 1.0 Achoimre Feidhmiúcháin 2.0 Tátail agus moltaí 3.0 Cúlra an staidéir agus an mhodheolaíocht Tá cúig cinn de aguisíní leis an tuairisc seo. Is féidir iad a fheiscint sa leagan pdf de atá le fáil ar suíomh Gaillimh le Gaeilge 1. Caiteachas an Rialtais ar an nGaeilge 2. Breisluach Chaiteachas an Rialtais 3. Tionchar Geilleagrach na Turasóireachta Gaeilge i nGaillimh 4. Tagairtí & Leabharliosta 5. Láithreáin Ghréasáin agus Eagraíochtaí a ndeachthas i gcomhairle leo |
Rinne Gaillimh le Gaeilge an staidéar seo a choimisiúnú chun aird na bpáirtithe leasmhara agus na dtairbhithe i gCathair na Gaillimhe go háirithe agus i nGaeltacht na Gaillimhe, a dhíriú ar na buntáistí geilleagracha a bhainean le húsáid na Gaeilge sa cheantar agus le cinntiú go bhfanann na buntaistí geilleagracha sin go háitiúil.
Tá go leor athruithe tagtha ar staid na Gaeilge go náisiúnta agus go háitiúil ó críochnaíodh an chéad staidéar1 2 (Ó Cinnéide, M.S., Keane, M. J. (1988), Na Tionchair Shocheacnamaíochta Áitiúla a bhaineann le Gaeltacht na Gaillimhe, An tIonad Taighde Eolaíocht Shóisialta, Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, Tuarascáil Taighde Uimh. 3. Níl comparáid dhíreach idir an dá shuirbhé. Tá sé de bhuntáiste ag an staidéar seo go bhfuil sampla 100% d’fhostaíocht i nGaeltacht na Gaillimhe aige (tríd an CSO); rinneadh an obair ar staidéar 1988 ar shonraí nach raibh chomh cruinn sin. Mar sin féin, leanann an staidéar reatha sampla na staidéar a chuaigh roimhe ó thaobh suirbhé a dhéanamh ar chaiteachas tís agus ar chaiteachas comhlachta.) bliain ó shin. D’fhás daonra Ghaeltacht na Gaillimhe dhá oiread chomh tapa le daonra an Stáit. Tá líon na gcainteoirí Gaeilge méadaithe ó 20,877 go 29,235. Tá líon na gcainteoirí Gaeilge mar chéatadán de dhaonra Ghaeltacht na Gaillimhe laghdaithe áfach ó 75% go 67.7% (An Phríomh-Oifig Staidrimh: Daonáirimh 1986 agus 2006.).
D’fhorbair pobal spleodrach de chainteoirí Gaeilge i gCathair na Gaillimhe, é bunaithe den chuid is mó ar na Gaelscoileanna, ar na hinstitiúidí tríú leibhéal agus ar na heagraíochtaí deonacha a thacaíonn le tionscnaimh Ghaeilge. Tá tacaíocht ard d’athbheochan na teanga ar fud na tíre agus i nGaillimh, agus don dátheangachas Béarla/Gaeilge, go háirithe i measc daoine óga oilte atá ina gcónaí i gceantair uirbeacha. Is dea-scéala é seo do Chathair ar nós Chathair na Gaillimhe ina bhfuil pobal óg cruthaitheach; tá an-fhéidearthacht ann dea-thoil an phobail seo i leith na Gaeilge a ghríosú, agus leas a bhaint as a buntáistí geilleagracha agus cultúrtha.
Tá an-nasc idir Gaillimh agus an Ghaeilge, nasc a fheiceann gach duine a ndeachthas i gcomhairle leo, idir mhuintir na Cathrach agus mhuintir an Chontae. Tá ceangail láidir idir Cathair agus Gaeltacht na Gaillimhe mar gheall ar chomh gar is atá siad dá chéile, agus mar gheall ar na naisc stairiúla agus chultúrtha atá idir an dá cheantar. Is í an t-aon Ghaeltacht í a bhfuil ceantar mór uirbeach in aice léi, a chruthaíonn idir bhuntáistí agus dúshláin. Agus tá cuid de Ghaeltacht shainithe na Gaillimhe laistigh de theorainneacha na Cathrach.
Tá tionchar leanúnach ag an nGaeltacht ar Chathair na Gaillimhe, ar a féiniúlacht chultúrtha agus theangeolaíoch, agus deirtear go minic gur tairseach Ghaeltacht na Gaillimhe í an Chathair. Baineann Cathair na Gaillimhe tairbhe freisin as an infheistíocht shuntasach bhreise a fhaigheann an Ghaeltacht ón Stát chun an teanga agus an pobal dúchasach a chaomhnú agus chun tacú leo. Thaispeáin an staidéar i 1988 gur i gCathair na Gaillimhe a bhíonn sciar suantasach den bhuntáiste geilleagrach a thagann ón infheistíocht bhreise Stáit don Ghaeilge ar deireadh, go háirithe mar gheall ar chaiteachas miondíola a dhéantar sa Chathair. Taispeánann an staidéar reatha gur amhlaidh atá an scéal go fóill. Breathnaíonn sé arís eile ar na buntáistí geilleagracha a bhaineann leis an nGaeilge i gCathair na Gaillimhe agus i nGaeltacht na Gaillimhe. Cuirtear béim faoi leith ar an tionchar geilleagrach atá ag an nGaeilge ar Chathair na Gaillimhe, agus ar an gcaoi a bhféadfaí tacú leis an teanga chun a chinntiú go gcaomhnaítear agus go láidrítear an Ghaeilge féin, agus an buntáiste a bhaintear aisti sa cheantar. Dírítear aird na tuarascála ar na moltaí a bhaineann le todhchaí na Gaeilge i gCathair na Gaillimhe a bhaint amach; is lú an bhéim atá ar na moltaí do Ghaeltacht na Gaillimhe. D’fhéadfadh Bord Forbartha Cathrach na Gaillimhe áis a chur ar fáil le go bhféadfaí na moltaí a phlé, a aontú, a chur in ord tosaíochta agus a chur i bhfeidhm le comhoibriú agus tiomantas na bpríomhpháirtithe leasmhara agus na n-eagraíochtaí ábhartha.
I gcás na tacaíochta speisialta Stáit don Ghaeilge agus don Ghaeltacht, glacadh leis an mbliain 2007 mar bhonnlíne d’fhormhór na sonraí airgeadais. Rinneadh seo mar go bhfuil cuntais iomlána Ghníomhaireachtaí éagsúla Stáit le fáil don bhliain 2007, ach nach raibh cuntais 2008 críochnaithe ar fad nuair a tosaíodh ar na sonraí airgeadais a bhailiú. Bunaíodh sonraí i dtaobh an daonra agus an lucht oibre ar thorthaí an Daonáirimh is déanaí, “Daonáireamh 2006”.
Is féidir an tuarascáil iomlán a íoslódáil ó láithreán gréasáin Ghaillimh le Gaeilge.
1.2 Príomhthorthaí
Léirigh an staidéar seo:
- • Gur fiú breis agus €136 (Feic Tábla 1 thíos : Achoimre ar Thionchar Geilleagrach na Gaeilge 2007/2008 agus Aguisíní 2 agus 3 do mhionchuntais.) milliún an Ghaeilge do Chathair agus do Chontaena Gaillimhe gach bliain, agus téann thart ar €59 milliún de seo go Cathair na Gaillimhe.
• Ón €136 milliún sin, bhí tionchar geilleagrach €41 milliún ag turasóireacht a bhaineann leis an nGaeilge i gCathair agus i gContae na Gaillimhe in 2008. bhain €32 milliún de seo le Cathair na Gaillimhe, agus €9 milliún le Gaeltacht na Gaillimhe.
• Dúirt breis is 91% de ghnólachtaí chathair na Gaillimhe a ghlac páirt i suirbhé don staidéar seo go raibh an Ghaeilge ‘tábhachtach’ nó ‘an‑tábhachtach’ d'fhéiniúlacht chultúrtha Chathair na Gaillimhe, gur sócmhainn turasóireachta í agus gné uathúil tharraingteach d'íomhá na Gaillimhe.
• Chaith teaghlaigh Ghaeltachta, iad siúd atá sa chuid sin den Ghaeltacht atá sa Chathair ina measc, €400 milliún ar dhíolachán miondíola. Chaith gnólachtaí Gaeltachta €305 milliún sa Chathair ar cheannach 3 earraí agus seirbhísí in 2006. €705 milliún mar sin a chaith idir theaghlaigh agus ghnólachtaí na Gaeltachta i gCathair na Gaillimhe in 2006
• Chothaigh na fiontair a fhaigheann tacaíocht ón rialtas agus na seirbhísí stáit teangabhunaithe atá cruinnithe ar Chathair agus ar Ghaeltacht na Gaillimhe thart ar 3,300 post lánaimseartha agus 2,000 post páirtaimseartha sa bhliain 2007.
• Tá an earnáil closamhairc Ghaeilge ar cheann de na hearnálacha is tábhachtaí laistigh de gheilleagar Ghaeltacht na Gaillimhe. Chuir an earnáil seo €24.3 milliún breise leis an olltáirgeacht náisiúnta (GnP) in 2007. [Cé gur
deacair tionchar sonrach geilleagrach na hearnála closamhairc Ghaeilge ar Ghaeltacht na Gaillimhe nó ar Chathair na Gaillimhe a mheas, fanann an chuid is mó den bhuntáiste geilleagrach sa cheantar mar gheall ar chúrsaí pá agus tuarastail, agus mar gheall ar cheannach áitiúil. Tá TG4, raidió na Gaeltachta agus cuideachtaí éagsúla léiriúcháin lonnaithe i nGaeltacht na Gaillimhe].
• Laistigh d’earnáil na turasóireachta, is cuid thábhachtach den ghníomhaíocht gheilleagrach iad na Coláistí Gaeilge samhraidh i nGaeltacht na Gaillimhe. shaothraigh siad €14 mhilliún don cheantar in 2007. [Tá €1.2 milliún a bhaineann le turasóireacht ghaolmhar san áireamh sa tsuim seo, chomh maith le hioncam ó tháillí scoláirí agus airgead póca scoláirí. Tá deontais a d’íoc an roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta le teaghlaigh Ghaeltachta ina bhfanann scoláirí san áireamh leis seo, chomh maith le deontais chaipitíochta na roinne oideachais agus eolaíochta. Chuir an €14 mhilliún a saothraíodh ó earnáil coláistí samhraidh Ghaeltacht na
Gaillimhe €11.8 milliún go díreach agus go hindíreach leis an GnP.]
Déanann na míreanna a leanann seo, plé níos sainiúla ar na
hábhair seo a leanas:
- 1. na héifeachtaí a bhíonn ag breischaiteachas spriocdhírithe an Stáit ar an nGaeilge;
2. imspleáchas geilleagrach Chathair na Gaillimhe agus Ghaeltacht na Gaillimhe; agus
3. tionchar geilleagrach Ghaeltacht na Gaillimhe ina iomlán
1.2.1 Na héifeachtaí a bhíonn ag breischaiteachas spriocdhírithe an stáit ar an nGaeilge
Chaith an Stát os cionn €116 milliún in 2007(Feic Aguisín 1 do chaiteachas measta an Rialtais a bhaineann le seirbhísí breise a mhaoinigh an Stát i gCathair agus i nGaeltacht na Gaillimhe le linn 2007) ar thacaíocht bhreise don Ghaeilge i nGaeltacht agus i gCathair na Gaillimhe.
- • Chuir an tacaíocht Stáit, arbh fhiú €116 milliún í, €95.4 milliún leis an GNP. Baineann an difríocht sa dá shuim le sceitheadh geilleagrach a tharlaíonn de bharr allmhairí, cúrsaí cánach agus coigiltis. Meastar go bhfuil an sceitheadh seo íseal mar go gcaitear formhór chaiteachas iomlán an Rialtais ar thacaíocht bhreise don Ghaeilge ar phá agus ar thuarastal a fhanann sa gheilleagar áitiúil.(A fhad agus atá iolraitheoirí náisiúnta ag coinneáil cuntais ar sceitheadh ag leibhéal náisiúnta, níl méid an sceite idir-réigiúnach ag leibhéal contae ar eolas ná tomhaiste. Dá réir sin, ní féidir ach buile faoi thuairim a thabhairt ar an méid tionchair atá ag
cineál áirithe caiteachais ar ghníomhaíochtaí geilleagracha)
• As an €95 milliún seo a cuireadh leis an GNP, b’ionann nach mór riar an dá eagraíochta agus na hearnála is mó a chuir leis an GNP (Feic Aguisín 2 do bhreisluach measta chaiteachas an Rialtais a bhaineann le seirbhísí breise a mhaoinigh an Stát) - Údarás na Gaeltachta (€27 milliún), an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta (€26 milliún) agus an Earnáil Closamhairc (€24 milliún). Chuir an tOideachas agus Cláir Shóisialta suimeanna a bhí níos lú, ach suntasach mar sin féin, leis an GNP freisin (€13 mhilliún, agus €5 mhilliún faoi seach).
• Ón €95 milliún seo a cuireadh leis an GNP, chuaigh €27 milliún go díreach nó go hindíreach go Cathair na Gaillimhe. Bhí caiteachas teaghlach agus cuideachtaí san áireamh leis seo.
Tábla 1. Achoimre ar an tionChar Geillearah a bhain Leis an nGaeilge 2007/2008
(1) Feic Aguisín 2 chun sonraí iolraitheora a fháil
(2) Feic Aguisín 3 chun sonraí a fháil
Níl sé oiriúnach na figiúirí ar fad thuasluaite a chur le chéile (m.sh. €136 milliún + €12 milliún + €24 milliún) mar gheall ar fhorluí caiteachas Stáit .i. tacaíonn cuid de chaiteachas Stáit leis an earnáil closamhairc, agus tacaíonn an Rialtas le forbairt agus le cur chun cinn na turasóireachta trí ghníomhaíochtaí Fháilte Éireann agus Tourism Ireland. Féadfaimid a dhéanamh amach, áfach, agus na buntáistí geilleagracha a bhaineann leis an nGaeilge á meas, go bhfuil níos mó i gceist ná an €13 milliún atá intomhaiste go díreach.
1.2.2 Imspleáchas geilleagrach Chathair na Gaillimhe agus Ghaeltacht na Gaillimhe
Feileann an nath ‘fite fuaite’ go foirfe don chaoi a mbíonn Cathair na Gaillimhe agus Gaeltacht na Gaillimhe ag brath ar a chéile. Admhaíonn teaghlaigh Ghaeltachta go hoscailte go bhfuil siad ag brath ar earraí agus ar sheirbhísí na Cathrach, cé nach n-aithníonn soláthraithe earraí agus seirbhísí na Cathrach a mhéid agus a bhraitheann siadsan ar theaghlaigh Ghaeltachta. Léirigh an staidéar seo gur :
- • Chaith teaghlaigh Ghaeltachta, iad siúd atá sa chuid sin den Ghaeltacht atá sa Chathair ina measc Bhí 4,942 teaghlach i nGaeltacht Chathair na Gaillimhe in 2006. Bhí duine amháin ar a laghad a bhí in ann Gaeilge a labhairt i 64.8% de na teaghlaigh seo.), €400 milliún nach mór ar sheirbhísí agus ar earraí miondíola i gCathair na Gaillimhe in 2006. Chaith teaghlaigh thuaithe Ghaeltachta €187 milliún de seo. Tríd is tríd, bhí teaghlaigh thuaithe agus uirbeacha Ghaeltachta freagrach as an gcúigiú cuid de chaiteachas iomlán teaghlaigh na Cathrach. Chomh maith le caiteachas teaghlaigh sa Chathair, chaith cuideachtaí Gaeltachta €305 milliún sa Chathair ar cheannach earraí agus seirbhísí in 2006.
1.2.3 Tionchar geilleagrach Ghaeltacht na Gaillimhe ina iomlán
Bhí lucht oibre Ghaeltacht na Gaillimhe dírithe ar earnálacha geilleagracha a bhfuil aschur sách ard acu in 2006. Bhí 22,000 duine beagnach i gceist leis seo. Mar thoradh air sin:
• B’ionann an tsuim a chuir Gaeltacht na Gaillimhe leis an GNP in 2006 go díreach agus go hindíreach (agus an tsuim a spreagadh dá bharr) agus €2.9 milliún, nó 1.9% téagartha den iomlán. Bhí 1.07% den fhostaíocht iomlán i nGaeltacht na Gaillimhe in 2006 – atá cothrom beagnach lenar chuir sí leis an GNP go díreach: 1.13%. Spreagann an toradh seo idir mhisneach agus iontas mar gur ceantar tuaithe den chuid is mó í, agus nach mbíonn ceantair thuaithe chomh forbartha leis an meán náisiúnta de ghnáth.
• Fostaíodh 8.3 duine go díreach in aghaidh an láimhdeachais nó aschuir tionsclaíoch arbh fhiú €1 mhilliún é i nGaeltacht na Gaillimhe in 2005. Bhí sé seo 41% níos airde ná an meán náisiúnta: 5.9 fostaithe go díreach do gach €1 mhilliún. Go contrártha, bhí láimhdeachas Ghaeltacht na Gaillimhe in aghaidh an fhostaí níos ísle ná an meán náisiúnta mar nach bhfuil Gaeltacht na Gaillimhe ag brath mórán ar earnálacha comhaimseartha thionscadal na déantúsaíochta - Ríomhairí agus Ceimiceáin. B’ionann an fhostaíocht iomlán dhíreach, indíreach agus spreagtha in aghaidh an láimhdeachais arbh fhiú €1 mhilliún é in 2005 agus 11.6 post.
Cé gur athbhreithniú ar thréimhse faoi leith é an tuarascáil seo, níl fairsinge na hinfheistíochta i nGaeltacht na Gaillimhe le fiche bliain anuas, nó ó bunaíodh an Ghaeltacht, le feiceáil ann. Le fiche nó tríocha bliain anuas, bhí tionchar ag infheistíocht an Stáit a thacaigh leis an teanga, agus leis an bpobal dúchasach Gaeilge a chothú ar bhonneagar, ar thionscadal agus ar chreatlach sóisialta agus cultúrtha an cheantair. Mar thoradh air sin, bhí tionchar aige ar fhás daonra agus ar fhorbairt gheilleagrach ina iomlán.
Trí infheistiú a dhéanamh i bpobal na Gaeilge, chabhraigh an Stát lena chothú, agus cé nach bhfuil stop le meath na teanga mar chéatadán den daonra a labhraíonn Gaeilge i nGaeltacht na Gaillimhe, tá stop curtha leis an titim daonra i nGaeltacht na Gaillimhe. Cé go bhféadfaí a mhaíomh go mbeadh feabhas ar gach ceantar sa tír mar gheall ar an mborradh i rath agus i bhforbairt gheilleagrach na tíre, Gaeltacht na Gaillimhe san áireamh, is féidir glacadh leis go raibh tionchar forleathan ag an infheistíocht leanúnach Stáit a chuir caiteachas breise ar fáil sa cheantar. Is féidir a áitiú freisin go raibh tionchar ag infheistíocht bhreise theangabhunaithe an Stáit sa cheantar ar ar chuir an Ghaeltacht leis an bhfostaíocht agus leis an GNP náisiúnta.
Cé go bhfuil cathú ann breathnú ar iolraitheoirí eacnamaíochta chun a rá gur cinneadh geilleagrach é infheistíocht a dhéanamh sa Ghaeilge, tá comhthéacs níos leithne ag an gcinneadh tacú le gníomhaíochtaí Gaeilge chun gné thábhachtach de chultúr na hÉireann a chothú. Tá an sceitheadh airgid a bhaineann le tacaíocht Stáit íseal, agus fanann tromlach an chaiteachais sa cheantar ag tacú le 5,000 post. Cruthaíonn an tacaíocht seo gníomhaíochtaí in earnálacha na turasóireachta agus an chlosamhairc i measc rudaí eile, ioncam atá sa bhreis ar an ngníomhaíocht gheilleagrach ar fiú €136 milliún é nuair a thomhaistear go díreach é.
1.3 Deiseanna amach anseo
Tá athrú suntasach tagtha ar pholasaithe agus reachtaíocht na Gaeilge le blianta beaga anuas. Tharla go leor athruithe dearfacha a thacaíonn leis an nGaeilge anois sa Ghaeltacht agus ar fud an Stáit. Aithnítear go forleathan, áfach, go dteastaíonn gníomh práinneach chun aghaidh a thabhairt ar inbhuanaitheacht na Gaeltachta. Caithfear moltaí a fhreastalóidh ar riachtanais éagsúla na bpobal, bunaithe ar chumas éagsúil teanga na ndaoine, a chur i bhfeidhm, agus caithfear na hacmhainní cuí a chur ar fáil dóibh chun na straitéisí a theastaíonn a chur i bhfeidhm. Tá gníomh ag teastáil freisin chun tacú leis an nGaeilge i gceantair uirbeacha ar nós Chathair na Gaillimhe.
Teastóidh iarracht chomhordaithe ó na comhlachtaí uile chun na buntáistí féideartha uile a bhaint amach, agus chun luach na Gaeilge do Chathair na Gaillimhe a dhaingniú. Beidh tacaíocht ón gComhairle Cathrach, ón gCumann Tráchtála (Béarla), ó Chumann Gnó Chathair na Gaillimhe (Béarla), ón earnáil oideachais, ó na gníomhaireachtaí Stáit, ón earnáil ghnó, ó thionscal na turasóireachta, ó eagraíochtaí spóirt, ó eagraíochtaí reiligiúnacha, ó phobal na n-ealaíon, ó scáthghrúpaí éagsúla, agus ó eagraíochtaí Gaeilge agus cultúrtha san áireamh leis seo.
Beidh ar mhuintir na Gaeltachta agus ar chainteoirí eile Gaeilge seirbhísí as Gaeilge a iarraidh agus iad a úsáid, agus muintir na Cathrach a spreagadh trí chabhrú lena n-iarrachtaí chun úsáid na Gaeilge i nGaillimh a mhéadú.
Moltar gníomhartha praiticiúla, de bharr thionchar tábhachtach geilleagrach na Gaeilge i gCathair na Gaillimhe agus i nGaeltacht na Gaillimhe, chun a chinntiú go gcothaítear an Ghaeilge féin, agus na buntáistí a bhaintear aisti, go fadtéarmach. Áirítear orthu sin:
- 1. Polasaí iomlán do Chathair na Gaillimhe d’úsáid na Gaeilge
2. Clár comhtháite gníomhartha do na príomhghníomhaireachtaí
3. Tiomantas agus tacaíocht na bpáirtithe leasmhara agus na gceannairí a threoraíonn tuairimí an phobail sa Chathair.
No comments:
Post a Comment