Seirbhísí Tacaíochta Gaeilge: Aitheantas ó Seanad Éireann.

Mhol an Seanadóir Pádraig Ó Céidigh an rún seo sa Seanad ar an 28ú Márta 2018 agus cuidigh an Seanadóir Catherine Ardagh leis. Ghlach an Seanad leis gan aon athrú.

"Seirbhísí Stáit sa Ghaeltacht

Seanadóir Pádraig Ó Céidigh

- gur chóir don Stát cur chuige eiseamláireach teanga a ghlacadh i leith soláthar seirbhísí sa Ghaeltacht, rud a léireodh go soiléir a thiomantas d’úsáid agus do stádas na Gaeilge sna ceantair sin;

- chun an méid sin a bhaint amach gur chóir éifeacht a thabhairt d’fhoráil reachtúil a cheanglódh Gaeilge ar a dtoil a bheith ag oifigigh Stáit a bhíonn lonnaithe, nó i mbun soláthar seirbhísí pobal-dírithe, sna ceantair Ghaeltachta;

- gur chóir freisin go gcuirfí na tacaíochtaí teanga cuí ar fáil sna réimsí oibre nó gairme sin lena mbaineann sainscileanna faoi leith agus a bhféadfadh dúshlán a bheith ann daoine a mbeadh an inniúlacht chuí sa Ghaeilge acu a earcú ina leith;

- go n-aithníonn an Rialtas an ghéarchéim atá sa Ghaeltacht, ó thaobh mheath na Gaeilge agus bánú pobail de. Tá sé riachtanach go dtabharfar faoi fheachtas tarrthála bunaithe ar an obair atá ar siúl ag na pobail Ghaeltachta agus go dtabharfaidh gach roinn Stáit tacaíocht iomlán don obair seo;

Seirbhísí Stáit i gCoitinne

Seanadóir Catherine Ardagh

- gur cheart soláthar na seirbhísí Stáit inár dteanga dhúchais a éascú de réir an stádais a bhronntar ar an nGaeilge i mBunreacht na hÉireann, mar an teanga náisiúnta agus príomhtheanga oifigiúil na tíre;

- thar aon ní eile, go mbraitheann soláthar seirbhísí atá ar chomhchaighdeán trí Ghaeilge ar líon leordhóthanach daoine le Gaeilge a bheith fostaithe sa tseirbhís phoiblí. Dá réir sin, is cóir go socrófaícaighdeáin seirbhíse trí Ghaeilge, i ngach cuid den earnáil phoiblí, bunaithe ar mhúnla na tairisceana gníomhaí agus go dtabharfaí feidhm reachtúil don mhéid sin. Tá sé riachtanach leis go mbunófaí córas earcaíochta chun a chinntiú go mbeidh líon cuí fostaithe le hinniúlacht sa Ghaeilge ag obair sa tseirbhís phoiblí ionas gur féidir na caighdeáin sin a bhaint amach;

Oideachas Gaeltachta agus Oideachas Lán-Ghaeilge
- ó bunaíodh an Stáit, go bhfuil an córas oideachais i gcroílár na n-iarrachtaí chun ár dteanga dúchais a tharchur ó ghlúin go glúin. Ba cheart go dtacófaí leis na hiarrachtaí chun an Ghaeilge a chur chun cinn sa chóras oideachais–

- trí bheartas Stáit a fhorbairt i leith oideachas lán-Ghaeilge chun aitheantas a thabhairt do chearta tuismitheoirí go bhfaigheadh a leanaí oideachas trí Ghaeilge más mian leo sin;

- trí sholáthar comhionann agus ar chomhchaighdeán a chur ar fáil do scoileanna Gaeltachta agus scoileanna lán-Ghaeilge ó thaobh áiseanna, tacaíochtaí foghlama, tacaíochtaí oiliúna agus tacaíochtaí riaracháin de;

- trína chinntiú gurb ann do líon leordhóthanach múinteoirí le Gaeilge, agus go mbunófaí cúrsa oiliúna lánaimseartha dírithe ar oiliúint a chur ar mhúinteoirí maidir le teagasc a thabhairt trí Ghaeilge;

Maoiniú Údarás na Gaeltachta agus Fhoras na Gaeilge
- gur chóir go mbeadh maoiniú Údarás na Gaeltachta agus Fhoras na Gaeilge ar chomhchéim (i gcomhthéacs an réimse dualgas) le maoiniú na bhforas stáit eile a bhíonn ag plé leis na réimsí céanna forbartha - mar shampla, leis an nGníomhaireacht Forbartha Tionscail igcás an Údaráis, agus leis an gComhairle Ealaíon i gcás Fhoras na Gaeilge. I gcomhthéacs na ndeacrachtaí atá ag an bhFeidhmeannas i dTuaisceart Éireann agus an bac atá á chur acu sin ar fhorbairt an Fhorais agus ar fhorbairt na Gaeilge ba chóir struchtúr nua a chruthú don Fhoras chun nach ndéanfar dochar don Ghaeilge de dheasca na srianta atá ar Fhoras na Gaeilge faoi láthair.

Go dtugann Seanad Éireann dá aire:
- tacaíocht an Taoisigh agus an Rialtais do Bhliain na Gaeilge, 2018;

- go bhfuil go leor oibre fós le déanamh chun ár dteanga dhúchais a chur chun cinn.
Cuirim fáilte roimh an Aire Stáit go dtí an Teach seo. Bímid ag caint go minic faoi chúrsaí Gaeilge agus cúrsaí teangan. Táim ag moladh an rún seo. Táim díreach chun cúpla pointe a dhéanamh, ní bheidh mé 12 nóiméad. Tá brón orm agus tá brón orainn uilig go raibh an tAire Stáit agus muid uilig ag fanacht timpeall anseo ar feadh roinnt uaireanta an chloig ach, mar atá a fhios ag an Aire Stáit, bhí díospóireachtaí eile ar siúl a thóg suas i bhfad níos mó ama ná mar a bhí pleanáilte.

Ba mhaith liom tosnú ag rá leis an Aire Stáit - agus dúirt mé sin leis go minic cheana - on the record, mar a deirtear, go bhfuil meas agam ar an obair atá sé féin agus an Rialtas ag déanamh ó thaobh na Gaeilge de agus go bhfuil mé buíoch as ucht an obair atá sé ag déanamh agus mar sin de. Anseo, tá mé ag caint ar pholasaithe. Seo an áit, Teach Laighean, ina gcuirtear polasaí le chéile. Séard atá i gceist anseo ná dúshlán don Aire Stáit agus don Rialtas agus, ag an am céanna, tacaíocht ó thaobh polasaithe foirfe cuimsitheacha a bheith againn ó thaobh na Gaeilge de.

Níl ach cúpla pointe le déanamh agam. I dtosach báire, mar gheall ar fhís - vision - céard é an fhís a bheadh againn ó thaobh na Gaeilge de? Mar a dúirt mé anseo cheana, ba cheart go mbeadh gach saoránach sa tír seo ábalta ár dteanga dúchais a úsáid má tá sé nó sí ag plé le Ranna Stáit nó le cúrsaí oideachais. Ba cheart go mbeadh an rogha sin ann. Tá Bunreacht na hÉireann agam anseo, the Irish Constitution. Tá sé ráite anseo in Airteagal 8 gurb í an Ghaeilge ár dteanga náisiúnta agus gur príomhtheanga oifigiúil í. Tá sin sa Bhunreacht. Tá go leor caint ar an mBunreacht na laethanta seo ó thaobh cúiseanna eile de. Ní dóigh liom go raibh muid dáiríre faoi Airteagal 8 den Bhunreacht le blianta fada siar.

Ba cheart go mbeadh chuile duine ábalta ár dteanga dúchais a úsáid go laethúil mas mian leo é sin a dhéanamh. Níl mé ag iarraidh ach go mbeadh cothrom na Féinne ag lucht na Gaeilge - ní muintir na Gaeltachta amháin, ach lucht na Gaeilge sa tír. I am asking for us to be treated equally. Sin an méid. Má táimid ag iarraidh úsáid a bhaint as an nGaeilge, ba cheart go bhféadfadh muid é a dhéanamh ar a laghad le Ranna Stáit. Bheadh súil agam freisin go bhféadfadh muid é a dhéanamh le comhlachtaí príobháideacha. Mar atá a fhios ag an Aire Stáit, toisc go dtugann sé tacaíocht airgid dó, tá Foras na Gaeilge ag déanamh an t-uafás oibre ó thaobh an Gaeilge a leathnú amach ó thaobh chúrsaí gnó de. Tá seimineár mór - an all-Ireland seminar - ó thaobh cúrsaí gnó de ar siúl i bPáirc an Chrócaigh i mí Aibreáin ina mbeidh an foras páirteach ann. Tá sé sin fíorthábhachtach san am céanna.

Caithfimid mar Stát ceannródaíocht a thógáil, in other words leadership a thógáil, ó thaobh na Gaeilge de. Caithfimid a bheith proactive in áit a bheith reactive. Rinne mé taighde ar ról an Stáit maidir le seirbhisí as Gaeilge. Ní fheicim go bhfuil aon phlean ann faoi láthair do sheirbhís phoiblí as Gaeilge go hiomlán. Molaim go mbeadh orainn smaoineamh air sin agus é a thógáil isteach san áireamh. Freisin, caithfear cur chuige agus, mar a deirtear i mBéarla, key performance indicators, KPIs, maidir le cén chaoi atá ag éirí linn a bheith againn. Caithfidh accountability a bheith againn. Cén chaoi a bhfuil ag éirí linn leis an airgead agus an infheistíocht atá á déanamh ó thaobh na Gaeilge de?

Maidir le cúrsaí oideachais, ní féidir baitsiléir oideachais, B.Ed., a dhéanamh as Gaeilge faoi láthair. Bheadh sé iontach dá bhféadfadh an tAire Stáit comhoibriú leis an Roinn Oideachais agus Scileanna chun go bhféadfadh scoláirí agus daoine atá ag traenáil le bheith mar mhúinteoirí céim múinteoireachta a fháil trí mheán na Gaeilge - ceim trí bliana nó ceithre bliana. Cabhródh sé sin go mór mar tá fadhbanna móra ann ó thaobh cúrsaí oideachais de. I dtosach báire, níl dótháin daoine ag dul isteach sa mhúinteoireacht. Tá fadhb eile ó thaobh cúrsaí pá de agus tá fadhb ann ó thaobh chaighdeán mhúineadh na Gaeilge."

Tá glachadh leis an rún!

An díospóireacht féin ar shuíomh Tithe an Oireachtais.

I bhfoirm físe:
Tá tús na diospóireachta anseo:
1: 2018-03-28 20:00 Tús (ó 25 Neom ar aghaidh.) 

2: 2018-03-28 21:00 Críoch 

Seirbhísí Tacaíochta Gaeilge: Aitheantas ó Seanad Éireann.