19.2.16

1. Eileamh: An cás le haghaidh maoinithe bhreise!. #GaelVóta #GE16

Deich gcúis le tacú leis an éileamh ar mhaoiniú breise don Ghaeilge agus don Ghaeltacht!

1 Tá tacaíocht an-láidir don Ghaeilge i measc an phobail i gcoitinne
Tá pobal an oileáin báúil don teanga. Tacaíonn 93% den daonra ó dheas le hathbheochan nó caomhnú.

2. Ní mór deiseanna leis an teanga a úsáid a chur ar fáil don phobal
Léirítear sna daonáirimh, idir thuaidh agus theas, go bhfuil leibhéal éigin Gaeilge ag tuairim is dhá mhilliún duine ar oileán na hÉireann. Is léir ó aiseolas leanúnach go bhfuil easpa deiseanna úsáide agus foghlama Gaeilge ar fáil don phobal. Leis an gcáipéis seo, tá maoiniú spriocdhírithe á lorg le deiseanna breise labhartha agus foghlama Gaeilge a chur ar fáil don phobal, go háirithe ag an leibhéal áitiúil.

3. Tá an pobal ar aon intinn linn gur chóir tacaíocht bhreise a chur ar fáil
Léirítear i suirbhé Millward Brown a ndeachthas ina bhun in Eanáir 2015, go n-aontaíonn 61% den phobal ó dheas (ní raibh ach 18% ina choinne) agus 48% den phobal ó thuaidh (ní raibh ach 28% ina choinne) gur chóir don dá stát tacaíocht breise a chur ar fáil don Ghaeilge. Chomh maith leis sin, aontaíonn 65% den phobal ó dheas agus 55% den phobal ó thuaidh gur chóir do na Rialtais tacaíocht ar leith a chur ar fáil do phobail áitiúla le straitéisí Gaeilge a fhorbairt ina gceantar féin.

Eolas ar fad - brú anseo!
4. Tá an leibhéal maoinithe atá á lorg againn €5 mhilliún níos ísle ná an maoiniú a cuireadh ar fáil in 2008
Laghdaíodh buiséad Fhoras na Gaeilge agus buiséad caipitil Údarás na Gaeltachta ó €45 milliún in 2008 go €22 milliún in 2015. Táimid ag lorg €18 milliún breise don Údarás agus don Fhoras le haghaidh na scéimeanna agus na dtionscadal a luaitear sa cháipéis seo, agus sin ísliú de €5 mhilliún ar a cuireadh ar fáil in 2008. Ba chóir a áireamh chomh maith, de réir taighde ón ESRI a foilsíodh in 2015, gur tháinig méadú suntasach ar líon na ndaoine ar fud an oileáin a chreideann nach bhfuil a dhóthain á déanamh ag na Rialtais ar son na Gaeilge – ó 15% in 2001 go 37% in 2013 ó dheas agus ó 15% in 2001 go 29% in 2013 ó thuaidh.

5. Níl ach idir 1.2% agus 1.5% d’airgead breise an Rialtais ó dheas in 2016 á lorg againn
Tá €1.2-€1.5 billiún breise le bheith ag an Rialtas ó dheas in 2016 le caitheamh nó le faoiseamh cánach a thabhairt don phobal. Is ionann an €18 milliún breise atá á lorg againn agus idir 1.2% agus 1.5% den airgead sin. Is mó an dochar atá déanta do na húdaráis Ghaeilge agus Ghaeltachta ná mar a ndearnadh ar údaráis agus ranna rialtais eile ó 2008 agus ní mór é sin a chur ina cheart anois.

6. Cúraimí agus dualgais bhreise gan acmhainní breise
Laghdaíodh buiséad an Fhorais agus an Údaráis agus ag an am céanna, cuireadh cúraimí breise ar Údarás na Gaeltachta agus ar Fhoras na Gaeilge araon. Ghlac an dá Rialtas leis na polasaithe Rialtais/reachtaíocht nua a leanas, a raibh impleachtaí móra maidir le hacmhainní ag baint leo (mar a bheadh ann d’aon pholasaí nua stáit eile), gan na hacmhainní riachtanacha a chur ar fáil lena gcur i bhfeidhm:
a. An Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-30 ó dheas;
b. Acht na Gaeltachta 2012 ó dheas;
c. An Straitéis le Forbairt na Gaeilge a Fheabhsú agus a Chosaint 2015-35 ó thuaidh (níor foilsíodh seo ach i mí Feabhra 2015).

7. Is é seo an chéad chomhiarratas riamh ó na húdaráis agus ón bpobal
Is é seo an chéad uair don phpobal agus do na húdaráis, Foras na Gaeilge agus Údarás na Gaeltachta, an t-airgead atá riachtanach le dul i mbun na móroibre Gaeilge agus Gaetachta a aontú, go háirithe agus reachtaíocht nua, polasaithe oifigiúla, agus mianta an phobail á gcur san áireamh. Dá bhrí sin, tá an t-iarratas seo bunaithe ar shaineolas agus ar thaithí uile na hearnála, agus is scéimeanna agus tionscadail iad seo a leagtar amach sa cháipéis seo ar ghá iad a mhaoiniú le go bhféadfar dul chun cinn mór a dhéanamh. Tá tuiscint níos fearr againn, agus a bhuíochas sin do phleanáil teanga, maidir le conas gníomhaíochtaí, seirbhísí, srl. a chur ar fáil ar shlí níos éifeachtaí. Dá bhrí sin, is féidir linn maoiniú a dhíriú ar thosaíochtaí sainiúla agus an luach is fearr ar féidir a bhaint as gach euro / punt.

8. Cruthófar breis agus 1,160 post leis an maoiniú atá á lorg
Déantar cur síos sa cháipéis ar na scéimeanna agus na tionscadail atá beartaithe le maoiniú agus tá eolas san áireamh freisin maidir leis na 1,160+ post a chruthófar mar chuid den infheistíocht i scéimeanna agus i dtionscadail den sórt sin.

9. Beidh tionchar dearfach aige sin ar gheilleagar an oileáin agus tá an Ghaeilge in ann cur go mór le forbairt gheilleagrach an oileáin
(a) Ní hamháin go gcruthófar poist, ach beidh tionchair dhearfacha eile ag an infheistíocht bhreise seo ar gheilleagar an oileáin, m.sh. éiríonn le scéimeanna pobail Gaeilge an méid céanna airgid a thuilleamh agus a chuirtear ar fáil dóibh chun cabhrú lena gcur i bhfeidhm, airgead a théann isteach sa gheilleagar áitiúil. Is fiú cuimhneamh go gcuireann obair na Gaeilge agus na Gaeltachta airgead leis an ngeilleagar cheana féin, m.sh. €6 mhilliún don bhaile / don chathair ina mbíonn Oireachtas na Gaeilge ar siúl; is fiú os cionn €136 milliún an Ghaeilge do gheilleagar na Gaillimhe gach bliain*;
is fiú os cionn €20 milliún na coláistí samhraidh Gaeilge don gheilleagar. Is fiú, mar sin, infheistíocht a dhéanamh sna tionscadail agus sna scéimeanna atá beartaithe sa cháipéis seo, ní hamháin leis an teanga a neartú ach leis an ngeilleagar a threisiú chomh maith.

(b) De réir suirbhé Millward Brown a ndeachthas ina bhun in Eanáir 2015, aithníonn 53% den phobal ó dheas agus 46% den phobal ó thuaidh gur acmhainn uathúil í an Ghaeilge ar féidir léi cur go dearfach le forbairt gheilleagrach an oileáin.
Tá an t-eacnamaí Fionnbarra Ó Brollacháin ar aon intinn leis sin ina leabhair The Irish Edge: How Enterprises Compete on Authenticity and Place agus Capitalising on Culture, Competing on Difference, i. go bhfuil ‘edge’ nó buntáiste breise ag an bpobal in Éirinn mar go bhfuil an Ghaeilge againn, rud a chabhraíonn linn smaoineamh ar shlí uathúil, dul i ngleic le fadhbanna, teangacha eile a fhoghlaim, tuiscint níos leithne a bheith againn ar an domhan mórthimpeall orainn, srl.

10. Ag dul i dtreo 125 bliain d’athbheochan na Gaeilge – tabhair tosaíocht don Ghaeilge
Is iomaí comóradh atá ag tarlú le blianta beaga anuas agus ba chóir aitheantas a thabhairt don ról ar leith a bhí ag an nGaeilge i gcuid mhaith de na heachtraí a tharla 100 bliain ó shin. Beidh comóradh speisialta ann in 2018, chun tús na hathbheochana Gaeilge a chomóradh. Ba chóir na scéimeanna agus na tionscadail a bheartaítear sa cháipéis seo a chur i bhfeidhm ó 2016 lena chinntiú go dtabharfar spreagadh ar leith don Ghaeilge faoi 2018, ag an leibhéal áitiúil go mór mór.

* ‘Buntáistí Geilleagracha na Gaeilge a fheictear i gCathair na Gaillimhe agus i nGaeltacht na Gaillimhe’ le Bane Mullarkey Teo. i gcomhpháirtíocht le Jerome Casey & a Chomh. Teo coimisiúnaithe ag Gaillimh le Gaeilge in 2009.
Share/Save/Bookmark

Éilimh Gaeilge & Gaeltachta. #GaelVóta #GE16

Tá toghchán le bheith seachtain ó inniú agus níl tuairim ag éinne cé bheidh i gcumhacht ina dhiaidh. Don gcéad uair riamh, munar féidir le h-éinne mé a bhréagnú, tá éilimh deimhnithe ag Gluaiseachtaí Phobal Ghaeilge is Ghaeltachta le chuir ós comhair na h-iarrathóirí.

Trí chinn atá ann. Tá siad buiséadaithe ó thaobh an cheann infheistíochta de agus tá dhá cheann nach bhfuil mórán costas breise leo ach dea thoil.

Seo hiad:

Símplí agus indéanta
1. Infheistíocht €18 milliúin sa bhreis i bpobal na Gaeilge & Gaeltachta le 1,175+ post a chruthú.*

2. Aire Sinsearach Gaelge agus Gaeltachta ag Bórd an Rialtais.

3. Comhchoiste Seasta Oireachtais ar chúrsaí Ghaeltachta & Gaeilge ar chomh chéim leis na coiste Oireachtais eile.

Agus iad a moladh an trí éilimh seo chuireann na gluaiseachtaí roinnt pointí eolais ós á gcomhair.

    • Tá Gaeilge éigin ag nach mór 2 mhilliún duine ar oileán na hÉireann 
    • Tá suim agus úsáid na Gaeilge sa saol mór, go háirithe i measc daoine óga, ag fás go leanúnach. Mar shampla, tá breis ‘s milliúin duine tar éis éisteacht leis an amhránaí cáiliúil Ed Sheeran ag canadh as Gaeilge 
    • D’fhreastalódh an plean infheistíochta atá á mholadh againn ar an 93% den daonra ó dheas a thacaíonn le hathbheochan nó le caomhnú na Gaeilge (ESRI & OÉ Má Nuad, 2009) ar na bealaí seo a leanas: 
     - Clár gníomhaíochta maidir le húsáid agus foghlaim na teanga a chur ar fáil - Lárionad Gaeilge a bhunú i mbailte ar fud an oileáin 
     - Scoláireachtaí Gaeltachta do daoine óga agus teaghlaigh a chur ar fáil 
    • Chabhródh an plean infheistíochta agus an stádas polaitiúil breise atá á lorg againn le haisling ghlúin na réabhlóide a bhaint amach don Ghaeilge, agus dhéanfadh comóradh ceart ar 1916

*Mar eolas, is ionann an maoiniú breise atá ag teastáil uainn don phlean infheistíochta agus €5 mhilliún níos lú ná an maoiniú a cuireadh ar fáil don Ghaeilge agus don Ghaeltacht i 2008
Share/Save/Bookmark

2. Éileamh: Aire Sinsearach. #GaelVóta #GE16

Cúig chúis go bhfuil gá le hAire Sinsearach don Ghaeilge agus don Ghaeltacht le Gaeilge sa chéad Rialtas eile:

1. Le feidhmiú Plean 20 Bliain an Rialtais a stiúradh agus a bhainistiú, agus le
Bille na dTeangacha Oifigiúla a láidriú go suntasach.

2. Le tabhairt faoin ngéarchéim teanga sa Ghaeltacht.

3. Le mianta phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta a chur chun cinn ag Bord
an Rialtais (chuige seo tá gá le hAire le tuiscint ar na fadhbanna agus ar na
riachtanais ar leith atá ag an earnáil).

4. Le Plé le hAirí Sinsearacha eile maidir leis na réimsí oibre s’acu a imríonn
tionchar ar an nGaeilge agus ar an nGaeltacht.

5. Le maoiniú dóthanach a chinntiú don earnáil.

Gaeilge ag an mBórd?


Share/Save/Bookmark

3. Eileamh: Coiste Oireachtas. #GaelVóta #GE16

Cuig chúis go bhfuil gá le Comhchoiste Oireachtais seasta don Ghaeilge agus don
Ghaeltacht a bhunú:

1. Maoirseacht a dhéanamh ar fheidhmiú Straitéis 20 Bliain an Rialtais don Ghaeilge.

2. Maoirseacht a dhéanamh ar an státchóras trí chéile maidir leis an tseirbhís a chuirtear ar fáil trí Ghaeilge don phobal, go háirithe sa Ghaeltacht.

3. Scrúdú a dhéanamh ar gach reachtaíocht a thagann os comhair na Dála chun a chinntiú go bhfuil cosaint cheart ann don Ghaeilge agus don Ghaeltacht.

4. Tionscnaimh agus fiosrúcháin chun leas na Gaeilge agus na Gaeltachta a thosú de réir mar is cuí.

5. Eolas a bhailiú ó eagraíochtaí Gaeilge agus Gaeltachta agus ón phobal faoi ghnéithe a bhaineann le forbairt na teanga agus an t-eolas a úsáid ar mhaithe le cearta na Gaeilge.
Coiste Oireachtas Seasta Gaeilge & Gaeltachta?


Share/Save/Bookmark

11.2.16

Fórsaí níos láidre?

Trí samplaí in aon lá amháin den meas atá ag an stáit chóras agus Rialtas Fhine Gael ar an dteanga náisiúnta. (Is faoi smacht Fhine Gael an dá aireachta a luaitear anseo!)

Is minic a bíonn an mothú céanna agam a roinn Seán Ó Cuirreáin le coiste Oireachtas agus é ag fágáil a oifige mar Choimisinéir Teanga, "... cé go bhfuil daoine sa státchóras a thacaíonn go láidir leis an Ghaeilge, (is léir) go bhfuil fórsaí níos láidre agus níos forleithne fós ann ar cuma leo ann nó as dár dteanga náisiúnta...." (23 Ean 2014)

Pílear agus ní Garda?
Bhí mé as baile inné agus gan teach éasca ar na meáin shóisialta ach chonaic mé píosa agus pictiúir  á bhí roinnte ag Ciarán Ó Feinneadha ar facebook.

Póilín i mBÁC? (Examiner)
Seo mar a scríobh sé: "Cúlú scanallach eilé ón nGaeilge. Tá police chomh maith le Garda le feiceáil in úsáid sna pictiúir seo. Táim glan i gcoinne Béarla a bheith in úsáid. An mbeidh deireadh riamh le cúlú an rialtais reatha ón nGaeilge..."

Caithfidh mé a rá go raibh cineál íontas orm fhéin nuair a chonaic mé an pictiúir. Bhí sé deacair orm ráiteas ó dhuine eile a bhréagnú a dúirt: "Cúlú scannalach eile! An rialtas is measa riamh ó thaobh na Gaeilge. Bhí a lán rialtas go holc, ach rug an dream seo an chraobh leo!"  Mhol duine eile dul i dteangabháil agus gearán a dhéanamh leis an gCoimisinéir Teanga.

Seo alt i dTuairisc.ie faoi agus an miniú aiféasach a thug preas oifig na Gárdaí ar: "‘Police’ scríofa ar chultacha an Gharda Síochána ar mhaithe le ‘náisiúnaigh choigríche agus turasóirí eachtrannacha!" Mo fhreagra ar sin ná cad éile a bheadh ionta ach póilíní?

Oiriúnach don fheidhm.
Ar mo bhealach abhaile bhí me ag éisteacht le clár Cormac@5 ar Raidío na Gaeltachta. Bhí mír ann faoin ngearán a rinne an Seanadóir Trevor Ó Clochartaigh ag rá gur 93% den airgead deontais Gaeltachta a cheadaigh an tAire Joe McHugh ó thús na bliana imithe chuig Dún na nGall. Ar ndóigh ní bheadh íontas ar éinne faoi sin ná go n-árdódh iomathóir toghcáníochta a leithéid. Déirfainn féin nach bhfuil mórán airí nó airí-stáit nár chabhródh lean ageantair fhéin in aimsir thoghcháiníochta cuma chén pháirtí lean bhaineann sé nó sí. Nach duine daonna iad.

Agus ar ndóigh bheithfeá ag súil go ndeanfaidh an Aireadh Stáit iarracht é fhéin a chosaint. Nuair a rinne Cormac@5 fiosrú ar a Roinn,  Roinn na Gaeltachta, fuaireadar freagra ceart go leor. Ach an rud a thug mise suim ann ná an méid a dúradh faoin ráiteas féin.

Bhí sé i mBéarla agus dúradh ar an gclár nach raibh go leor ama ag an Roinn é a aistriú go Gaeilge don gclár. Is ag caint faoi Roinn an Gaeltachta atá muid! Roinn na Gaeltachta! An Roinn a bíonn ag maíomh gur "Sprioc thábhachtach don Roinn is ea tacú leis an nGaeilge, a húsáid a threisiú mar phríomhtheanga phobal na Gaeltachta agus cabhrú le forbairt inbhuanaithe phobail na n-oileán." Agus ní féidir leo ráiteas símplí a scríobh sa Ghaeilge céanna? Is gá dóibh is cosúil iad a scríobh i mBéarla agus ansin é a aistriú go Gaeilge!

Richie Ryan
Nach fada atá muid ón méid a dúirt Richie Ryan  nuair a cuireadh deireadh le Gaeilge Riachtannach sa Stáit Sheirbhís sa bhliain 1974?
“Tá an Rialtas lánmhuiníneach go músclóidh na hathruithe seo, a chuireann spreagadh in áit éigeantais, dea-mhéin bhreise don Ghaeilge agus go gcuideoidh siad le leathnú na teanga laistigh agus lasmuigh den státseirbhís trí atmaisféar níos fabhraí a chothú di…
Ba mhaith liom a chur in iúl go soiléir don Teachta nach céim síos é an cinneadh ach a mhalairt. Tá an Ghaeilge agus an Béarla ar aon dul anois agus tig le duine don chéad uair post sa Státseirbhís a bhaint amach gan Béarla…
Ní bheidh aon easba Gaeilge, mar sin, sa Státseirbhís agus beidh fonn níos láidre chun feidhm a bhaint aisti toisc deireadh an éigeantais…
Tá mé cinnte go mbeidh feabhas mór ar an scéal de bharr a bhfuil déanta ag an Rialtas…” (5 Nol 1974).

An tairne deireanach?
#GaelVóta?

Tháinig mé abhaile agus bhí teachtaireacht eile ó Fhine Gael romhaim. Tá cónaí i gcroí lár ceantair láidir Ghaeltachta agus bhí billeoigín "Litir um Thoghcháin (sic) Galway West" ann romham. Ní raibh focal Gaeilge air seachas san. Bhí mo shloinne litrithe go mí cheart ann. Bhí ainm na háite lithrithe go mícheart agus ainm an chontae i mBéarla chomh maith. Mar a dúirt an Coimisinéir Teanga atá anois againn, "Bíodh is go bhfuil muid imithe i dtaithí ar an gcur chuige sin ní shin le rá go bhfuil sé ceart." (18 MF 2015)

Nach bhfuil sé deachair gan aontú le rud a scríobh duine mar fhreagra nuair a chonaic sé an bpictiúir a bhí ag Ciarán thuas:
"Tá muid ar ár mbealach ar ais san Impireacht, buíochas do Enda agus a chairde."


#GaelVóta #GE16 #Togh16 

Share/Save/Bookmark

4.2.16

An tUachtarán le comhdháil idirnáisiúnta a oscailt i nGaillimh.


Is é Uachtarán na hÉireann, Micheál D. Ó hUigínn, a osclóidh Comhdháil Chumann Idirnáisiúnta na gCoimisinéirí Teanga in Ollscoil na hÉireann, Gaillimh an mhí seo chugainn. Tá spéis mhór léirithe ag an Uachtarán i gcearta teanga agus beidh daoine ag súil go mór lena chuid cainte. Fógraíodh chomh maith go bhfuil aontaithe ag an mBreitheamh Adrian Hardiman ón gCúirt Uachtarach léacht na comhdhála a thabhairt ar an oíche oscailte.

(Is i mBaile Átha Cliath a socraíodh ar an gCumann a bhunú i 2013. Seo tuairisc ghearr ar an gcruinniu féin.)

An Coimisinéir Teanga & Uachtarán na hÉireann
Dúirt an Coimisinéir Teanga Rónán Ó Domhnaill gur “mór an onóir é d’Oifig an Choimisinéara Teanga go bhfuil beirt aíonna atá chomh haitheanta le cearta teanga sásta bheith i láthair don ócáid”. 

Tá an chomhdháil á reáchtáil ag Oifig an Choimisinéara Teanga i gcomhpháirtíocht le hOllscoil na hÉireann, Gaillimh agus tá sé mar chuid de Chlár Comórtha Céad Bliain an Stáit. “Beidh deis ann le linn na bliana seo amach romhainn machnamh a dhéanamh an athuair ar na mianta a bhí ann ar bhunú an Stáit. Lárnach sa mhachnamh seo beidh staid ár dteanga náisiúnta agus a háit i sochaí an lae” a dúirt an Coimisinéir Teanga.

Seo í an chéad uair don chomhdháil bheith á reáchtáil i nGaillimh agus beidh saineolaithe idirnáisiúnta ar chearta teanga i láthair. Ina measc beidh Coimisinéir na dTeangacha Oifigiúla i gCeanada Graham Fraser, an tOllamh Stephen May ó Ollscoil Auckland sa Nua-Shéalainn, an tOllamh Rob Dunbar ó Ollscoil Dhún Éideann agus an tOllamh Colin Williams ó Ollscoil Cambridge.

Beidh saineolaithe aitheanta ón tír seo i láthair freisin, ar nós an Dochtúir John Walsh, an Dochtúir Peadar Ó Flatharta agus an tOllamh Gearóid Denvir.

Trí lá a mhairfidh an chomhdháil ón 7ú go 9ú Márta. Beidh an oíche oscailte ar siúl in Ollscoil na hÉireann, Gaillimh agus is in Óstán an Galway Bay a reáchtálfar na hócáidí ar an Máirt agus ar an gCéadaoin. Níl aon táille le freastal ar an gcomhdháil ach caithfear áit a chur in áirithe roimh ré trí theagmháil a dhéanamh le hOifig an Choimisinéara Teanga.



#IALC2016Gaillimh @ceartateanga 


Share/Save/Bookmark