24.11.15

Aighneachtaí ar aigneachtaí agus foilsiú!

Díospóireacht oscailte ar pholasaí faoin Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010 - 2030
D’fhógair an tAire Stáit do Ghnóthaí Gaeltachta, Joe McHugh T.D.,  go raibh sé beartaithe díospóireacht oscailte ar pholasaí faoin Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge a reáchtáil. Mar a dúramar cheanna go minic léiríonn rudaí beaga sa bhfógra dearcadh an rialtais agus an stáit chóras i leith na Gaeilge.

Bhí alt foilsithe i dTuairisc.ie agus mé ag scríobh an píosa seo. Deireann an Aire ann "go bhfuil cur chuige soiléir ann maidir le cur i bhfeidhm na Straitéise agus go bhfuil dul chun cinn á dhéanamh go staidéarach agus go stuama!" Seans go bhfuil sé soiléir don Aire ach níl sé chomh soiléir don scríobhnóir seo.  "Stuama" gan amhras, chomh stuama le clog "ach idir an dá linn, tic-toc, tá an t- am ag sleamhnú agus más fíor gur go mall a mheileann muilte Dé, is léir gur níos moille fós a mheileann muilte an státchórais, go speisialta i réimse na teanga!" (23/1/2014).  Cuireann sé ráiteas a bhí ag Cairdinéal éigin ag an gCéad Comhairle Vaiticáine i gcuimhne dom - "Prudence, Prudence, everywhere is prudence, we'll die of prudence, you'll see!"

Ar ndóigh an céad rud atá ann ná nach bhfuil anseo ach seisiún comhairliúcháin eile agus deirean sé ag an deireadh go mbeidh "fáilte roimh aighneachtaí". Cad a thárla do na h-aighneachtaí a cuireadh ar aghaidh chuig an Roinn seo cheanna? Agus anois breis cainte ach ganntanas ghnímh. Agus ansin ag bun an ráiteas i nGaeilge ar shuíomh na roinne tá nasc acu chuigh :

Ní raibh sé de chuirtéis do, nó de mheas ar phobal na Gaeilge, teideal ar-líne ar dhoiciméid chomh tabhachtach (dár leo) leis seo a bheith i nGaeilge! Mar a deirtear go minic "Labhair Geailge libh fhéin ach labhair Béarla linn!"

Leanann an ráiteas ón Roinn:
"Dúirt an tAire Stáit: “Is í an aidhm atá leis an díospóireacht oscailte ar pholasaí faoin Straitéis ná breathnú siar ar an méid atá déanta faoin Straitéis le cúig bliana anuas agus breathnú chun tosaigh ar na tosaíochtaí faoin Straitéis don tréimhse cúig bliana atá romhainn. Mar thoradh ar an díospóireacht oscailte, beifear ag súil na príomhthosaíochtaí stráitéiseacha don tréimhse cúig bliana ó 2016 ar aghaidh a aithint agus a fhoilsiú." Tá an pléphaipéar le fail i bhfoirm pdf anseo.

Tá sé i gceist na hócáidí seo a leanas a eagrú mar chuid den díospóireacht oscailte ar pholasaí:

Cruinnithe Gaeltachta a bheidh dírithe ach go háirithe ar chur i bhfeidhm praiticiúil an phróisis pleanála teanga faoi Acht na Gaeltachta 2012. Beidh na cruinnithe Gaeltachta ar siúl in:
  • Indreabhán, Co. na Gaillimhe (Dé Máirt 24 Samhain), 
  • Cill Airne, Co. Chiarraí (Déardaoin 26 Samhain)
  • Gaoth Dobhair, Co. Dhún na nGall (Dé Máirt 1 Nollaig).
Comhdháil i mBaile Átha Cliath (Dé Céadaoin 9 Nollaig) a bheidh dírithe ar na réimsí gnímh atá sonraithe faoin Straitéis, ach go háirithe oideachas, an Ghaeltacht, an teaghlach, seirbhísí poiblí, na meáin chumarsáide agus an teicneolaíocht.

Mar chuid den díospóireacht oscailte ar pholasaí, tá plépháipéar foilsithe ar shuíomh na Roinne Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta. Cuirfear fáilte roimh aighneachtaí faoin bplépháipéar ach iad a chur chuig an Roinn faoin 18 Nollaig."

Nuair a théann muid níos doimhne isteach sa scéal deirtear "Is í an aidhm atá leis an díospóireacht seo ná breathnú siar ar an méid atá déanta faoin Straitéis le cúig bliana anuas (ní thógfadh sé sin mórán ama!) agus breathnú chun tosaigh ar na tosaíochtaí faoin Straitéis don tréimhse cúig bliana atá romhainn. Ag eascairt as an bpróiseas comhairliúcháin a reáchtálfar faoin díospóireacht seo, beifear ag súil na príomhthosaíochtaí straitéiseacha don tréimhse cúig bliana ó 2016 ar aghaidh a aithint agus a fhoilsiú."

Ar ndóigh níl geallúint ar bith in aon áit go bhfuil siad le rud ar bith a dhéanamh ach iad "a aithint agus a fhoilsiú!" Is cosúil go bhfuil carn mór aighneachtaí anois bailithe ag an Roinn céanna. Ná bí ag caint ar Pháipéir Bhána agus Páipéir Bhreaca!

Bhfuil sé dearmadta gur aontaíodh an Straitéis ag chuile páirtí san Oireachtas?

Tús maith a bheadh ann dá labhródh na TDanna agus na Seanadóirí a bhfuil Gaeilge acu " i dtráth agus in antráth" i dTithe and Oireachtais.  Tús maith a bheadh ann dá mbeadh seirbhís le fáil ón Stáit i nGaeilge i dTír na nGael gan cheist gan coinníoll. Dá mbeithfeá i ndán rud chomh bunúsach le ceadúnas tiomána a fháil tré Ghaeilge chomh h-éasca le Béarla (rud nach féidir!).  Aire Gaeltachta a agus ní foth-aire mar atá anois againn. Ní chosnódh na trí rud sin pingin ar bith so-bhreis ar an stáit chiste.

Is léir nach glacann Rialtas na hÉireann le ráiteas An Chraoibinn Aoibhinn faoin dteanga:






Share/Save/Bookmark

21.11.15

An Ghaeilge - oileáinín beag san fharraige amuigh ar Mapa an Stáit! @UdarasnaG @ForasnaGaeilge @ceartateanga

Stádas na Gaeilge i dtosaíochtaí an Stáit - oileáinín beag san fharraige amuigh! (Irish Times & Zero-G)
Nuair a labhair Iar-Choimisinéir Teanga Seán Ó Cuirreáin le Coiste Oireachtais ag tús na bliaina seo caite rinne sé trácht ar rud a dúirt Seosamh Mac Donnachadh agus é ag caint faoin Stráitéis 20 Bliain sa bhliain 2013. Dúirt sé:

“níl againn ach fo-rannóg ag plé le cúrsaí Gaeilge agus Gaeltachta – fo-rannóg de roinn atá mór agus ilghnéitheach...Agus tá an fho-rannóg sin lonnaithe i bhfad ó lár na cumhachta (thiar sna Forbacha i gConamara); tá siad ag bun an tslabhra cumhachta inmheánaigh laistigh dá Roinn féin; agus tá an mháthair-Roinn atá acu ag bun an tslabhra cumhachta lena mbaineann na Ranna Stáit i gcoitinne, rud a fhágann gur deacair di mórthionchar a imirt ar cheapadh polasaí ná ar fheidhmiú polasaí na Rann eile sin a bhfuil ról lárnach acu i bhfeidhmiú na Straitéise 20 Bliain don Ghaeilge...”

Tá alt san Irish Times inniú, Mapping the State, (Béarla 21/11/2015) a theaspáineann cé chomh cruinn a bhí an méid a dúirt sé. Rinne foireann Zero-G (Béarla), comhlucht dearadh lonnaithe i mBaile Átha Cliath (ar ndóigh!) learscáil bunnaithe ar an stáit. Tá an dearadh bunaithe ar méid bhuiséid gach rannóg agus ar tuairimí na dearthóirí ar an tabhacht nó an tionchar ata ag gach rannóg. Mar sin tá méid gach rannóg bunaithe ar an méid airgid atá tugtha dóibh agus an áit ina bhfuil siad an tábhacht agus an tionchar atá acu. Deireann duine de na deartheóirí gur roghbhlúire é an learscáil seo ar "tosaíochtaí na hÉireann!"  (Tá an mapa féin le feiscint ag Teach na gCóistí i gCaisleáin Dubhlinne go dtí deireadh Mí na Nollag!)

Deirtear san alt:
“These are placements based on our gut feeling . . . and what we’ve seen over the past few years. Our gut feeling would be that Justice and Equality has a lot of power.


"The same could not be said, for the Department of Arts, Heritage and the Gaeltacht. Even though it’s really important in terms of national profile, in terms of funding, the drop since the recession might suggest that is not as important as other aspects.”

Is beag ná nach féidir linn an Roinn a fheiscint tá sé chomh fada san ar dheis ar an mapa. agus tá trí oileáin beag siar ó dheas (Corca Dorca?) uaidh d'Údarás na Gaeltachta, Foras na Gaeilge agus an Coimisinéir Teanga.

Nach dearbhíonn sé seo "go bhfuil an teanga á ruaigeadh ar leataobh go leanúnach chuig imeall na sochaí, agus áirím anseo cuid mhaith den riarachán poiblí?"


An féidir éinne sa Stáit Chóras é sin a shéanadh?
Fó rannóg de Roinn mór agus ilghnéitheach i bhfad ó lár ionad na cumhachta!


Share/Save/Bookmark

16.11.15

Aistear aisteach aistriucháin!

Thárlaíonn sé ró mhinic!

Is minic a bhíonn míchumas, míchuramaí, neamh aird ag Eagrais, Comhluchtaí agus Udaráis stáit le feiscint nuair atá treoireacha á scríobh don bPoball. Bhí sampla do-chreidthe nuiar a chéad seoladh comóradh an stáit 1916-2016. Bhí gach cosúlacht gur baineadh úsáid as aistriúchán uathoibríoch ón mBéarla go Gaeilge. Tá an sceal anseo: Ní hamháin Gaelach, ach ‘google translated’ chomh maith! (Samhain 2014). 


"Nach mo cupán tae?"
Go bhfios dom níl éinne ag scríobh i nGaeilge ar dtús in aon Roinn Rialtas ach is aistriú ó tSacs Bhéarla atá ar siúl acu! Ach sin ceist eile!

Cuireann sé an scéal apacrafúil - is ó tearma.ie a fuair mé an focal! - i gcuimhne dom faoi Mháirtín Ó Cadhain. Is cosúil go raibh sé san Mater i mBaile Átha Cliath. Taithn ón bean rialta naofa a bhí i bhfeidhil ann é a dhéanamh chomh compórdah aguas ab fhéidir agus mar sin thosaigh sí ag iarraidh snas a chuir ar a cuid Gaeilge. Chuaigh sí isteach cuige agus dúirt sí, "An mothaíónn tú cosúil le cupán té?"  Níl taifid den bhfreagra a fuair sí le fáil!

Cé go bhfuil daoine thár a bheith cháinteach tá na haistritheoiri teanga seo mar Google Translate úsáideach go mór mór le miniú a fháil ar rud éigin i dteanga nach bhfuil ar eolas agat. Bainim úsáid as go minic le miniú a fháil ar cáipéisí a fhaighim i bhFraincis agus i dteangacha eile a thagann chugam agus mé ag obair. Ach is léir nach ceart iad a úsáid le rudaí tabhachta nó oifigiúla a aistriú.

Tá alt scríofa ag an "lexiconista" Michal Boleslav Měchura -  Seiceach atá níos Ghaelaí na an-chuid de na n-Éireannaigh - ar an ábhar seo (i mBéarla) ag caint faoi ina bhlag. Alt conspóideach atá ann ach sílim go bhfuil an-chuid den fhirinne ann agus gur fiú é a léamh.

Cad a cheapann tusa?




Share/Save/Bookmark

13.11.15

Ceisteanna don gCoimisinéir? @ceartateanga beo ar líne #CTbeo #Gaeilge #Gaeltacht

Nuair a fhógair Seán Ó Cuirreáin go raibh sé le n-éirí as mar Coimisinéir Teanga rinneamar suirbhé beag le ceisteanna faoin dteanga faoi Oifig an Coimisinéara, Polasaí an Rialtas le spás tuairimí éagsúla a nochtadh. Tugadh torthaí ar an suirbhé beagnach dhá bhliain ó shin faoin dtideal "Scéal fada faoi suirbhé gearr!" (9/12/2013).

Ceist agat dom?
Ar ndóigh ní raibh cur chuige an-chríochnúil ann. Ní dearnadh ach roinnt ceisteanna a chur, bhí sé teoranta do céad "iomatheoir" agus gach seans go raibh siad siúd claonta ar son na Gaeilge. Ach mar sin féin ní dóigh liom go bhfuil an méid sin difríochta idir tuairimí iad siúd agus tuairimí mhuintire na tíre ina n-iomlán. Agus bá léir ó chuid de na freagraí nó tuairimí nach ar aon intinn a bhí acu faoin nGaeilge nó fiú faoi oifig an Choimisinéara!

Idir an dá linn tá  Coimisinéir nua, Rónán Ó Domhnaill, ceapadh ag an Uactarán agus tá sé ag leanúint leis ar óbair cuimsitheach a chomharba. I measc na rudaí nua ar siúl ag an oifig tá siad ag tosú idirgníomhú leis agus sna meáin sóisialta. Mar chuid de seo tá cúntas oscailte aige, @ceartateanga, ar an gcóras giolcaireachta twitter.

Fógraíodh i rith na seachtaine go bhfuil sé le seisiún ceisteanna & freagraí beo le bheith aige ar twitter. Beidh fáilte roimh ceisteanna má tá ceist ar bith ag éinne.

Is ar an Máirt, 17 Samhain 2015 ó 12.00 nóin go dtí 1.00in a bheidh sé ann agus cuirfidh sé fáilte roimh ceisteanna leis an haisclip #ctbeo.

Feicimíd ar twitter thú!




Share/Save/Bookmark

10.11.15

Státchóras na hÉireann! Neodrach nó claonta!

"Bhfuil cead agam déileáil leis an Gaeilgeoir deonach, mas é do thoil é?"
Bhi an méid seo le rá ag an Coimisinéir Teanga ar an ábhar seo in alt i dTuairisc.ie 11 Samhain 2015:

“Tá dlite ar an Stát ról ceannaireachta a ghlacadh agus beartais Ghaeilge an Stáit a chur i bhfeidhm go gníomhach. Tá an Stát ag dul i muinín cur chuige go fóill atá ag brath ar bhaill foirne a bheith sásta seirbhísí a sholáthar i nGaeilge ar bhonn deonach; córas nach bhfuil sásúil ná éifeachtach.

“Ní hionann iarraidh ar bhaill foirne seirbhísí a chur ar fáil ar an gcaoi seo agus tabhairt faoi bheartais Ghaeilge an Stáit a chur i bhfeidhm ar bhonn córasach agus céimiúil."

Dúirt sé freisin gur léirigh caint Howlin “arís eile an líon íseal foirne atá ar fáil i roinnt Ranna Rialtais chun seirbhísí a sholáthar trí Ghaeilge”.

Dúirt Ó Domhnaill nach raibh “aon toradh le feiceáil go fóill ar an gcuspóir go n-aithneofaí na poist sin lena mbeadh cumas feidhmiú sa dá theanga oifigiúla mar choinníoll leo”, cuspóir atá luaite sa Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge.

Tá sé spéisiúil comparáid a dhéanamh leis an méid a bhí á rá ag Airí Rialtas le déanaí le caint a rinne an Coimisinéir Teanga le déanaí ar dhualgaisí an chóras stáit i leith sholáthair sheirbhís Gaeilge.

Freagrach?
Tuairiscíodh i dTuairisc.ie go ndúirt siad gur "ar bhonn deonach amháin atá seirbhís i nGaeilge á cur ar fáil ag ranna stáit, a deir airí rialtais, ina measc an tAire Caiteachas Poiblí, atá freagrach as cur i bhfeidhm pholasaí an Stáit i leith earcú daoine sa Státseirbhís a bhfuil Gaeilge acu." San Roinn sinn "Ghéill an tAire Howlin go raibh ‘cuma an-íseal’ ar an gcéatadán sin (0.8%) ach mhaígh sé gur beag teagmháil a bhí ag fostaithe a Roinne le baill aonair an phobail."

Ní mórán nios mó sásamh le fáil ag an duine le Gaeilge leis na Ranna eile a luadh san Alt. Fiú sa an Roinn Ealaíon, Oidhreachta agus Gaeltachta níl ach 11% "in ann déileáil leis an bpobal i nGaeilge."

"Is é cuspóir an Acht na dTeangacha Oifigiúla ná úsáid na Gaeilge sa saol poiblí a mhéadú," a dúirt an Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill, seachtain ó shin ag Oireachtas na Samhna i mBaile Átha Cliath. "Is minic go ndeir lucht na n-eagraíochtaí stáit nach bhfuil mórán éilimh ar sheirbhísí as Gaeilge."

"Ach," a dúirt sé, "Ar an gcéad dul síos, tá sé deacair a mheas go réalaíoch cén t-éileamh atá ann do sheirbhís nach bhfuil á cur ar fáil, nó mura a bhfuil an tseirbhís i nGaeilge chomh maith céanna, chomh héifeachtach chéanna agus fáil uirthi chomh heasca céanna leis an tseirbhís i mBéarla." Sa taighde a bhí á seoladh aige ar "Thuarascáil Taighde ar Nuachainteoirí na Gaeilge" bhí neart samplaí ar an anró, an strus agus an troid ag na cainteoirí seo ag lorg seirbhís ón stáit agus go mbíonn leisce orthu an tseirbhís sin a iarraidh mura féidir teacht uirthi gan ceist gan coinníoll. Roinn mé féin mó h-eispéireas féin le deanaí ar an trioblóid ceadúnas  tiomána a athnuachain!)

Ach chuir an Coimisinéir le na cinntí fiosrúcháin seo nuair a dúirt sé, "Ach déarfainnse, chomh maith, mura bhfuil éileamh ar sheirbhísí i nGaeilge, tá dlite ar an Stát ról ceannaireachta a ghlacadh agus an t-éileamh sin a ghríosadh de réir aidhmeanna agus beartas Gaeilge an Stáit. 

"Níl an Stát neodrach sna cúinsí sin."

Sílim gur cuma ar bhealach na figiúirí a luaidh san alt i dTuairisc.ie. An rud atá soiléir, ró shoiléir, ná an dearcadh atá ag na hAirí Rialtas, agus mar sin ar an Rialtas agus an Stát Sheirbhís trí síos gur rud "deonach" é seirbhís a sholáthar do phobal na Gaeilge agus Gaeltachta. Samhlaigh oifigeach sa Roinn Airgeadas agus eolas ar chúrsai eacnamaíochta "go deonach" aige. Nó múinteoir gan eolas ar oideolaíocht bunúsach a bheith aige nó aici.

Is eagal liom ní h-amháin nach bhfuil an Stáit faoin Rialtas seo "neodrach sna cúinsí sin!" ach go léiríonn freagraí na nAirí Rialtas atá ag smaoineamh i malairt treo.  I dtraidisiúin Rialtaisí na tíre seo ó 1928 i leith, tá teachtaireach thár a bheith símplí a thabhairt do phobal na hÉireann.

"Labhraigí Gaeilge le chéile ach ná labhair linne í!"

@ceartateanga @IRLDeptPER
“Seo an tAire atá freagrach as cúrsaí fostaíochta sa Státseirbhís trí chéile, agus is léir nach bhfeiceann sé an tábhacht atá le foireann a bhfuil cumas sa Ghaeilge aici. Feiceann sé an Ghaeilge mar ‘aguisín’ seachas mar bhuncheart,” a dúirt an Seanadóir Trevor Ó Clochartaigh le Tuairisc.ie.

Share/Save/Bookmark

5.11.15

Léargais luachmhara seolta ag An Coimisinéir Teanga!


"Tá ról ceannaireachta, dá bhrí sin aitheanta ag an Stát dó féin maidir le cur ar chumas daoine ‘nuachainteoirí’ a dhéanamh díobh féin agus tacú leo ina dhiaidh sin, feidhm a bhaint as an teanga ina ngnóthaí agus ina saol."

Extracts from this address may be found in English here.
An English Language version of the Report on Foras na Gaeilge Site .

Cúntas san Irish Times (9/11/2015)
Sheol an Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill, Tuarascáil Taighde ar Nuachainteoirí na Gaeilge, a d’ullmhaigh an Dr. John Walsh, Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, An tOllamh Bernadette O’Rourke, Ollscoil Heriot-Watt, Dún Éideann, agus an Dr. Hugh Rowland, Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, d’Fhoras na Gaeilge ag Oireachtas na Samhna i mBaile Átha Cliath.
Pic ó chúntas @cnag ar twitter.
Seo a chuid nótaí cainte don ocáid. Tá i bhfoirm pdf le fáil anseo ar shuíomh an Choimisinéara.

Tá mé fíor-shásta gur iarr údair an staidéir taighde seo orm an tuarascáil seo a sheoladh. Níl ceist ar bith faoi thábhacht an taighde seo ná faoi thábhacht agus riachtanas an chineáil seo taighde.

Chuireann siad inar láthair catagóir cainteora teanga – na ‘nuachainteoirí’ - iad siúd a labhraíonn an Ghaeilge go rialta agus gur chuid lárnach dá bhféiniúlacht í ach nár shealbhaigh an Ghaeilge mar chéadtheanga i dtimpeallacht thraidisiúnta Ghaeltachta ach a d’fhoghlaim an teanga nó a d’fhorbair a gcumas teanga agus a gcleachtais teanga i mbealaigh níos coimpléascaí.

Nuachainteoirí agus Beartas Athbheochana
Ba bheartas athbheochana é beartas Gaeilge an stáit ón uair a bunaíodh é. I dtéarmaí simplí, bhíothas chun an Ghaeilge a mhúineadh do shaoránaigh ionas go go labhróidís í.

Bhraith go leor de phobal na Gaeilge gur tháinig lagú ar dhiongbháilteacht an Stáit sa tionscnamh athbheochana le himeacht ama agus go rabhthas ag cúlú ón mbeartas sin. Bhraith daoine, b’fhéidir, gur fágadh ar an trá fholamh iad agus, mar a dúirt an tOllamh Ó Murchú, gur ‘leas príobháideach, roghnach, anois í, agus is ar éigean gur leas poiblí feasta í a mbraitear dualgas gníomhach a bheith ar an Stát ina leith’

Athdhearbhaíodh sa Ráiteas i leith na Gaeilge i 2006 agus arís sa Straitéis Fiche Bliain don Ghaeilge i 2010 gurb é beartas an Stáit cur le líon na gcainteoirí Gaeilge agus le húsáid na Gaeilge i saol na sochaí. Tá ról ceannaireachta, dá bhrí sin aitheanta ag an Stát dó féin maidir le cur ar chumas daoine ‘nuachainteoirí’ a dhéanamh díobh féin agus tacú leo ina dhiaidh sin, feidhm a bhaint as an teanga ina ngnóthaí agus ina saol.

Ní fhéadfadh aon rud a bheith níos ábhartha, dá bhrí sin, don tionscnamh teanga, ná an spléachadh a thugann an taighde seo ar chúlra sochtheangeolaíoch na nuachainteoirí, ar a gcleachtais teanga agus ar a bhféiniúlachtaí nó idé-eolaíochtaí. Má táthar chun tacú leis an aicme thábhachtach seo den phobal teanga (móramh an phobail sin, b’fhéidir), caithfear léargas a fháil ar a ndearcadh, a gcuid riachtanas agus ar an inspreagadh atá á múscailt.

Muda
Cuireann siad inár láthair an téarma Muda ón gCatalóinis. Is éard atá sa Muda nó sna Mudes ná athrú cinniúnach i saol nó i dtaithí an duine a mhúsclaíonn iad chun an Ghaeilge a ghacadh chucu féin agus a labhairt go gníomhach. Cíortar sa staidéar seo na cúinsí agus na tarlúintí is coitianta a luaigh na faisnéiseoirí féin.

Ar ndóigh as an 1.7 milliúin duine a thuairisc sa daonáireamh i 2011 go raibh Gaeilge acu, níor labhair ach céatadán beag díobh an teanga ar bhonn ghníomhach. Admhaímis go rabhthas beagán soineanta, b’fhéidir, le linn blianta tosaigh an Stáit, má bhíothas ag súil go labhródh mórán den phobal an teanga ina ghnáthshaol ar a shon sin amháin gur fhoghlaimaíodar ar scoil í ach ná déanfaimis beag is fiú den méid a baineadh amach trí an Ghaeilge a mhúineadh sa gcóras scolaíochta.

Le coincheap an Muda, táthar ag scrúdú na n-athróg i saol agus i dtaithí an duine a ardaíonn an dóchúlacht go músclófar iad chun ról níos suntasaí a thabhairt don Ghaeilge ina saol. Feictear dom gur rud cinniúnach é seo má tá rath le bheith ar aon bheartas a bhfuil de chuspóir aige líon na gcainteoirí gníomhach a mhéadú.

Feidhm Chumarsáide
Is dúshlán don nuachainteoir i gcónaí feidhm don Ghaeilge mar urlabhra a chruthú ina shaol. Is díol spéise mar shampla go luaitear cainteoirí seachtainiúla Gaeilge i measc na gcainteoirí gníomhacha. D’fhéadfadh an Ghaeilge a bheith lárnach d’fhéiniúlacht an duine, nach mbíonn deis acu í a labhairt go laethúil sa saol nó san áit ar fhág an chinniúint iad. Chun feidhm a thabhairt don teanga, caithfear na gréasáin shóisialta agus na háiseanna i réimsí eile den saol a chruthú agus a chothú. Tagraítear freisin do “spásanna sábháilte”- fearainn nó diméin teanga ina féidir an Ghaeilge a úsáid.

"...tá sé deacair a mheas go réalaíoch cén t-éileamh atá ann do sheirbhís nach bhfuil á cur ar fáil, nó mura a bhfuil an tseirbhís i nGaeilge chomh maith céanna, chomh héifeachtach chéanna agus fáil uirthi chomh heasca céanna leis an tseirbhís i mBéarla...

...mura bhfuil éileamh ar sheirbhísí i nGaeilge, tá dlite ar an Stát ról ceannaireachta a ghlacadh agus an t-éileamh sin a ghríosadh de réir aidhmeanna agus beartas Gaeilge an Stáit. Níl an Stát neodrach sna cúinsí sin."
Maidir le mo chúram reachtúil féin, ná déanfaimis dearmad gurb é cuspóir an Acht na dTeangacha Oifigiúla ná úsáid na Gaeilge sa saol poiblí a mhéadú. Is minic go ndeir lucht na n-eagraíochtaí stáit nach bhfuil mórán éilimh ar sheirbhísí as Gaeilge. Ar an gcéad dul síos, tá sé deacair a mheas go réalaíoch cén t-éileamh atá ann do sheirbhís nach bhfuil á cur ar fáil, nó mura a bhfuil an tseirbhís i nGaeilge chomh maith céanna, chomh héifeachtach chéanna agus fáil uirthi chomh heasca céanna leis an tseirbhís i mBéarla. Thagair faisnéiseoirí sa taighde don anró agus don troid a bhíonn i gceist seirbhísí a iarraidh ón Stát i nGaeilge agus don leisce a bhíonn orthu féin an tseirbhís sin a iarraidh mura féidir teacht uirthi go héasca. Ach déarfainnse, chomh maith, mura bhfuil éileamh ar sheirbhísí i nGaeilge, tá dlite ar an Stát ról ceannaireachta a ghlacadh agus an t-éileamh sin a ghríosadh de réir aidhmeanna agus beartas Gaeilge an Stáit. Níl an Stát neodrach sna cúinsí sin.

Gaeltacht / IarGhaeltacht
Chuireann an taighde seo fainic orainn gan a bheith ag smaoineamh ar an nGaeltacht agus ar Phobal na Gaeilge lasmuigh den Ghaeltacht i dtéarmaí déscaradh ró-shimplí, cuirim i gcás - an té a shealbhaíonn an Ghaeilge mar chéad theanga sa nGaeltacht i gcodarsnacht leis an té a fhoghlaimíonn í mar dhara teanga. Bhí faisnéiseoirí sa taighde seo a tógadh le Béarla sa nGaeltacht agus le Gaeilge lasmuigh den Ghaeltacht. Is bunfhíric anois í nach bhfuil aon duine nó chomhluadar slán ó illáithreacht an Bhéarla sa saol comhaimseartha. Is cruinne, sílim, smaoineamh ar speictream nó cointeanóid seachas déscaradh nuair atáthar ag trácht ar chumas teanga, modh a sealbhaithe nó a foghlama agus ról na Gaeilge i gcleachtais teanga.

"...Ní bheidh aon rath orainn mar phobal teanga mura mbíonn an meas, an bhailíocht agus an dlisteanacht á tabhairt gan ceist ar chuile chainteoir Gaeilge gan beann ar a chúlra, a chanúint ná a chumas..."
Ní bheidh aon rath orainn mar phobal teanga mura mbíonn an meas, an bhailíocht agus an dlisteanacht á tabhairt gan ceist ar chuile chainteoir Gaeilge gan beann ar a chúlra, a chanúint ná a chumas.

Tá difríochtaí ann idir an saol a chaitheann duine i ndeisceart Chonamara agus deisceart Bhaile Átha Cliath nó Bhéal Feirste. Caithfear na difríochtaí sóisialta agus sochtheangeolaíochta sin a scrúdú agus a shainaithint ionas gur féidir freastal níos éifeachtaí ar riachtanais ábhartha lucht labhartha na Gaeilge cibé áit ina mbíonn siad. Is céim shuntasach athchothramaíochta í tuarascáil an taighde seo i dtreo na sprice sin.

Agus an méid sin ráite, ní mór dom tábhacht ollmhór na Gaeltachta a dhearbhú. Fuaireamar spléachadh sa staidéar seo ar thábhacht na Gaeltachta agus daoine de bhunadh na Gaeltachta mar fhoinse fhoghlama agus mar thobar inspioráide do na nuachainteoirí. Ní féidir go mbeadh an rath céanna faoi phobal náisiúnta na Gaeilge mar a mbeadh an Ghaeilge bheo mar theanga cheannasach phobail in aon áit. Braitheann na nuachainteoirí féin sa taighde go bhfuil an Ghaeltacht riachtanach do thodhchaí na teanga agus moltar tacaíocht bhreise a thabhairt don phleanáil teanga sa nGaeltacht.

"...is díol iontais é tar éis nach mór céad -bliain de neamhspleáchas polaitiúil nach í an Ghaeilge an teanga reámhshocruithe chaidrimh idir an Stát agus na pobail Ghaeltachta agus gur minice ná a mhalairt go gcaithfear dul i muinín an Bhéarla chun do ghnó a dhéanamh leis an Stát. ...
Ó thaobh mo chúraim féin de, is díol iontais é tar éis nach mór céad -bliain de neamhspleáchas polaitiúil nach í an Ghaeilge an teanga reámhshocruithe chaidrimh idir an Stát agus na pobail Ghaeltachta agus gur minice ná a mhalairt go gcaithfear dul i muinín an Bhéarla chun do ghnó a dhéanamh leis an Stát. Ó ceapadh mé mar Choimisinéir Teanga, dúirt mé gur chóir go mbeadh foráil dhíreach déanta san Acht a chinnteodh go mbeadh Gaeilge ar a dtoil ag fostaithe an Stáit atá lonnaithe sa nGaeltacht nó ag cur seirbhísí ar fáil sna ceantair sin. Ní dhéanann sé aon chiall go mbeadh an Stát ag leagan dualgais ar na pobail Ghaeltachta pleananna teanga a ullmhú do limistéir aitheanta pleanála teanga ach ag an am céanna go bhfuil sé ag diúltú aitheantas a thabhairt dá gcuid freagrachtaí reachtúla féin.

Ach ní mhairfidh an Ghaeltacht sa saol comhaimseartha domhandaithe mar theanga pharóiste nó leath-pharóiste. Dheimhnigh Coimisiún na Gaeltachta gur den riachtanas é d’inmharthanacht na Gaeltachta go mbeadh an Ghaeilge ina teanga náisiúnta agus pobal na Gaeltachta ina chuid de phobal níos fairsinge náisiúnta Gaeilge.

Ar scáth a chéile a mhairfidh siad.

Tréaslaím do na húdair, d’Fhoras na Gaeilge, d’Ollscoil na hÉireann agus d’Ollscoil Heriot-Watt as an taighde ceannródaíoch seo a dhéanamh. Guím gach rath air agus go dtabharfaí aird mar is cuí air mar thaca don phleanáil teanga sa gciall is leithne den téarma sin, agus go raibh sé ina bhunchloch do thaighde eile sa réimse sin.

Tá tuairisc ar an seoladh anseo ag tuairisc.ie: Staidéar ar Nuachainteoirí Seolta. Ní fhaca muid tuairisc ar bith ar seo sna meáin Béarla.
Share/Save/Bookmark