Chuir an clár "An mar a chéile muid?" an chuid daoine ag smaoineamh, mé fhéin ina measc! Is cuimhin liom go maith an floscadh ag an am sin. An caint, an argóint, an polataíocht, agus eile. Léigh mé píosaí sna seascadaí ag Deasún Fennell san Sunday Press ag caint faoin borradh a bhí ag tosú i nGaeltacht Iarthar na Gaillimhe, go raibh sé de mhisneach aige a shaol agus saol a chlainne a athrú go h-iomlán ar imeall na Farraige i Muighnis, nó mar a scríobh sé fhéin Maoinis, (nod d'fhear mór na Síne).
Thuig mé, mar duine nach ón tuath mé agus ar bheagán Ghaeilge, go raibh "rud éigin" aige mar a déarfá. Thuig sé nach faoi theanga amháin gur cóir dúinn ár n-iarrachtaí a dhíriú, ach ar phobal. Thuig sé nár leor screamh Ghaeilge a bhualadh anuas ar smaointe lucht an Bhéarla. Ar ndóigh mar fáidh in aon tír níor ghlacadh leis a bhí á rá aige. Seafóid, cumanachas, briongloídi a dúradh ach maidir liom féin ba guth nua a bhí ann agus dár liom bhí radharc éagsúil aige a thuig mé agus a bhí difriúil ón na siobailit ag Gluaiseacht na Gaeilge agus ag an mbunaíocht bunaithe san bPríomh Chathair.
Níl fhios agam an toisc smaointe Fennell nó an as a stuaim féin d'éirigh ag an am céanna rud éigin nua sa Ghaeltacht, Conamara, Tír Chonaill agu Corca Dhuibhne. Gluaiseacht Cearta Sibhialta na Geltachta a bhí ar i gConamara agus bhí níos mó eolas agam-sa ar an gceantair sin, an ceantair ar bhaist Fennell leis an tsean-ainm Iarchonnacht. Ar ndóigh bhí easaontas ann ní h-amháin i measc Pobal Chonamara ("Níl sibh ceart agus níl sibh sibhialta!" a dúradh mar luaigh Seosamh Ó Cuaig in alt le déanaí.), ach i measc baill GCnaG féin agus idir iad féin agus Fennell, agus (ar ndóigh) ag "lucht Bhaile Átha Cliath", an cuid is mó de bunaithe ar mí thuiscint. Fiú inniú nuair a luadh an tearma a bhí á úsáid ag Fennell, "Iosráel in Iarchonnachta!" deireann daoine gur seafóid nó rud níos measa fós atá ansin. Tá sé éasca rud a ionsaí mar sin ach nach fiú go mór rudaí a iniúcadh sular caithtear amach iad? Dár liomsa nuair atá duine ag cáineadh smaointe nua ní mór é a iniúcadh ar dtús agus ansin moladh níos fearr a chuir ós ár gcomhair.
Ach ar bhealach nach beag bhíodar, Fennell agus GCnaG agus na dreamanna sna ceantracha eile Gaeltachta, ag troid ar son rud céanna, cumhacht a thabhairt thár n-ais don phobal, cumhacht atá sciobtha ó Phobal Chonamara, (agus Pobal na hÉireann i gcoitinne) le fada. Ar ndóigh sa Ghaeltacht tá rud éigin so-bhreis thar Phobal ar bith eile, traidisiúin ársa cheoil, amhránaíochta, teanga a síneann siar níos mó na míle bliain agus rud atá a chur faoi chois ag maorlathas na tíre. Agus inniú? Nach bhfuil sé "..á ruaigeadh ar leataobh go leanúnach chuig imeall na sochaí, agus áirím anseo cuid mhaith den riarachán poiblí....go bhfuil fórsaí níos láidre agus níos forleithne fós ann ar cuma leo ann nó as dár dteanga náisiúnta." (Seán Ó Cuirreáin, Eanáir 2014)
| Do Dheasún Guth ag glaoch san fhásach ar an taobh eile den tSionainn! Guth dúchas é, guth a thuigim, ach cé ghéillfidh dó? Is ionann a fhriotal agus friotal an chine: is ionall a aisling agus aisling na Romani, a tháining go hÁrainn. Ach tá na céadta blian, agus na glúnta máthar, idir sinn agus iad. Ba é liodán na máthar ina hainnise is ina brácha: 'Soir leat a ghatlaigh, fag an Gaeilge ag na faoileáin! Soir leat ón mbualtrach go sráide na cathrach go só agus teaspach. Níl ach ceachtaireacht thiar!' Tá caiseal le tógáil! Tá teallaigh le cóiriú! Tá anam le beoú! Tá ríocht nua le gnóthú!
Pádraig Ó Fiannachta, Inniú 28 Márta 1969
|
Ní rud nua é seo áfach mar sa bhliain 1922 agus an triú Dáil ina suí dúirt Pádraig Ó Conaire: "Sa tríú Dáil nuair a bheidh ceist an-chorraithe á phlé (sic) ag na teachtairí, is beag alt ann nach gcuirfear ina naghaidh. Ach bíonn gach duine dearfa gurb é an t-alt a bhaineann leis an teanga Ghaeilge an t-aon alt amháin nach gcuirfear ina aghaidh ... Agus tá daoine ar an tríú dáil seo, agus ní hé amháinn gur cuma leo an teanga ach is fuath leo í ina chroí istigh - cén fath mar sin, nach gcuireann said in aghaidh an ailt seo atá i gceist agam? An é an chaoi gur dóigh leo go mbeadh sé fánach acu? Ní hea ar chor ar bith, ach go bhfuil fhios acu go rímhaith nach bhfuil san alt ach ornáideachas. Tá a fhios ag cáirde na teanga é chomh maith le naimhde na teanga, agus fagann an dá dhream mar sin é mar scéal"
Bhí an méid sin fíor go dtí 2012 nuair a brúadh Acht na Gaeltachta sa Dáil gan tacaíocht ón Fhreasúra nuair a shiúladar amach.
Ar na imeall
Ach mar a dúirt mé ní ceist teanga amháin atá anseo. Is gnáth daoine iad pobal na Gaeltachta, ní gníomhairí teanga iad, ní fhreathnaíonn siad ortha féin mar iarsmalann nó foinnse na Gaeilge. Is léir go gceapann an Rialtas FG/LO é sin mar níl ann "..ach fo-rannóg ag plé le cúrsaí Gaeilge agus Gaeltachta – fo-rannóg de roinn atá mór agus ilghnéitheach...Agus tá an fho-rannóg sin lonnaithe i bhfad ó lár na cumhachta (thiar sna Forbacha i gConamara)." (Seosamh Mac Donnacha) Bhí níos mó chiall leis an mar chuid den Roinn Pobal, Tuaithe & Gaeltachta ná chuid de Roinn na hEalaíona agus Iarsmalanna.
Tá mo chuid thuairimí féin ar chonas ar éirigh leo a chuid aidhmeanna a bhaint amach. An rud is tabhachtaí a tháinig as ná Raidío na Gaeltachta, rud a nascann na ceantreacha le chéile. (Ach an bhfuil baol anois ann "Má leanann cúrsaí mar atá, feicim an lá nach mbeidh i TG4 & RnaG ach rannógaí do i RTE, BAC agus ní bheith gá le Roinn ná Udáras, " Seán Ó Cualáin ar twitter 30/12/2014)
| Smaointe eile! • Aindrias Ó Cathasaigh 5/1/2015 • Aonghus Ó hAlmhain 31/12/2014 • Conchbbhair Ó Liatháin 31/12/2014 Roim an gclár • Seosamh Ó Cuaig 30/1/2014 |
Ach is beag ó thaobh caomhniú phobail atá déanta ag an "establishment." Sea, chuireadar infhéistiú i monarchanna ach is beag aird a thugadar don teanga nó do chultúr na ndaoine. Mar sin is in olcas atá rudaí ag dul. Mar a dúirt Joe Steve Ó Neachtain, cén mhaitheas a bheidh le pé dul chun cinn atá déanta más pobal Béarla a bheidh ann ag an deireadh?
Dár liomsa an teip is mó a bhí ann na Údarás na Gaeltachta gan bheith ina Chomhairle Chontae, tofa ag an bpobal le cumhacht chomhairle chontae ar chursaí pleanála, bóithre, reiligí, uisce agus na rudaí a bhaineann le saol an gnáth duine agus bhí áthas orm gurb é sin ceann de na rudaí a lúadh go láidir ar an gclár ag an dream nua. Is gá do phobal na Gaeltachta freagracht a ghlacadh, ni féidir brath ar an stát.
Dúradh san chlár úd tá jab anois le críochniú ag comharbaí na Gluaiseachta. Mar a scríobh an tAth Pádraig Ó Fiannachta i 1969.
"Tá caiseal le tógáil!
"Tá teallaigh le cóiriú!
"Tá anam le beoú!
"Tá ríocht nua le gnóthú!"
No comments:
Post a Comment