22.7.19

Gealach gaelaithe!


Tá sé tárlaithe arís!

Scríobh mé litir chuig an nuachtán Lá fadó - sean Lá a bhí ann níor tháinig Lá Nua go dtí níos deanaí sular dúnadh é ag cinneadh eile i gcoinne iriseoireacht clóite na Gaeilge - nós atá fós i réim is cosúil!

Is ag gearán sa litir úd a bhí mé faoin easpa mheasa a bhí a theaspáint ag An Post don Teanga Náisiúnta - Díspeagadh An Post (15/5/2003)

Ag tús mí Iúl i mbliana agus muid ag céiliúradh an chéad chéim ar an ngealach éisíodh srath stampaí ag comóradh eachtra agus daoine de shliocht na hÉireann a bhí bainteach leis nó le chúrsaí spás taiscéalaíochta. Ach, mo léan,  bhí botún ar chean de na stampaí áfach. Teachtaireacht dhá theangach a bhí air ach an leagan i nGaeilge mí cheart ar fad.
"Cothram 50 Bliain na chéad tuirlingithe ar an Gaelach!" a bhí air.

B'í Marion Ní Shúilleabháin ó Raidío na Gealtachta a thug faoi deara é agus a roinnt linne ar an gcóras giolcaireachta é.

Anois is arís bíonn botúin sa Ghaeilge ar stampaí na tíre seo. Is dócha an ceann is mó agus is measa ná an tréimhse cuíosach fada nuair nach raibh ainm na tíre litrithe i gceart ar na stampaí. Eire a bhí ortha seachas Éire. Bhí ceann eile ann nuair a bhí botún eile agus "GlasÚg Sr-ide" le feiscint ann seachas Glasóg Sráide. Ceartaíodh é sin níos déanaí.

Ar ndóigh bhí neart amantaí nuair nach raibh ach Béarla ar na stampaí (Seachas ainm na tíre). Roimh 1964 bhí siad go léir i nGaeilge agus ón mBliain sin ar aghaidh go 2003 is beag Gaeilge a bhí ar na stampaí!

Ach cad faoin Gealach Gaelach? Fuair Marion freagra ón bPost!
Is dócha go bhfuil gach rud curtha ina gceart anois - go dtí an chéad uair eile!

Cá bhfuil mo shíne fada?
Chuir an Coimisnéir Teanga ráiteas amach faoi seo ar twitter chomh maith: "Is eol dúinn go bhfuil freagra tugtha ag an Post ar an ábhar seo le deireanaí. Ardóidh muid ceist leis an Post faoi na socruithe atá déanta acu. Ní ionann áfach an earráid agus sárú ar dhualgas reachtúil faoin Acht!"




Share/Save/Bookmark

20.7.19

Labhair sicín liom!

Chonaic mé giolch ar an gcóras twitter cupla lá ó shin a chuir ag smaoineamh mé.

Scéal a bhí ann faoi bean a bhí ag obair ag ionad mearbhia de chuid KFC i mBeannchar na Breataine bige. Bhí an scéal inste i nuachtán Bhéarla i dtuaisceart na Breataine Bige an Daily Post. Is cosúil go raibh ag caint le cuistiméirí de chuid na comhluchta ina dteanga dhúchais.

Dúradh leí é a stopadh agus bheith i labhairt i mBéarla amháin. Dár le KFC "...we all speak the same language - that of our love for Original Recipe chicken."

Ar ndóigh phléasc twitter i mBéarla & i mBreatainis cuid ag moladh baghcat ar an gcomhlucht.

Tugann an Acht thall cosaint do rogha daoine an teanga a úsáid mar theanga cumarsáide agus nach gcuirfí isteach ar an gceart sin. Baineann an ceart sin le gach earnáil, príobháideach agus poiblí. Chomh maith leis sin tá Caighdeáin Teanga ann a dheileáileann le húsáid na Breatnaise sa láthair oibre cé nach ionann é sin agus ceart daingean an teanga a úsáid i ngach cás.  Déanadh teangabháil le Coimisinéir Teanga na Breataine Bige agus tá seiseann ag breathnú isteach sa scéal.

"Ers 2011, mae wedi bod yn anghyfreithlon ymyrryd â rhyddid pobl yng Nghymru i gyfathrebu yn Gymraeg. Rydyn ni'n disgwyl i Gomisiynydd y Gymraeg sefyll lan dros yr iaith a'i siaradwyr."
Cymdeithas yr Iaith

"Mae gwir angen weithredu ar frys i berswadio busnesau lleol i arddel yr iaith Gymraeg yn gyhoeddus neu wynebu canlyniadau masnachol wrth i ni, siaradwyr Cymraeg, dynnu'n nawdd i'r busnesau hyn yn ol."
@michaelpattis10
Is cosúil go bhfuil an Acht Teanga anseo i bhfad níos laige. Níl a leithéid in Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003. Ní bhaineann Acht na dTeangacha Oifigiúla go dtí seo ach leis an earnáil phoiblí amháin.  Mar sin is beag gur féidir leis an Coimisinéir Teanga 'sagainne a dhéanamh faoi a leithéad de shéanadh chearta teanga.

Tá cearta agus stádas Bhunreachtúil i gceist sa dlínse seo chomh maith a deireann gur "Teanga Náisiúnta" í an Ghaeilge. Bheadh ar dhuine dul chuig na cúirteanna lena chearta teanga a dheimhniú faoin mBunracht. Rud atá an chostasach.

Ar ndóigh tá sé beartaithe an tAcht (2003) a leasú go luath (!) agus is am tráthúil é sin le féachaint ar ábhar den chineál seo a chuir isteach san Acht. Is cosúil nach bhfuil sé áirithe sna Ceannteidil faoi láthair. Tá deis ann leasuithe a dhéanamh ar an mBille agus é ag dul tríd an próiseas reachtaíochta sa Dáil agus Seanaid. Tá sé faoin Aire agus an freasúra na leasuithe sin a dhéanamh.

Déanaimís teangabháil lenár n-ionadaí!


Oibrí beáir éirithe as a phost i gCorcaigh tar éis rabhadh a fháil gan Gaeilge a labhairt (8/9/2019)
Share/Save/Bookmark

10.7.19

An chéad tuarascáil faireacháin foilsithe ag an gCoimisinéir Teanga.



Tugtar cuntas sa Tuarascáil Faireacháin, díreach foilsithe, ar thorthaí iniúchtaí éagsúla a thug Oifig an Choimisinéara Teanga chun críche le linn na bliana 2018. Is mar seo a bhí príomhthorthaí na n-iniúchtaí sin: 
  • Níl ach 84 post as an 20,000 duine atá fostaithe ag ranna rialtais aitheanta mar chinn lena mbaineann riachtanas Gaeilge. Tá 67 do na poist sin sa Roinn Cultúir, Oidhreachta & Gaeltachta. 
  • Ní raibh ach dhá údarás áitiúla as na deich gcinn a scrúdaíodh a bhí ag comhlíonadh, den chuid is mó, na ngealltanas reachtúil teanga a bhí tugtha acu maidir lena suíomhanna gréasáin. 
  • Bhí beagnach 60% de na comharthaí a scrúdaíodh ag ionaid oidhreachta de chuid Oifig na nOibreacha Poiblí ag cloí leis na rialacháin. 

Foireann le Gaeilge i ranna rialtais 
Tráth an iniúchta bhí 7 roinn rialtais ann nach raibh post ar bith sainaitheanta acu mar chinn lenar bhain riachtanas Gaeilge. Cé is moite den Roinn Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta a bhí ag 10%, bhí líon na bpost a bhí sainaitheanta mar chinn lenar bhain riachtanas Gaeilge faoi bhun 1% ag gach roinn rialtas eile. 

Ar an iomlán ní raibh ach 551 ball foirne, as 21,060 (2.62%) atá fostaithe ag ranna rialtais, a bhí aitheanta mar bhaill foirne le hinniúlacht sa Ghaeilge. Ní raibh ach dhá roinn rialtais sa tír – an Roinn Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta, agus an Roinn Oideachais agus Scileanna – a bhfuil níos mó ná 5% den fhoireann iontu inniúil sa nGaeilge. 

Tuairiscí/Tagairt

Gan aon údarás áitiúil ag comhlíonadh a ndualgas i dtaobh na Gaeilge ar líne 
• 38% de chomharthaí de chuid an OPW i mBéarla amháin - iniúchadh 
• Is leor Béarla a bheith ag duine do 99.06% de na poist sa státseirbhís – tuarascáil nua. 
Tuairisc.ie 11/7/2019
Ranna Rialtais: riachtanas Gaeilge ag 84 post as 20,000
(RTÉ 11/7/2019)
(CnaG 11/7/2019)
“Is léiriú an athuair iad na figiúirí seo”, a dúirt an Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill, “ar easpa acmhainn an Stáit seirbhísí sásúla a chur ar fáil i nGaeilge. Ní chothaíonn torthaí an iniúchta seo aon mhuinín go bhfuil ceannaireacht á léiriú ag ranna rialtais maidir le dóthain foirne le Gaeilge a bheith fostaithe iontu. Fágann an líon íseal foirne le Gaeilge nach féidir a bheith ag súil le réimse cuimsitheach seirbhísí a chur ar fáil ar comhchaighdeán sa dá theanga oifigiúla. Caithfear aghaidh a thabhairt air seo trí leasuithe a dhéanamh ar an Acht agus ar pholasaithe earcaíochta an Stáit.” 

Suíomhanna gréasáin na n-údarás áitiúil 
Mar chuid de chlár iniúchta na bliana 2018 scrúdaíodh suíomhanna gréasáin roinnt údaráis áitiúla le féachaint an raibh siad ag cloí leis na gealltanais ábhartha a bhí tugtha ina gcuid scéimeanna teanga. As suíomhanna gréasáin na ndeich n-údarás áitiúla a scrúdaíodh bhí ceithre cinn acu a bhí, den chuid is mó, ag neamh-chomhlíonadh na ngealltanas a bhí tugtha acu. B’in iad Comhairlí Contae an Chláir, Chill Mhantáin, Lú agus Chiarraí. Bhí dhá údarás áitiúla – Comhairle Contae na Gaillimhe agus Comhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath – ag comhlíonadh a ndualgas den chuid is mó. 

Comharthaíocht ag láithreacha oidhreachta 
"Ní chothaíonn torthaí an iniúchta seo aon mhuinín go bhfuil ceannaireacht á léiriú ag ranna rialtais maidir le dóthain foirne le Gaeilge a bheith fostaithe iontu. Fágann an líon íseal foirne le Gaeilge nach féidir a bheith ag súil le réimse cuimsitheach seirbhísí a chur ar fáil ar comhchaighdeán sa dá theanga oifigiúla."
Scrúdaíodh freisin úsáid na dteangacha oifigiúla ar chomharthaíocht ag roinnt láithreacha oidhreachta atá faoi bhainistíocht Oifig na nOibreacha Poiblí. Deich láthair oidhreachta éagsúla i mBaile Átha Cliath a rinneadh a iniúchadh le linn na bliana 2018. Bhí leibhéal sásúil géilliúlachta ag cúig cinn de na deich láthair a scrúdaíodh. Bhí an leibhéal is airde géilliúlacht ag Músaem na bPiarsach i Ráth Fearnáin ag 89% agus an leibhéal is ísle ag Garraithe Náisiúnta na Lus, áit nach raibh ach ceann as chuile dheich gcomhartha a scrúdaíodh ag teacht leis na rialacháin. 

Is é seo an chéad bhliain ag Oifig an Choimisinéara Teanga tuarascáil faoi leith a fhoilsiú ar obair faireacháin na hOifige atá teoranta d’fhaireachán ar fhorálacha Acht na dTeangacha Oifigiúla amháin. Chinn an Coimisinéir Teanga próiseas monatóireachta na hOifige, a bhíodh dírithe den chuid is mó ar scéimeanna teanga, a leasú i bhfianaise na laigí a aithníodh sa Tráchtaireacht a foilsíodh ar chóras na scéimeanna teanga. Mar chuid den mhúnla nua monatóireachta roghnaíonn an Coimisinéir tosaíochtaí faireacháin na bliana, a chuimsíonn gnéithe éagsúla den Acht. 


Share/Save/Bookmark