An Dara Tuarascáil Faireacháin foilsithe ag an gCoimisinéir Teanga.

Ní gceadaítear don gCoimisinéir Teanga ach faireachán a dhéanamh ar fhorálacha a bhaineann le hAcht na dTeangacha Oifigiúla.

Acoimre

---

Freagraí Tugtha ar Thuarascáil

(University Times 17/8/20)

Gá le acht láidir atá ‘oiriúnach dá fheidhm’ 

(I.Times 17/8/2020)

Cumhacht bhreise á lorg ag an gCoimisinéir 

(Tuairisc.ie 14/8/2020)

Logainmneacha Gaeltachta ar chóras Eircode.
Easpa Gardaí le Gaeilge sa Ghaeltacht.
Neamhaird dhualgais teanga sna hOllscoileanna.

(Tuairisc.ie 13/8/2020)

Acht na Teanga Oifigiúla á Sárú ag Ceithre Ollscoil

(University Times 12/8/2020)

Creideann sé go mba chóir aghaidh a thabhairt air seo agus Bille nua na dTeangacha Oifigiúla á achtú. Fágann an staid reatha nach bhfuil ar a chumas faireachán réamhghníomhach a dhéanamh ar chur i bhfeidhm aon fhorálacha a bhaineann le stádas ná le húsáid teanga oifigiúla atá in aon achtachán eile amhail an tAcht Oideachais, 1998, an tAcht um Pleanáil agus Forbairt, 2000 agus an tAcht Craolacháin, 2009.

Is i bhfoirm imscrúdaithe amháin is féidir leis aon neamh­chomhlíonadh a líomhnaítear a fhiosrú i láthair na huaire.

Mar sin foilsíonn a oifig an dara tuarascáil faireacháin ó bunaíodh í. Tá gearrchuntas le fáil ar an obair faireacháin i dTuarascáil Bhliantúil na hOifige agus leanfar le heolas achomair a chur ar fáil ar an mbealach sin feasta. Tá cúntas ar an gcéad ceann anseo: Tuarascáil Faireacháin 2018.

Tá cuntas sa tuarascáil ar an obair a cuireadh i gcrích i leith na réimsí oibre seo a leanas a aithníodh mar thosaíochtaí faireacháin don bhliain 2019  -

• Cur i bhfeidhm moltaí imscrúduithe • Úsáid na dteangacha oifigiúla ar chomharthaíocht ag suíomhanna oidhreachta • Gealltanais teanga de chuid ceithre Bhord Oideachais agus Oiliúna • Úsáid na dteangacha oifigiúla ar chomharthaíocht in ollscoileanna faoi scáth Ollscoil na hÉireann • Suíomhanna gréasáin na n­údarás áitiúil • Gealltanais Ghaeltachta na n­údarás áitiúil • Gealltanais teanga Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim

An Garda Síochána
Níl ach 35 Garda le Gaeilge lonnaithe i stáisiúin Ghaeltachta de réir chóras féinmheasúnaithe na heagraíochta. Sin as 99 Garda san iomlán atá ar stáisiún sa Ghaeltacht. Deir an Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill gur léir anois nach bhfuil moltaí imscrúdaithe a rinneadh in 2011 ar an ábhar seo curtha i bhfeidhm mar ba chóir.

Agus Tuarascáil Faireacháin Oifig an Choimisinéara Teanga don bhliain 2019 á seoladh aige inniu, dúirt an Coimisinéir Teanga, “...is cosúil go bhféadfadh sé gurb é an toradh a bheidh ar an easpa dul chun cinn seo ná tuarascáil ar an ábhar a leagan faoi bhráid Thithe an Oireachtais. Sin de réir an dualgais atá leagtha orm nuair nach gcuirtear moltaí atá in imscrúdú i bhfeidhm tar éis achar réasúnta ama. Ba dheacair a áitiú nach bhfuil achar réasúnta ama caite ó rinneadh moltaí in imscrúdú in 2011 maidir leis an nGarda Síochána ag comhlíonadh a ndualgas faoi Acht an Gharda Síochána gur Gardaí le Gaeilge atá ar stáisiún sa Ghaeltacht, a mhéad is atá sin indéanta."

Comharthaí
(Tuairisc.ie) Léirítear sa Tuarascáil Faireacháin chomh maith go raibh 75% de na comharthaí ag na 10 n-ionad oidhreachta a scrúdaíodh ag cloí le riachtanais na reachtaíochta, ach go raibh os cionn 40% de na comharthaí in ollscoileanna faoi scáth Ollscoil na hÉireann i mBéarla amháin.

Suíomhanna Gréasáin
Scrúdaíodh suíomhanna gréasáin de chuid na n-údarás áitiúil, scéimeanna teanga na mBord Oideachais agus Oiliúna agus seirbhísí idirghníomhacha Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim chomh maith mar chuid den iniúchadh.

Acht na dTeangacha Oifigiúla arís...
Dúirt an Coimisinéir Teanga go raibh súil aige go gcuirfeadh an láidriú atá geallta a dhéanamh sa Chlár Rialtais ar Acht na dTeangacha Oifigiúla deireadh leis an gconstaic atá ar fhaireacháin gníomhach a dhéanamh ar aon fhoráil in achtacháin eile a bhaineann le húsáid na Gaeilge, amhail an tAcht Oideachais, an tAcht um Pleanáil agus Forbairt agus an tAcht Craolacháin, 2009. Is trí imscrúdú amháin is féidir leis an gCoimisinéir aon neamh-chomhlíonadh a líomhnaítear a fhiosrú i láthair na huaire.

English Version

An Dara Tuarascáil Faireacháin foilsithe ag an gCoimisinéir Teanga.

(Eas)Aontú

19 Iúl 2020: Ó scríobhadh é seo fuair mé teachtaireacht neodrach ag miniú go raibh deachrachtaí ag Aontú agus iad ag dearadh an suíomh. Tuigim san ó mo thaithí féin go mór mór nuair is rud nua atá ar siúl nó á dtosnú.  I gcás Pairtí Nua go h-áraithe tá cúrsaí eile ag chuir isteach ar fhoilsiú shuímh - cursaí chaighdeáin agus chosaint poiblí (Coimisiún um Chaighdeán Poibli, GDPR agus eile). Ar bharr ar sin ní raibh mórán cumhacht ar an dearadh féin ar dtús acu. Bhí an iarracht á bhainistiú ag oibreoirí deonach chomh maith agus ba cosúil narbh é chúrsaí teanga mar príomh chloch ar a bpaidrín! Anois áfach, agus le déanaí, is cosúil go bhfuil chúrsaí faoi phroifisiúnaigh acu. Is dócha gur b'shin a bhí i geist ag Peadar Tóibín nuair a dúirt se, "Tá muid beagnach ann. Tá go leor obair idir láimh againn ar an dtogra seo." Bíodh sin mar atá sílim go bhfuil an chuid den fhirinne sa mhéid a scríobh mé inné Feicimíd!

Fuair mé freagra ó Pheadair Tóibín ar giolch a chuir mé ar líne tar éis fógra de chuid Aontú ag déanamh bolscaireach don díospóireacht a bhí le bheith ar Facebook idir é féin agus Éamon Ó Cuív a fheiscint. Bhí an fógra i mBéarla ar fad. Rinne mé tagairt do san i ngiolch le focal géar ó an Teachta Dála Catherine Connolly anuireadh. "Tá an teachtaireacht ag dul amach ... má tá rud tabhachtach le rá abair i mBéarla é!" (Coiste Oireachtais Samhain 2019). Seo mar a fhreagair Peadair Tóibín é:

Ar an deichiú lá Iúl rinne an Tóibíneach oráid tabhachtach sa Dáil faoi chúrsaí pleanála sa Ghaeltacht agus an dímheas ar "luachmhaireacht" na teanga. Chuir a Pháirtí giolch den oráid ach bhí an giolch féin i mBéarla. Chuaig mise chuig suíomh an Pháirtí agus bhí cineál íontas orm nach raibh aon phíosa de sa Teanga Náisiúnta. Luaigh mé sin i ngiolch, "Má tá an teanga chomh luachmar sin cén fáth nach n-úsáidtear ar bhur suíomh í? - 'protect and nurture?'" D'fhreagair Peadair Tóibín féin mé an giolch sin "Tá muid beagnach ann. Tá go leor obair idir láimh againn ar an togra seo."

Tá mé ag ceapadh go bhfuil Aontú ar an saol le breis agus dhá bhlian go leith nó mar sin. Cé mhéid ama a thógann sé suíomh a dhearadh i nGaeilge? Mar a dúirt iar-choimisinéir teanga tráth, "...más fíor gur go mall a mheileann muilte Dé, is léir gur níos moille fós a mheileann muilte an státchórais, go speisialta i réimse na teanga." Nach cosúil go bhuil an galar áirithe seo (na moille) an-thógálach?

Nuair a bunaíodh Aontú cheap mé go mbeadh suim agam ann mar bhí fhios agam go raibh suim nach beag ag Peadair féin sa teanga. Nuair a bhí sé le Sinn Féin ba uarlabhraí Gaeilge agus Gaeltachta é. Bhí mé ag cruinniú a bhí aige agus Trevor Ó Clochartaigh agus iad ar chamcuirt Gaeltachta a thug dóchas éigin dom. (Ait go leor d'ardaigh mé Bhéarla ar shuíomh Shinn Féin ag an gcruinniú sin!). Ar ndóigh taobh istigh de bhliain dibríodh an beirt acu as a bpáirtí ar chúis amháin nó ar chúis eile.

Nuair a bunaíodh Aontú bhí súil agam go mbeidh aitheantas á thabhairt ag an bPairtí dár dTeanga Náisiúnta. Bhí dóchas ann a cheap mé!

Irish Language!

Ach anois ní fheicim aon difríocht idir Aontú agus Páirtí ar bith eile ó thaobh na teanga de. Molann siad an teanga ach níl siad sásta í a úsáid (mar shmpla) ar na meán shóisialta. (Tá píosa ar an suíomh in nGaeilge faoin nGaeilge féin ach is píosa beag ar leathanach faoin ceann líne, "Irish Language".

Cé mhéid giolchanna atá curtha amach ag Aontú sa Teanga ó bunaíodh iad? Dá mba rud é go dteastaíonn dul isteach sa pháirtí ar line bheadh orm iompú ar an mBéarla - "Join us today!" Tá rial beag agam ó bhí mé 21 bliain d'aois (fadó ó shin) gan aon bhaint agam leis an stáit nó le haon pháirtí polaitíochta i mBéarla. Tá sé bunaithe ar rud a dúirt Heinrich Boell fadó: "Dá scríobhfainn in mBearla bheinn níos Sasanaí ná an Príomh Aire!"

Deireann Peadair Tóibín go bhfuilim "giota beag diúltach ar fáth éigin." Níl mé ag easaontú leis. Go dtí seo faraoir, níor thug Aontú, nó Páirtí ar bith eile, fáth le bheith dearfach ó thaobh chúrsaí teanga de!

Deirtear "Is beatha teanga í a labhairt". Nach beatha teanga í a scríobh ar líne, í a úsáid go poiblí sna meáin, í a labhairt taobh amuigh de na chúl seomraí?

• Ar son na Gaeilge - mar dhea! (20/12/2010)
• An Coimisinéir ós comhair fochoiste stratéis 20 Bliain do Ghaeilge (23/1/2014)

(Eas)Aontú

Litir chuig na ceannairí!

Agus an conspóid faoi easpa seirbhís agus measa á dtaispeáint ag an Roinn Oideachas dár dteanga, cheap mé go mbeadh sé chomh maith agam an litir seo a roinnt. 

Chuir mé an litir chuig na Ceannairí agus Teachtaí atá ag idirbheartú agus ag airgóint le Rialtas nua a bhunú dúinn. Go dtí seo ní fhuair mé ach admháil amháin, ait go leor i mBéarla amháin ó ceannaire Fhianna Fáil - rud a insíonn a scéal féin!

Ar ndóigh sé an Roinn Oideachas a deireann go bhfuil siad ag "comhlíonadh na ngealltanas mar atá leagtha síos ina bplean forfheidhmithe faoin Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge ar bhonn céimnithe agus córasach." sa tuairisc deireannach atá le fáil ar an suíomh acu. Nach bhfuil sé ait nach bhfuil aon tuairisc uatha ó shin ann?

26 Bealtaine 2020 A chara, Tá súil agam go bhfuil cúrsaí ag dul ar aghaidh sna cainteanna le Rialtas nua a bhunú. Tá an imní ormsa faoi chúrsaí teanga sa cheantair ina bhfuil cónaí ormsa, Conamara. Tá sé thar a bheith deachair seirbhís a fháil ón stáit nó ón gComhairle Áitiúil nó ó chuile Eagras Stáit nach mór sa Teanga Náisiúnta. Bíonn orm troid go láidir leis an ceart sin a fháil - ceadúnas tiomána mar shampla nó an carta nua seirbhísí poiblí nuair atá orm dul faoi agallamh. Ní luafidh mé an Córas Sláinte! Agus sibh ag obair ar an gclár nua Rialtas tá sé tabhachtach go n-athnaíonn sibh gur géirchéim atá ann mar a dúirt an Coimisinéir Teanga ina thuairisc ar 2019 (agus i ngach tuairisc a scríobhann sé): “Tá géarchéim teanga sa Ghaeltacht mar atá agus mura gcloítear leis an dlí atá ann le cosaint a thabhairt don Ghaeilge sa Ghaeltacht is amhlaidh gur in olcas a rachaidh an scéal….” Mar sin tá sé tabhachta go mbeaidh Aire láidir Ghaeltachta ann, Gaeilge ar a toil aici agus tuiscint ceart ar a cúram agus a dualgas atá sásta é sin a chosaint i ngach cinneadh Rialtais. Is ceart go mbeadh go leor airgead le fáil ón stáit chiste don Ghaeilge agus don Ghaeltachta chomh maith (€20 milliún atá luaite ag saineolaithe). Chomh maith leis sin is ceart go mbeaidh atangaire i gcónaí ag an Dáil agus sa tSeanaid agus cluasaíní ag gach suíocháin ann. Ceann de na dualgaisí a bheadh ag an tAire seo ná Bille láidir Teanga a chuir roimh an oireachtais. Sa bille sin is ceart go mbeadh trí phríomhleasú a bheadh "riachtanach chun bonn níos láidre a chur faoin Acht. Baineann na leasuithe sin le (1) soláthar seirbhísí an Stáit sa Ghaeltacht, (2) le hathruithe ar pholasaithe earcaíochta an Stáit agus (3) le bunú córais caighdeán teanga a leagfaidh dualgas níos soiléire ar chomhlachtaí poiblí maidir le freastal ar an bpobal i gcéadteanga oifigiúil na tíre.” (TB2019 - Feabh 2020). Is ceart go mbeadh meas ag an Roinn Oideacais agus an Aire Oideachais féin ar an dteanga i ngach léibhéal ón naíscoil, trén bhun- agus meán-léibhéil thus go dtí a tríú leibhéal. Go n–éirí libh in bhúr n-obair tabhachtach ar son na tíre ársa seo. Beir bua ónár nead thiar! Eoin Ó Riain

Go gonta tá mé ag lorg ceithre rud agus sílim gur bun rudaí iad má tá an Rialtas dairíre agus is baolach nach raibh a leithéid againn ó aimsir Mhichíl Uí Choilleáin agus Éarnán de Blaghad 1920-1928

• Aire Sinsearach don Ghaeilge agus don Ghaeltacht líofa sa Ghaeilge. (Geallta ag cuid de na páirtithe atá ag caint anois)
• €20m sa bhreis don Ghaeilge agus don Ghaeltacht
• Bille na dTeangacha Oifigiúla 2019 a láidriú agus spriocbhliain, de 2030 ar a dhéanaí, a chur leis an bhforáil go mbeidh 20% de na daoine a earcófar san earnáil phoiblí amach anseo inniúil ar an nGaeilge
• Polasaí don Ghaeilge sa chóras oideachais ón réamhscoil go dtí an 3ú leibhéal

Go bunúsach mar dhuine tá mise ag súil leis an lá ina mbeidh mé in ann dul isteach le mo cheadúnas tiomána a athnúachan gan troid; nó go mbeinn in ann glaogh ar aon eagras riarachán nó comhlucht poibli agus gan an fhreagra "I'm sorry the person with Irish isn't in today...."

---

• Straitéis 20 bl: 6.1 RÉIMSÍ GNÍMH – OIDEACHAS

---

Litir chuig na ceannairí!

Ardú suntasach ar líon na ngearán

"Tá géarchéim teanga sa Ghaeltacht mar atá agus mura gcloítear leis an dlí atá ann le cosaint a thabhairt don Ghaeilge sa Ghaeltacht is amhlaidh gur in olcas a rachaidh an scéal,” 

IN ENGLISH LANGUAGE

Sháraigh Comhairle Contae Chiarraí an dlí pleanála nuair nár chuir sí i bhfeidhm coinníoll teanga a bhí ag dul le cead pleanála do scéim tithíochta i nGaeltacht Chorca Dhuibhne, de réir imscrúdú a rinne an Coimisinéir Teanga.

Dúirt an Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill, gur “imscrúdú tábhachtach” a bhí anseo mar gheall ar an tionchar a d’fhéadfadh a bheith ag ardú ar líon na ndaoine nach cainteoirí Gaeilge iad “ar thodhchaí na Gaeilge mar theanga phobail sa Ghaeltacht”.

“Tá géarchéim teanga sa Ghaeltacht mar atá agus mura gcloítear leis an dlí atá ann le cosaint a thabhairt don Ghaeilge sa Ghaeltacht is amhlaidh gur in olcas a rachaidh an scéal,” arsa an Coimisinéir Teanga.

Siod í an chéad uair a rinneadh fiosrúchán maidir le foráil de chuid an Achta um Pleanáil agus Forbairt, 2000. Tá eolas faoin imscrúdú sin le fáil i dTuarascáil Bhliantúil an Choimisinéara Teanga, a foilsíodh inniu.

De réir na tuarascála, tháinig ardú suntasach (11%) ar líon na ngearán a rinneadh le hOifig an Choimisinéara Teanga anuraidh. Dúirt an Coimisinéir Teanga gur léiriú é an t-ardú ar líon na ngearán ar na deacrachtaí leanúnacha atá ag daoine seirbhísí poiblí trí Ghaeilge a fháil.

Bhain formhór na ngearán le comharthaíocht agus stáiseanóireacht, freagraí i mBéarla ar chumarsáid i nGaeilge, comharthaí bóthair agus deacrachtaí maidir le húsáid ainmneacha agus sloinnte i nGaeilge.

"Ní raibh ar ár gcumas thart ar leath na ngearán a fhiosrú de bharr nár tháinig ábhar na ngearán sin, den chuid is mó, faoi chuimsiú Acht na dTeangacha Oifigiúla ná faoi chuimsiú aon achtachán eile a bhain le stádas nó le húsáid teanga oifigiúla." Léiríonn sé seo an géar ghá atá ann Acht na dTeangacha Oifigiúla (2003 - 17 mbliain déag ó shin) a leasú.

In 2019 chomh maith (Mí Iúl), foilsíodh a chéad Tuarascáil Faireacháin ag an gCoimisinéir. Dhírigh sé ar an líon foirne le hinniúlacht sa Ghaeilge i ranna rialtais, suíomhanna gréasáin na n-údarás áitiúil agus ar chomharthaíocht ag suíomhanna oidhreachta. Tá súil aige Tuairascáil nua a fhoilsiú sa Samhradh.

Tugtar uasdátú sa Tuarascáil Bhliantúil ar an bhfreagra a thug RTÉ ar chinneadh an Choimisinéara gur sháraigh RTÉ an dlí craolacháin maidir lena dhualgas i leith na Gaeilge agus 99.3% dá sceideal teilifíse i mBéarla amháin.

D’fháiltigh an Coimisinéir Teanga roimh ghealltanas a fuair sé ó RTÉ go dtiocfadh ardú suntasach ar líon na gclár Gaeilge a chraolfar ar chainéil teilifíse an stáisiúin i mbliana, ach dúirt sé go gcaithfí tuilleadh a dhéanamh chun a chinntiú go mbeadh a ndualgais teanga faoin Acht á gcomhlíonadh go hiomlán ag an gcraoltóir.

Leag an Coimisinéir Teanga béim chomh maith ina thuarascáil ar an ngá le hAcht na dTeangacha Oifigiúla a leasú. Dúirt sé nach dtéann an Bille leasaithe a foilsíodh ag deireadh na bliana anuraidh i ngleic mar ba chóir leis an easpa seirbhísí Stáit atá ar fáil trí Ghaeilge. Tharraing sé aird chomh maith ar an scéala nach raibh sprioc-am luaite sa Bhille maidir le líon na gcainteoirí Gaeilge a deirtear a earcófar sa tseirbhís phoiblí.

Ardú suntasach ar líon na ngearán

Ag scealpadh an chreimthe!

Bhi alt ag Pat Leahy san Irish Times ar an Satharn a chuir ag smaoineamh mé.

Léiriú ar gníomh nó gníomhartha géarchéime in oirthuaisceart lár Bhaile átha Cliath. Dúnmharíodh fear óg neamhurchóideach in acrann atá ar siúl fos sa cathair. Chuir sé isteach go mór ar Enda Kenny a bhí ina Thaoiseach ag an am. De bharr na spéise sin rinne sé gníomh éifeachtach atá fós ar siúl is cosuíl. Tá spéis aige fós sa cheantair is cosúil agus tugann sé cuirt ar an áit fiú agus é éirithe as as mar Thaoiseach.

Rud tubaisteach a léirigh géarchéim a spreag gníomh éifeachtach!

"It is the way money is spent, on targeted initiatives which often emanate from the community, and the constant measuring of its outputs that is different."

Tuige nach dtárlíonn rud mar sin i gcúrsaí eile? Sláinte, Tithíocht, An Ghaeltacht?

Tosnaíonn an gníomhaíocht le hadmháil go bhfuil géarchéim ann. Ansin chuirtear coiste éifeachtach ar bun faoi daoine a tuigeann cúrsaí agus atá cumhacht acu rudaí a athrú. "It is how this board works that makes the difference. It’s unlike anything I have seen in the public sector before," dár leis an údar. Tá cumhacht acu idirghabháil a dhéanamh le cumhluchtaí stáit, Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte, Coras Iompair Éireann, Comhairle Chontae, Scoileanna agus an Garda Síochána mar shampla agus is cosúil go bhfuil ag éirí leo.

Tá airgead á chuir ar fáil cinnte ach "It is the way money is spent, on targeted initiatives which often emanate from the community, and the constant measuring of its outputs that is different." Bhfuil córas ann sa Ghaeltacht le sin a dhéanamh nuair nach bhfuil ionadaíocht  acu fiú ar an "watered up Gaeltarra Éireann" mar a tugadh ar Údarás na Gaeltacht le deanaí?

Tá fhios ag pobal na Gaeilge go bhfuil géircéim sa Ghaeltacht agus mar a léirigh scrudú a rinne an Iar Choimisinéir Teanga, Seán Ó Cuireann roimh éirí as dó, tá an Stáit, an Rialtas ag leanúint le leath-ghníomh mí-éifeachtach i gcónaí ó 1928 ar aghaidh. "Soiniciúlacht, cur i gcéill agus an mhéar fhada a bhí sa treis: is deacair brí ar bith eile a bhaint as polasaí an stáit ó 1928 ar aghaidh" a dúirt sé i mí Mean Fomhair 2013. Níl mórán athrú ar chúrsaí  sa bhliain 2019 dár leis: “Tá sé thar am a admháil go bhfuil sé dainséarach a bheith ag scaipeadh dóchas gan bhunús faoin nGaeilge agus tosú ag baint leas as taighde a bhfuil fianaise ag dul leis chun dul i ngleic leis an ngéarchéim mar atá.” (Mí Feabhra 2019).

Séanann an Aire Stáit, Seán Kyne, go bhfuil géarchéim teanga ar bith sa Ghaeltacht agus maíonn sé go bhfuil “dul chun cinn suntasach” déanta i gcúrsaí phleanála teanga. Más dul chun cinn suntasach atá sa Bhille Teanga nua is léir go bhfuil an dul amú air. Deireann Cathaoirleach an Bórd atá ag obair i mBaile Átha Cliath, Michael Stone, go bhfuil siad ag "chipping away at a huge edifice!" Cabhráionn sé go mór leis go gcreideann an Stáit go bhfuil géarchéim.

I  gcás na Gaeltchta tá struchtúr nó córas ollmhór, an Stáit féin nach mór. Ní nach íonadh go bhfuil bille nua teangacha foilsithe acu atá "cúng, coimeádach agus casta!" *

Cén seans atá ag an Ghaeltacht nuair nach gcreideann an Rialtas féin go bhfuil géarchéim ann fiú?

* Bille teanga "cúng, coimeádach agus casta" (RTÉ 16/2/2019)

Ag scealpadh an chreimthe!

Céim thábhachtach ach tuilleadh gnímh ag teastáil...

Foilsíodh Bille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2019 inniú (13 Nol 2019)*. D'éisigh an Coimisinéir Teanga ráiteas úm thráthnóna á fháiltiú mar céim thábhachtach ach ag an am céanna tá tuilleadh gnímh ag teastáil don Ghaeltacht agus don Earcaíocht.

Statement in English

"Is céim thábhachtach é foilsiú Bhille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú) sa phróiseas a cuireadh ar bun le go mbeadh Acht teanga níos láidre agus níos oiriúnaí dá fheidhm againn. Is maith ann an deis a bheidh againn scrúdú a dhéanamh ar na leasuithe ach is údar imní na heasnaimh atá ar an mBille.

"Is fada muid ag cásamh na laigí ar an reachtaíocht mar atá agus ba cheart go dtabharfaí aghaidh orthu ag an tráth seo. Deis chaillte a bheadh ann gan sin a dhéanamh... Le linn na díospóireachta sin tá sé tábhachtach go bhféachfaí i gcónaí le freastal ar riachtanais phobal na teanga agus a gcearta.."

"Tá béim leagtha agam go rialta ar thrí phríomhleasú a fheictear dom a bheith riachtanach chun bonn níos láidre a chur faoin Acht. Baineann na leasuithe sin le soláthar sheirbhísí an Stáit sa Ghaeltacht, le hathruithe ar pholasaithe earcaíochta an Stáit agus le bunú córais caighdeán teanga a leagfaidh dualgas níos soiléire ar chomhlachtaí poiblí maidir le freastal ar an bpobal i gcéadteanga oifigiúil na tíre.

"Tá tagairt déanta sa Bhille nua do na nithe sin agus do roinnt forálacha tábhachtacha eile, ach ní thugann an Bille, mar atá sé faoi láthair, aghaidh ar bhealach críochnúil ar roinnt de na ceisteanna is tábhachtaí a bhaineann le soláthar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge agus le cearta teanga an phobail a chosaint.

An Ghaeltacht
"Is léir staid leochaileach na Gaeilge sna limistéir Ghaeltachta i dtorthaí an daonáirimh agus i saothair thaighde éagsúla le roinnt blianta. Tá sé ríthábhachtach mar sin go gcuirfí bonn reachtúil faoi sholáthar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge sa Ghaeltacht agus go ndaingneofaí sa reachtaíocht cearta teanga phobal na Gaeltachta. Faraor, ag an tráth seo, níl aon fhoráil dhaingean sa Bhille a chuirfeadh dualgas ar an Stát a chinntiú go bhfreastalófar ar phobal na Gaeltachta ina dteanga dhúchais.

Earcaíocht
"Tacaím leis an moladh go n-ullmhófaí plean reachtúil náisiúnta do sholáthar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge agus aontaím gur chóir do pholasaithe agus cleachtais nua earcaíochta a bheith ina ndlúthchuid den phlean sin. Is cúis imní dom, áfach, nach bhfuil dóthain ionadaíochta á thabhairt do shaineolaithe seachtracha ná don phobal ar an gCoiste Comhairleach atá le bunú faoin Acht leasaithe chun an plean feidhmithe a ullmhú. Is cúis imní dom freisin nach bhfuil sprioc-am luaite le foilsiú an phlean agus nach bhfuil dualgas reachtúil ann aon phlean a aontaítear a chur i bhfeidhm.

Córas Caighdeán
"Ar cheann de mhórfhorálacha an Bhille tá an moladh go gcuirfí córas caighdeán teanga in áit chóras na scéimeanna teanga. Moladh fiúntach é seo, ach is deacair breithiúnas a thabhairt ar an tionchar a d’fhéadfadh a bheith ag an athrú seo gan na dréachtchaighdeáin a bheith ar fáil dúinn. Creidim go rachadh sé go mór chun sochair do phróiseas measúnaithe an Bhille dá gcuirfí na dréachtchaighdeáin sin ar fáil gan mhoill.

"Sna seachtainí amach romhainn beidh deis againn mionscrúdú a dhéanamh ar na leasuithe atá molta ar Acht na dTeangacha Oifigiúla agus go deimhin ar nithe tábhachtacha eile nach bhfuil luaite sa Bhille seo. Is fada muid ag cásamh na laigí ar an reachtaíocht mar atá agus ba cheart go dtabharfaí aghaidh orthu ag an tráth seo. Deis chaillte a bheadh ann gan sin a dhéanamh.

"Le linn na díospóireachta sin tá sé tábhachtach go bhféachfaí i gcónaí le freastal ar riachtanais phobal na teanga agus a gcearta, ag cur san áireamh stádas na Gaeilge mar theanga náisiúnta agus mar chéadteanga oifigiúil na tíre."

* Bille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2019.

---

• Cad atá sa bhille teanga nua agus cén difear a dhéanfaidh sé do phobal na Gaeilge? - Ainailís i dTuairisc.ie

Céim thábhachtach ach tuilleadh gnímh ag teastáil...

Tuar dhochais ó Chonamara Láir

Is cosúil go raibh an-oíche ag muintir na háite i rith na seachtaine seo caite ag seoladh bhranda agus suíomh idirlín Chonamara Láir.

Taispeánadh an físeán seo de cheantar Chonamara Láir  curtha le chéile ag an gcomhlacht Meangadh Fíbín do choiste Phleanáil Teanga Chonamara Láir.

Nach bhfuil se go hálainn?




Seo na dúthaigh atá istigh i gConamara Láir

Na toghranna ceantair seo a leanas:  Camas, Cill Chuimín (Uachtar Ard), An Turlach, Abhainn Ghabhla, An Cnoc Buí agus Scainimh. An chuid sin de thoghroinn cheantair Mhaírois i gcontae na Gaillimhe atá comhdhéanta de na bailte fearainn seo a leanas:  Dún Riacháin, An Gharmain, Leitheanach Theas, Lios Uachtair agus An Tamhnach Mhór. An chuid sin de thoghroinn cheantair Chloch na Rón i gcontae na Gaillimhe atá comhdhéanta de na bailte fearainn seo a leanas:  Inis Ní, Iorras Beag Thiar agus Iorras Beag Thoir.

(Suíomh Udarás na Gaeltachta)

Tuar dhochais ó Chonamara Láir