge go náisiúnta.

Séamas Ó Concheanainn, Coimisinéir Teanga
Bíodh seirbhísí poiblí trí Ghaeilge á seachadadh go fíorúil, ar líne nó ar láithreacha fisiciúla sa Ghaeltacht, i mBailte Seirbhíse nó trí Líonraí Teanga, d’fhéadfaí forbairt a dhéanamh ar mholchampais sheachadta seirbhísí poiblí tríd an mbonneagar náisiúnta pleanála teanga. Laghdófaí ar na bearnaí reatha i seachadadh seirbhísi poiblí trí Ghaeilge dá dtapófaí na deiseanna seo agus mhaolófaí ar an mbearna idir an pobal teanga agus an córas stáit go fíorúil agus go fisiciúil.

Focal scoir.
Mar chlabhsúr, is mian liom mo bhuíochas a chur in iúl don phobal agus do na comhlachtaí poiblí as a gcomhar agus a gcúirtéis. Táim thar a bheith buíoch freisin den Chomhchoiste as a n-airdeall seasta ar cheisteanna a bhaineann le cearta teanga. Is é mo rún daingean é cur le creat na gceart sin trí bhéim a leagan ar inniúlacht chórais agus treisiú a dhéanamh ar an obair a dhéanfar i bpáirt le comhlachtaí poiblí chun an fhreagrúlacht a shaothrú ag gach leibhéal den chóras. Cé go bhfuil bóthar dúshlánach amach romhainn, creidim gur féidir éachtaí a dhéanamh agus cearta teanga phobal na Gaeilge á gcur chun cinn trí chomhar agus trí chomhpháirtíocht idir an pobal, an tSeirbhís Phoiblí agus Tithe an Oireachtais.<<


@ceartateanga @aosnodaigh @OireachtasNews #CGGPLnaG

Share/Save/Bookmark

6.12.23

An triú Coimisinéir Teanga.

An English Version
Cheap Uachtarán na hÉireann, Micheál D. Ó hUigínn,Séamas Ó Concheanainn inniu ina Choimisinéir Teanga. I ndiaidh do Thithe an Oireachtais glacadh le rún de chuid an Aire Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spórt agus Meán, Catherine Martin, chuir an tUachtarán a lámh le ceapachán Shéamuis Uí Choncheanainn in Áras an Uachtaráin inniu.

Tagann Séamas i gcomharbacht ar Rónán Ó Domhnaill a chaith naoi mbliana mar Choimisinéir Teanga sular ceapadh i measc na gCoimisinéirí i gCoimisiún na Meán é ag tús na bliana seo.

“Tá mé ag súil go mór leis an deis i mo ról mar Choimisinéir Teanga tionchar suntasach a imirt ar mhéadú agus ar fheabhsú na seirbhísí poiblí atá á gcur ar fáil trí Ghaeilge ag eagraíochtaí stáit." dúirt Séamas Ó Concheanainn ag an ocáid. "Is dea-scéala é go bhfuil reachtaíocht teanga leasaithe (Acht nadTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021) ag teacht i bhfeidhm i láthair na huaire leis na cearta teanga atá ag pobal na Gaeilge a láidriú. Tá gealltanais shuntasacha sa reachtaíocht teanga nua, ar nós an Plean Náisiúnta a leagfaidh amach cur chuige na hearnála poiblí, a chuimsíonn breis agus 500 comhlacht poiblí, le freastal cóir agus cothrom a dheánamh ar phobal na Gaeilge, sa Ghaeltacht agus go náisiúnta. Beidh feidhmiú na ngealltanas maidir le dóthain foirne le cumas sa Ghaeilge a bheith ar fáil do sholáthar na seirbhísí poiblí nua criticiúil freisin. Teastóidh beart náisiúnta ina mbeidh ról lárnach ag an earnáil ardoideachais trí Ghaeilge leis an acmhainn dhaonna a sholáthar, d’fhíorú na gcearta teanga atá sa reachtaíocht leasaithe.”

Labhair sé ar na forálacha atá tagtha i bhfeidhm cheana, “Tá fáilte mhór le cur roimh an mborradh follasach faoi fhógraíocht Ghaeilge ar na meáin chumarsáide éagsúla. Leagann alt 10A. (Fógraíocht ag Comhlachtaí Poiblí) dualgas reachtúil ar chomhlachtaí poiblí sciar suntasach dá gcuid fógraíochta a dhéanamh i nGaeilge. Is den tábhacht é go mbeadh an Ghaeilge á saothrú mar mheán plé agus dioscúrsa san uile réim phoiblí.”

Is as Baile an tSagairt, an Spidéal i gContae na Gaillimhe é, Shéamas Ó Concheanainn. Tá achar trí bliana caite aige ag obair mar Stiúrthóir ar Oifig an Choimisinéara Teanga. Roimhe sin, bhí sé ina Riarthóir ar Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge (Ollscoil na Gaillimhe), i gCarna, mar a raibh sé ag plé le fearainn na hacadúlachta agus bainistíochta araon.

Is iomaí ábhar taighde teangabhunaithe ar chuir Séamas faoi réir le linn a chuid ama ina measc Fios Físe, tionscadal taighde náisiúnta a bunaíodh d’fhonn tomhas a dhéanamh ar an tóir agus ar an éileamh atá ag pobal abhartha na Gaeilge ar TG4. Tá spéis ar leith aige sa bpleanáil teanga agus sa bhforbairt pobail agus sealanna éagsúla caite aige thar na mblianta ag obair go deonach le raon leathan eagraíochtaí agus coistí pobail.

Seo an chéad uair ar fógraíodh folúntas an Choimisinéara Teanga mar chomórtas earcaíochta, oscailte don phobal. Téarma 6 bliana atá sa cheapachán mar Choimisinéir Teanga.


@ceartateanga @DeptCultureIRL

Share/Save/Bookmark

9.6.23

Dámhachtainí Fulbright fógartha.

Bhí an Roinn Gnóthaí Eachtracha, An Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán agus Chargé d'Affaires, agus Ambasáid na Stát Aontaithe, Mike Clausen  ag fógairt 37 Dámhachtain Fulbright don bhliain 2023-2024 le déanaí. 

Bronnadh Gradaim ar na scoláirí agus na mic léinn ag ócáid i dTeach an Ambasadóra ar an nDéardaoin (8 Meith 2023)

Freastalóidh lucht acadúil, gairmithe, mic léinn agus cainteoirí Gaeilge ar 17 institiúid sna Stáit Aontaithe ag tabhairt faoi thaighde, ag déanamh staidéir, ag teagasc agus ag comhoibriú le saineolaithe ina réimsí spéise ó mhí Lúnasa 2023 go mí Lúnasa 2024.

Tá clú agus cáil ar chlár malartaithe Fulbright as iarrthóirí den scoth á roghnú as gach cearn d?oileán na hÉireann chun staidéir a dhéanamh agus obair a dhéanamh le hInstitiúidí sna Stáit Aontaithe thar gach réimse spéise ó shláinte, eolaíocht, teicneolaíocht agus gnó go dtí na healaíona agus cultúr.

Rachaidh na Fulbrighteoirí ag taisteal go dtí 17 Stát ag neadú iad féin in institiúidí ó Institiúid Ailse Dana-Farber i mBostún, Poets House Nua-Eabhrac agus Ollscoil Haváí go dtí an Smithsonian Institution in Washington DC agus East Los Angeles College. Rachaidh Scoláirí Éireannacha Fulbright, Mac Léinn, agus Cúntóirí Teagaisc Teangacha Iasachta (FLTAanna) i dteagmháil freisin le sochaí na Stát Aontaithe agus roinnfidh siad a gcuid eolais agus saineolais nuair a fhilleann siad abhaile.

I mbliana, thug an t-Uachtarán Joe Biden cuairt ar Éirinn.  Rachaidh na 37 dámhachtainí Éireannacha go SAM chun smaointe agus eolas a mhalartú agus chun feidhmiú mar Ambasadóirí Cultúrtha. Neartaíonn siad naisc idir ár dtíortha chun tuiscint agus comhbhá a bhfuil géarghá leo a chothú.

Osclófar an chéad bhabhta eile d'iarratais do Dhámhachtainí Fulbright Gaeilge ar 28 Lúnasa 2023. Ba cheart d'iarrthóirí a bhfuil suim acu ann cuairt a thabhairt ar an suíomh idirlín le heolas sa bhreis a fháil.

Dúirt an tAire Stáit sa Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán, Thomas Byrne TD:
"Tá cairdeas an chaidrimh idir Éire agus na Stáit Aontaithe mar thaca ag ár stair chomhroinnte agus ár gcomhluachanna. Is teist iad Coimisiún Fulbright agus na Fulbrighteoirí, san am a chuaigh thart agus san am atá i láthair, ar na traidisiúin is fearr de mhalartú acadúil agus cultúrta. Tá Rialtas na hÉireann bródúil as an gclár seo, a bhfuil ról riachtanach aige maidir le tuiscint thrasatlantach a chothú agus na naisc iontacha acadúla a chothú, tríd an Roinn Gnóthaí Eachtracha agus an Roinn Turasóireachta, Ealaíon, Cultúir, Gaeltachta, Spóirt agus Meán. Comhghairdeachas ó chroí le lucht Fulbright na hÉireann 2023-2024."

Dúirt Mike Clausen ó US Chargé d'Affaires: "Is ionann Clár Fulbright agus tionscnamh malartaithe idirnáisiúnta oideachais agus cultúrtha ceannródaíoch rialtas na Stát Aontaithe. Tá ról ríthábhachtach ag Fulbright maidir leis an gcaidreamh uathúil na Stát Aontaithe agus Éirinn a chothú agus a chur chun cinn. Malartaíonn dámhachtainí Fulbright taighde, eolas, smaointe agus cultúr agus cabhraíonn siad le fadhbanna tábhachtacha domhanda a réiteach. Tréaslaím le lucht bronnta na bliana seo agus guím rath orthu sna Stáit Aontaithe agus níos faide i gcéin."

Dúirt Cathaoirleach Bhord Choimisiún Fulbright in Éirinn, an tOllamh Diane Negra: "Labhraím ar son Bhord iomlán Choimisiún Fulbright na hÉireann agus iad ag tréaslú leis na 37 dámhachtainí Fulbright as a gcuid dámhachtainí a fháil. Is ionann Fulbright agus taighde ardleibhéil, sármhaitheas acadúil agus comhoibriú traschultúrtha agus guím gach rath ar na dámhachtainí agus iad ag taisteal go dtí na Stát Aontaithe ag dul isteach i líonra rathúil Alumni gairmiúla, agus ag fáil taithí ar mhalartú cultúrtha agus oideachais saibhir agus uathúil a chuimsíonn Gradaim Fulbright".

Dúirt Stiúrthóir Feidhmiúcháin, Coimisiún Fulbright in Éirinn, an Dr Dara FitzGerald: "Tréaslaím leis na buaiteoirí nua as an onóir agus an éacht suntasach a bhain le Gradam Fulbright a bhaint amach. Tá an Coimisiún bródúil as na dámhachtainí Éireannacha a théann i ngleic leis na Stáit agus a fhilleann abhaile chun a gcuid foghlama a roinnt. Ba mhaith liom mo bhuíochas a ghabháil leis na comhpháirtithe, na geallsealbhóirí agus na hurraitheoirí a thug tacaíocht dúinn le blianta beaga anuas. Ní féidir tionchar a gcuid tacaíochta, láithreach agus le himeacht ama, a mheas faoina luach.
"Gabhaimid buíochas lenár gcomhpháirtithe, le Roinn Stáit na Stát Aontaithe agus leis an Ambasáid i mBaile Átha Cliath, le Roinn Gnóthaí Eachtracha agus leis an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán. Táimid buíoch as tacaíocht leanúnach ár n-urraitheoirí dámhachtana Éireannacha: an Bord Taighde Sláinte, Fiontraíocht Éireann, an Ghníomhaireacht um Chaomhnú Comhshaoil, Suirbhéireacht Gheolaíochta Éireann, Ollscoil na hÉireann, Teagasc, Clár Cruthaitheach Éireann agus Institiúidí suntasacha SAM ar nós an Exploratorium, an Smithsonian, an Harry Ransom Centre agus Boston College.
"Agus an tacaíocht leanúnach ó institiúidí Éireannacha ar nós Coláiste na hOllscoile, Corcaigh, An Coláiste Ollscoile, Baile Átha Cliath, Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath, Coláiste Ríoga na Máinlianna in Éirinn, Ollscoil na Gaillimhe, Ollscoil Mhá Nuad, Ollscoil Luimnigh, Fondúireacht Eolaíochta Éireann, Ollscoil Theicneolaíochta an Atlantaigh , Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath, Áras Nua-Ealaíne na hÉireann agus Dánlann Hugh Lane.
Tá fonn orm ár gcaidrimh atá ag fás leis na hOllscoileanna Teicneolaíochta a aithint lena n-áirítear Ollscoil Theicneolaíochta an Atlantaigh, Ollscoil Teicneolaíochta Bhaile Átha Cliath, Ollscoil Teicneolaíochta na Sionainne: Ollscoil Teicneolaíochta na Mumhan agus Ollscoil Teicneolaíochta an Oirdheiscirt. Guímid gach rath orthu agus iad ag forbairt agus cuirfimid tacaí ar fáil dá dtionscnaimh."


Share/Save/Bookmark

8.5.23

Leasú Údarás na Gaeltachta.

Bhí cruinniú de chuid Chomhchoiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus Phobal Labhartha na Gaeilge de chuid Tithe an Oireachtais ar an gCeadaoin, 3ú lA Bealtaine 2003. Ba ag plé Grinnscrúdú Réamhreachtach ar Cheannteidil an Bhille um Údarás na Gaeltachta (Leasú) 2022 a bhí an Coiste.

Seo an ráiteas a cuireadh ós comhair an Choiste maidir le Bille um Údarás na Gaeltachta (Leasú) a bhí ullmhaithe ag: Donncha Ó hÉallaithe. Shocraigh sé gan é a léamh amach ag an gcruinniú cé go raibh sé ceapaithe len é sin a dhéanamh. Cheap sé gur mó an éifeacht a bheadh le labhairt amach ag breathnú ar na hionadaithe, Teachtaí Dála agus Seanadóirí, seachas bheith ag breathnú ar an bpíosa páipéir os a chomhair. (Má fhéacann tú ar an taifead físe ar shuíomh an Oireachtais ( is féidir leat d'aigne féin a dhéanamh suas faoin sin ar suíomh an choiste féin  -  3 Beal 2023)

Seo, mar sin, a pháipéar a leagadh síos ós comhair ball an Choiste.

Réamhrá.
Cuireadh an tÚdarás ar bun i 1980, mar thoradh ar feachtas a fuair tacaíocht forleathan sna Gaeltachtaí. Údarás tofa go daonlathach a bhí á éileamh ag pobail na Gaeltachta le cumhachtaí forbartha mar a bhíonn ag údarás áitiúil. Faoi reachtaíocht bunaithe, Acht Údarás na Gaeltachta 1979, toghadh 7 den 13 ball den bhord go daonlathach i dtoghchán Nollaig 1979.

Cuireadh deireadh leis an gné daonlathach le Acht na Gaeltachta 2012. Le 10 mbliain anuas tá cead ag na Comhairlí Chontae le ceantair Ghaeltachta faoina gcúram - seachas Comhairle Chathrach na Gaillimhe - ionadaithe a ainmniú ar Bhord an Údaráis.

Fáiltím roimh cinneadh an rialtais toghchán a reachtáil an chéad bhliain eile le go mbeidh deis arís ag pobail na Gaeltachta a gcuid ionadaithe féin a roghnú ar Bhórd an Údaráis.

Moltaí.
Agus an reachtaíocht leasaithe á réiteach le feidhm a thabhairt don chinneadh na toghcháin a athbhunú, ba mhaith liom an deis a thapú le roinnt moltaí a chur os comhair an Chomhchoiste inniu.

1. Go ginearálta fáiltím roimh an chomhdhéanamh atá fógraithe: 10 tofa go daonlathach agus seisear roghnaithe mar thoradh ar chomórtas poiblí. Fáiltím chomh maith roimh an aitheantas atá tugtha i gcomhdhéanamh an bhoird do na Gaeltachtaí beaga, sa mhéid is go mbeidh ionadaíocht bhuan ag na pobail Ghaeltachta i Múscraí, i gCo na Mí agus sna Déise. Ach tá dearmad déanta ar na hoileáin Ghaeltachta: Oileáin Árann, Árann Mór,Tóraigh agus Cléire. Bíonn a gcuid fadhbanna agus riachtanaisí féin ag na pobail sin agus ba mhaith go mbeadh ionadaíocht bhuan acu ar an mbord chomh maith.

2. Eagraíochtaí pobail: Ba mhaith ról a thabhairt do eagraíochtaí pobail i bpróiseas ainmniúcháin na n-iarrthóirí, m.sh. go mbeadh ar dhuine ainmniúchán a fháil ó thrí eagraíocht aitheanta pobail a bheadh cláraithe le Údarás na Gaeltachta. Chuige sin theastódh go mbeadh liosta curtha le chéile de eagraíochtaí aithinte, a chomhlíonadh critéir bhunúsacha.

3. Cathair na Gaillimhe: Ceist achrannach ar cheart go mbeadh vótaí ag daoine i gCathair na Gaillimhe?* Ní dóigh liom go mba cheart ar dhá chúis:
(i) Bheadh níos mó daoine i dteideal vóta a chaitheamh i dToghchán an Údaráis i gCathair na Gaillimhe ná i gConamara ar fad ó Bhearna go Cárna do réir figiúirí daonáireamh 2016.
(ii) Ní bhíodh Údarás na Gaeltachta ag feidhmniú i gCathair na Gaillimhe. Aithníodh é sin nuair nár tugadh aon ionadaíocht ar Bhord an Údaráis do Bhárdas na Gaillimhe sa reachtaíocht Acht na Gaeltacht 2012. Má bhíonn 10,000 vóta i gCathair na Gaillimhe agus na toghcháin á reáchtáil, mar atá beartaithe is cosúil, ar an lá céanna leis na toghcháin áitiúla, d’fhéadfadh sé an toghchán a chur as riocht. Ní bheadh an scéal chomh dona dá leagfaí síos sa reachtaíocht go mbeadh toghcháin an Údaráis ar lá as féin seachas ar an lá céanna le toghcháin eile.

4. Tithíocht: Tá easpa cumhachtaí faoin reachtaíocht ag an Údarás. An bhféadfadh an tÚdarás talamh a chur ar fáil sa nGaeltacht faoin reachtaíocht do thithíocht nó talamh a cheannacht a bheadh feiliúnach do thithíocht? Tá éirithe leis an Údarás fostaíocht a chur ar fáil ach bíonn deacrachtaí ag daoine ón nGaeltacht tithíocht a fháil le gur féidir leo fanacht sa nGaeltacht, clann a thógáil le Gaeilge agus an pobal Gaeltachta a neartú. Ar cheart ról a bheith ag an Údarás le fadhb na tithíochta sa nGaeltacht a réiteach? Más ceart, nár chóir sa mBille nua atá á ullmhú cumhacht tithíochta a thabhairt don Údarás, a cheadódh don eagraíocht talamh feiliúnach a cheannach, cead pleanála imlíneach a fháil, suíomhanna a réiteach agus na suíomhanna a dhíol le lánúin le Gaeilge, go speisialta sna ceantair Ghaeltachta, ina bhfuil an Ghaeilge fós in usáid?
Im thuairimse tá cumhacht tithíochta faoin reachtaíocht riachtanach le go mbeidh an tÚdarás in ann an príomhfheidhm reachtúil a chomhlíonadh: ‘caomhnú agus leathadh na Gaeilge mar phríomh-mheán cumarsáide sa Ghaeltacht a spreagadh’.


*Aguisín:
Daonra sa gcuid de Chathair na Gaillimhe sa nGaeltacht: 15,300
Daonra i nGaeltachtaí na Mumhan ar fad le chéile: 14,504
Daonra na Gaeltachta óna Forbacha siar go Cárna: 14,194

[Foinse: CSO, Daonáireamh 2016]


Share/Save/Bookmark

19.4.23

An ndearna an státchóras beart de réir a bhriathair maidir le cearta teanga?

Tuarascáil Bhliantúil 2022 – An Coimisinéir Teanga

Mar ullmhúchán do theacht i bhfeidhm Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021 reachtáil an Oifig (OCT) ceann de na cláir ardaithe feasachta ba mhó ó aimsir a bunaithe. D’fhreastail breis is 2,100 rannpháirtí ar sheimineáir ghréasáin a reachtáil an Oifig, cuid acu a reáchtáladh i gcomhar leis an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán. Díol suntais ab ea an méadú de 81%, ó 189 go dtí 284, a tháinig ar líon na gcásanna inar roinn an Oifig comhairle le comhlachtaí poiblí faoina ndualgais faoin Acht. D’eascair an méadú is suntasaí ar líon na gcásanna comhairleacha go príomha ó theacht i bhfeidhm alt 10A. (Fógraíocht ag Comhlachtaí Poiblí) in Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021, a tháinig i ngníomh mí Dheireadh Fómhair 2022.


Príomhphointí
❖ Méadú 81% ar líon na gcomhairlí a tugadh do chomhlachtaí poiblí in 2022
❖ 600 gearán faighte le fiosrú ag OCT in 2022 – 25% as Contae Bhaile Átha Cliath
❖ Feachtas feasachta is mó riamh rite ag OCT – breis is 2,100 rannpháirtí ar sheimineáir ghréasáin
❖ 5 imscrúdú curtha i gcrích – 3 imscrúdú a bhain le húdaráis áitiúla; teip Fheidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte clárúchán i nGaeilge do vaicsíní a chur ar fáil; agus imscrúdú ar chomharthaíocht de chuid Iarnród Éireann.
❖ Pleanáil tithíochta sa Ghaeltacht agus craoltóireacht i nGaeilge i measc na mórábhar faireacháin i gcaitheamh na bliana 2022.
Fógraíocht.
Leagann alt 10A. dualgas ar chomhlachtaí poiblí go mbeidh 20% ar a laghad dá gcuid fógraíochta in aon bhliain ar leith déanta trí mheán na Gaeilge agus go mbeidh ar a laghad 5% de bhuiséad bliantúil fógraíochta an chomhlachta phoiblí caite leis na meáin Ghaeilge freisin.

Gearáin.
Fuair an Oifig 600 gearán i gcaitheamh 2022, agus cé gur ísliú an figiúr sin ón 727 gearán a fuair an Oifig in 2021 bhí sé ar chomhleibhéal le líon na ngearán ó bhlianta beaga eile anuas, m.s. 604 gearán in 2020. Chomh maith leis sin, tháinig isteach is amach le ceann as gach uile chúig ghearán ón nGaeltacht agus ceann as gach uile cheithre gearán ar bhonn contae as Contae Bhaile Átha Cliath.

Imscrúdaithe.
Bhain trí cinn den chúig imscrúdú a cuireadh i gcrích in 2022 le húdaráis áitiúla. Bhain ceann de na himscrúduithe sin le Comhairle Contae Uíbh Fhailí (Béarla). Ar mhaithe leis an imscrúdú seo a thabhairt chun críche bhí ar an gCoimisinéir Teanga céim neamhghnách a thógáil trí alt 22(1) den Acht a thionscnamh. Foráiltear in alt 22(1) gurbh fhéidir ceangal ar aon duine ar dóigh leis an gCoimisinéir Teanga faisnéis ábhartha a bheith aige nó aici an fhaisnéis sin a chur ar fáil agus más gá iarraidh ar an duine sin freastal os a chomhair chun críche chur i ngníomh a chuid feidhmeanna.

Léirigh imscrúdú eile gur sháraigh FSS - Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte (Bearla) an dualgas reachtúil teanga atá daingnithe i bhfo-alt 9 (2) d’Acht na dTeangacha Oifigiúla, 2003. D’eascair an sárú de bharr gur thug an FSS feidhm do chóras chun coinní do vacsaín a dhéanamh ar líne gan dícheall cuí a dhéanamh i leith na gceart teanga atá leagtha amach i bhfo-alt 9(2) trína bhfuil sé de cheart ag an bpobal cumarsáid i scríbhinn i nGaeilge a dhéanamh le comhlacht poiblí.

Rinne an Oifig faireachán ar fheidhmiú moltaí imscrúduithe i gcás 10 gcomhlacht poiblí le linn 2022 freisin. Bhí cúrsaí pleanála agus tithíochta sa Ghaeltacht agus an chraoltóireacht Ghaeilge i measc na n-ábhar ba shuntasaí a raibh monatóireacht le déanamh orthu.

Pleanáil sa Ghaeltacht.
Is díol suntais é an líon gearán a bhaineann le cúrsaí pleanála sa Ghaeltacht atá tagtha chun cinn le blianta beaga anuas. Faoi alt 10(2)(m) den Acht um Pleanáil agus Forbairt, 2000, cuirtear ceanglas ar údarás pleanála a bhfuil limistéir Ghaeltachta faoina chúram, cuspóirí faoi leith a leagan síos ina Phlean Forbartha Contae chun oidhreacht teanga agus chultúrtha na Gaeltachta a chosaint, lena n-áirítear an Ghaeilge a chur chun cinn mar theanga an phobail.

Léirigh imscrúdú in 2019 gur theip ar Chomhairle Contae na Mí na cuspóirí céanna seo a bhí leagtha amach ina Plean Forbartha Contae a chomhlíonadh agus iarratais phleanála ar fhorbairtí tithíochta sa Ghaeltacht á bpróiseáil, agus cinntí á ndéanamh orthu. Cé go bhfuil iarracht dhílis á déanamh ag Comhairle Contae na Mí moltaí an imscrúdaithe a chur i bhfeidhm, léiríonn an cás seo gurb ann do riachtanas soiléirithe i bhfoirm reachtaíochta nó rialacháin d’údaráis áitiúla a bhfuil limistéir pleanála teanga Ghaeltachta faoina gcúram, amhail cásanna eile atá curtha faoi bhráid na hOifige le blianta beaga. Chuige sin beidh tábhacht ar leith ag baint leis na treoirlínte reachtúla nua atá le heisiúint ag an Aire Tithíochta, Rialtais Áitiúil agus Oidhreachta i mbliana chun feidhmiú alt 10(2)(m) den Acht um Pleanáil agus Forbairt, 2000 a chinntiú.

Rónán Ó Domhnaill
Coimisinéir Teanga 2014-2023
Craoltóireacht.
Maidir leis an gcraoltóireacht Ghaeilge, léiríodh in imscrúdú ar RTÉ (Béarla) sa bhliain 2018 gur sáraíodh dualgais reachtúla a bhaineann le réimse cuimsitheach clár a chur ar fáil i nGaeilge agus i mBéarla i gclársceidil a chuid seirbhísí craolacháin. Tá méadú suntasach tagtha ar líon na n-uaireanta craolta Gaeilge ar sheirbhísí teilifíse RTÉ ó rinneadh an t-imscrúdú agus táthar ag súil go leanfaí den mhéadú ar bhonn céimnithe sna blianta amach romhainn. Mar thoradh díreach ar chur i ngníomh mholtaí an imscrúdaithe sin, tá curtha in iúl ag RTÉ go gcraolfar clár cúrsaí reatha teilifíse as Gaeilge ar RTÉ 1 in 2023 den chéad uair le breis is fiche bliain.

Scoir Rónán Ó Domhnaill de bheith ina Choimisinéir Teanga nuair a chuaigh sé i mbun a chuid cúraimí nua mar Coimisinéir Forbartha na Meán i gCoimisiún Nua na Meán i lár mhí Feabhra 2023.




Share/Save/Bookmark

17.1.23

Athru post don gCoimisinéir Teanga.

D’fhógair an tAire Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus Meán, Catherine Martin TD inniu go mbeadh an Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill, le ceapadh mar Choimisinéir um Fhorbairt na Meán leis an rialálaí nua, Coimisiún na Meán.
Rónán Ó Domhnaill
I measc thorthaí oibre Oifig an Choimisinéara Teanga ó 2014 i leith, tá:
• Próiseas leasaithe monatóireachta chun faireachán bliantúil a dhéanamh ar dhualgais reachtúla teanga. 
• Imscrúduithe mórshuntasacha i gcroí-réimsí teanga amhail craoladh na Gaeilge ar RTÉ; polasaí na Roinne Oideachais maidir le soláthar oideachais lán-Ghaeilge; dualgas na n-údarás áitiúil maidir le gnóthaí pleanála sa Ghaeltacht;
• Tuarascálacha chuig Thithe an Oireachtais maidir le h-inniúlacht Ghaeilge chomhaltaí den Gharda Síochána sa Ghaeltacht agus an córas Eircode.
• Treoirlínte nua maidir le fógraíocht ag comhlachtaí poiblí;
• Tráchtaireacht chuimsitheach ar chur i bhfeidhm Scéimeanna Teanga agus Acht na dTeangacha Oifigiúl

D’fháiltigh Rónán Ó Domhnaill roimh fhógra an Aire Catherine Martin agus labhair sé ar thábhacht Oifig an Choimisinéara Teanga: “Onóir cheart chríochnaithe a bhí ann nuair a rinne Uachtarán na hÉireann, Micheál D Ó hUigínn, mé a cheapadh mar Choimisinéir Teanga ar an 12 Márta 2014. Beidh buíochas go deo agam ar an tacaíocht a thugann Oireachtas Éireann do m’Oifig i gcónaí.

“Tá bród as cuimse orm as an dúthracht mhór a chaith foireann m’Oifige le cearta teanga a chur chun cinn i measc an phobail ar bhonn leanúnach. Cuideoidh forálacha Acht na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2021 le daingniú a dhéanamh ar chultúr agus cleachtas na gceart teanga san earnáil phoiblí.

“Is beart tairbheach é go bhfuil Coiste Comhairleach bunaithe ag an Rialtas chun Plean do Sholáthar Seirbhísí Stáit trí Ghaeilge a ullmhú: is cinnte go mbeidh obair an Choiste cinniúnach chun an sprioc 20% d’earcaithe nua sa tSeirbhís Phoiblí a bhfuil inniúlacht sa Ghaeilge acu a bhaint amach faoi 2030. Ardtosaíocht phráinneach náisiúnta atá ann, dar liom.

“Gabhaim buíochas ó chroí le foireann Oifig an Choimisinéara Teanga as a ndíograis ghairmiúil agus a gcuid saineolais. Fáiltím go mór roimh an deis leas earnáil na meán a chur chun cinn leis an rialálaí nua, Coimisiún na Meán, agus táim ag súil go mór le bheith ag obair le Cathaoirleach Feidhmiúcháin agus an bheirt Choimisinéirí eile ar Choimisiún na Meán.”

Scoirfidh Rónán Ó Domhnaill de bheith ina Choimisinéir Teanga nuair a rachaidh sé i mbun a chuid cúraimí nua i lár mhí Feabhra.

@CeartaTeanga @DeptCulturelRL #CeartaTeanga #NaMeáin


Share/Save/Bookmark