12.12.16

Crothaithe fabhtach nó cur i gcéill!

"Ní bheidh aon easpa Gaeilge...."

Bhí alt i dtuairisc ar maidin faoin scéal go bhfuil deireadh a chuir le riachtanas Gaeilge i leabharlanna na tíre. Bhí nuacht roimhe seo faoi chinneadh le deireadh a chuir le riachtanas Gaeilge Uachtaráin na hOllscoile a fhreastalaíonn ar an Ghaeltacht is mó sa tíre ní maith an nuacht é ag deireadh chomóradh cead bliain íorbairte laochra 1916.

Nuair a léigh mé an tuairisc faoin labharlainn bhí mé ag ceapadh gur chuala mé rud éigin an chosúil leis fadó agus mé óg go leor. Seo an píosa "Deirtear sa mheamram go bhfuil plean á fhorbairt ag an Roinn d’fheidhmiú na Straitéise 20 Bliain don Ghaeilge agus go raibh súil acu go mbeadh sé ar chumas na leabharlann “to enhance the ability for citizens to choose the language with which they engage with local services”." Cá chuala mé e?

Rinne mé beagáinín taighde. Bhí orm dul siar chomh fada le Ní na Nollag 1974 agus an bpíosa seo faoi deireadh a chuir le riachtanas Ghaeilge sa Stáit Sheirbhís. Tá sé le fáil i dtaifead na Dála 5/12/1974 agus seo ón Aire Airgeadais ag an am:

"Tá súil agam go mbeidh cumas sa Ghaeilge ag formhór na ndaoine a cheapfar amach anseo. Cabhróidh Gaeleagras na Státseirbhíse le hoifigigh chun feabhas a chur ar a gcuid Gaeilge. Cuirfear eolas ar an nGaeilge san áireamh, freisin, le haghaidh ardú céime. Ní bheidh aon easba Gaeilge, mar sin, sa Státseirbhís agus beidh fonn níos láidre chun feidhm a bhaint aisti toisc deireadh an éigeantais, (lean sé leis i mBearla).... I had quite a long session with representatives of different organisations who vehemently condemned the Public Service for their failure under the old system to carry on business with them in Irish. We are now satisfied that by replacing the compulsion which did so much damage to the Irish language over the past half century with enthusiasm for the language, we will have people more readily disposed to use Irish.....I accept that every citizen who wants to conduct his business with a public Department in either of the official languages has that right and I will see to it that that right is respected. It will certainly be better respected in the future than it was in the past under a policy which failed totally to please anybody."*

Agus tá fhios againn cé chomh maith agus a d'éirigh leis sin.

* Rinne an Coimisinéir Teanga tagairt do chinneadh 1974 in oráid i mBaile Átha Cliath sa bhliain 2011 nuair a dúirt sé "gurb é ceacht na staire go raibh bunús iomlán fabhtach leis!" ("Teip iomlán" dár leis an Coimisinéir Teanga: 3/2/2011). Rinne sé staidéar ar polsaithe na Rialtais ó bhunú an Stáit níos déanaí (Meán Fomhair 2013). Níos deanaí sa bhlian sin d'éirigh sé as "ar bhonn prionsabail (agus gan) a bheith páirteach sa chur i gcéill." 
Share/Save/Bookmark

2.12.16

Easpa ceannaireachta OÉ na Gaillimhe!

Nach fíor an rud atá ráite go minic le blianta agus anois tá an t-aon Ollscoil le Gaeilge tár éis géilleadh.

"...is annamh a chloistear an Ghaeilge agus dar liom féin tá fadhb chultúrtha éigin ag cur srian ar an gcóras, agus ar oifigigh shinsearacha sa chóras, an cheannaireacht a mbeadh muid ag súil leis a thaispeáint, agus ar chóir dóibh a thaispeáint..." Micheál D Ó hUiginn, Uachtarán na hÉireann, (24 Meitheamh 2016).

‘Caitear le cainteoirí Gaeilge mar a chaithfí le saoránaigh den dara nó an tríú haicme’ An Seanadóir Pádraig Ó Céidigh, (18 Deireadh Fomhair 2016)

"...le croí trom a thabharfas pobal na Gaeilge agus na Gaeltachta aghaidh ar chomóradh 100 bliain Éirí Amach na Cásca, faoi cheann dhá bhliain eile, mura bhfuil inár dteanga náisiúnta ach teanga shiombalach agus, seachas í a bheith ina croíchuid dár gcultúr agus dár n-oidhreacht bheo, go mbeadh sí brúite ar leataobh, fágtha ar an imeall agus in áit na leathphingine i saol an náisiúin seo..." Seán Ó Cuirreáin, (23 Ean 2014.)

Gan amhras géilleadh agus teachtaireacht diúltach dúinn go léir.  Tá an teachtaireacht níos treise nuair a feictear gur thárla sé ag deireadh seachtaine ina moladh (ag seoladh dréacht phlean teanga Chois Fharraige 28 Samhain 2016): "An chuid sin den phobal atá líofa a spreagadh le bheith ag Gaeilgeoireacht le foghlaimeoirí atá ag iarraidh í a labhairt. Ná bíodh sé le cloisteáil in 2023 go bhfuil sé 'too easy to speak English'."

Dúirt an Taoiseach féin go bhfuil "...tabhacht na Gaeilge ... chomh lárnach dár bhféiniúlacht sa lá atá inniu ann is a bhí le linn ré an Phiarsaigh.”

Is léir nach gcreideann Udarás na hOllscoile é seo.



Share/Save/Bookmark

11.11.16

Lárnach dár bhféiniúlacht!

Seo cuid den méid a dúirt Taoiseach Éireann, Enda Kenny TD, ag oscailt oifigiúil Ionad Cultúrtha an Phiarsaigh ar an 10ú Lá Samhain 2016.

“Tá sé oiriúnach go bhfuil muid ag oscailt an t-ionad seo inniu, ar an 10ú lá de mhí na Samhna. Ní haon chomhtharlú é, gurb é inniu lá breithe an Phiarsaigh, duine de cheannairí Éirí Amach 1916, chomh maith. Ní fhéadfá theacht ar bhealach níos fearr lena bhreithlá a cheiliúradh nó le hómós a thabhairt dó ná ionad cultúrtha nua a oscailt ina ainm ag an láthair seo, ag Teach an Phiarsaigh.

"Ní haon rún é go ndeachaigh teanga agus cultúr an cheantair i bhfeidhm go mór ar an bPiarsach nuair a tháinig sé anseo ar dtús i 1903 chun scrúdú Gaeilge a chur ar dhaltaí do Chonradh na Gaeilge. Chomh mór sin, go deimhin, gur shocraigh sé a chuid laethanta saoire gach samhradh, ó 1909 go dtí 1915, a chaitheamh anseo ag Teach an Phiarsaigh.”

“Dar ndóigh bhí ról lárnach ag Pádraig Mac Piarais mar réabhlóidí in imeachtaí Éirí Amach na Cásca 1916. Ach bhí róil tábhachtacha eile aige - mar oideachasóir, mar scríbhneoir agus mar ghníomhaí paiseanta ar son na Gaeilge agus na Gaeltachta.

"San ionad léirmhíniúcháin nua seo rinneadh chuile iarracht cur leis an léargas iontach a bhíodh á fháil ag cuairteoirí chuig Teach an Piarsaigh cheana féin. Tugann an t-ionad, freisin, léargas do chuairteoirí ar thábhacht na Gaeilge agus ar thábhacht chultúr na Gaeltachta mar thobar ár n-oidhreachta agus, dar ndóigh, is gnéithe iad seo atá chomh lárnach dár bhféiniúlacht sa lá atá inniu ann is a bhí le linn ré an Phiarsaigh.”

• Tuairisc ar an oscailt ag Tuairisc.ie: ‘An Ghaeilge chomh lárnach dár bhféiniúlacht inniu is a bhí le linn ré an Phiarsaigh’ – An Taoiseach (10 Samhain 2016)



Share/Save/Bookmark

7.11.16

Ardú meanma ó Bhríd Ní Neachtain!

Bríd Ní Neachtain a rinne an píosa seo agus ba é TG4 a chuir ar an aer é le déanaí. Ba í Niamh Ní Bhaoill a chum an script don fhíseán

Braoin Ó Braoin tár éis "an téacs mar a chuala mé é" a chuir ar a shuíomh ar an bhfeidhmchlár Facebook. 



Céard atá cearr linn ar aon chaoi?
An English Translation!

An bhfuil ár gcloigne sáite chomh fada sin suas ár gcuid tónacha nach dtuigeann muid go bhfuil an todhchaí tagtha cheana féin? An bhfuil ár dteanga caillte againn? Sin sin! Ró-mhall! Chaill muid an cath. Nó ar chaill?

An cath a bhí ann ar aon chaoi? Cé a dúirt gurb ea?

Nach mbeadh sé iontach a bheith in ann do theanga féin a labhairt is gan a bheith ag streachailt leis i gcónaí? Gan a bheith ag troid ar son cearta? Gan a bheith ag éileamh seirbhísí? Gan a bheith dod' chur féin soir leis? Gan a bheith go síoraí á cosaint? Nárbh fhearr i bhfad an t-airgead a chaitheamh ar ospidéil, nó bóithre, aon rud eile, deir siad linn. Níor chóir go mbeadh iachall ar dhaoine í a fhoghlaim ar scoil, dar leo. Iachall? Tá mé a cheapadh go bhfuair a chuile dhuine a chaith coicís saoire riamh i Sasana an "exemption". Seans go bhfaighinn féin ceann dá mbeinn á iarraidh.

Agus céard atá fágtha dóibh siúd atá ag iarraidh staidéar a dhéanamh ar an nGaeilge? Leagan chomh cúng, chomh bunúsach, chomh simplí gur ar éigin go bhfuil aon bhlas dár litríocht, dár bhfilíocht, dár saibhreas teangan fágtha chun go gcuirfeadh ár scoláirí aithne uirthi, go mbeadh deis acu titim i ngrá léi.

Tá sé i bhfad níos éasca gan a bheith i do ghaeilgeoir, gan aon dualgas ort foirmeacha dothuigthe a líonadh isteach ar líne, gan a bheith ag fanacht le "do ghnó a dhéanamh trí Ghaeilge", agus ar deireadh thiar thall nuair a fhaigheanns tú duine, nach mbíonn a fhios ag an diabhal bocht céard atá á rá agat?

Ba bhreá liom éirí maidin eicint agus nach mbeadh orm m'ainm a litriú go deo arís, nach gcuirfeadh éinne ceist orm "Cad é an béarla air sin?"

Gread leat! Is é m'ainm é! Is é an t-aon ainm amháin atá agam.

Ní ghéillfidh mise.

Is í mo theanga í!
Share/Save/Bookmark

28.10.16

Ocáid tabhachtach!

Bhí lá mór anseo i gConamara ar an Aoine 28 Deireadh Fomhair 2016) nuair a seoladh Polasaí Oideachas na Gaeltachta 2017-2022 (pdf) ag an Roinn Oideachais. Fágfaidh mé ag na saineolaí a rá cé chomh maith nó a mhalairt is atá sé mar pholasaí.

Aire Stáit, Taoiseach & Aire ag Gaelgóireacht
Dár liom fhéin sé an rud is tabhachtaí ná gur foilsíodh Polasaí mar seo ar chor ar bith. Gur thárla an seoladh! Tugann sé aitheantas, don gcéad uair ó bhunú an Stáit, don Ghaeilge mar gnáth theanga cumarsáide na Gaeltachta. Go dtí seo b'ionann an scolaíocht a fuair mise i nDún Laoghaire agus an oideachas a fuair buachaill nó cailín ar scoil ar an gCeathrú Rua.

Má éiríonn leis an bpolasaí seo beidh an Rialtas ag tabhairt tacaíochta do theanga na daltaí scoile. Ach ní mór an ceist seo a chur: Cén fáth?

Má tá Gaeilge agam cén áit ar féidir liom é a úsáid? Ní féidir liom fiú ceadúnas tiomána a fháil tré Gaeilge, agus cónaí orm i gceantair Gaeltachta, gan ceist gan coinníol.

Tá focail breatha cloiste ón dTaoiseach, ón Aire Ghaeltachta (a bhí air Gaeilge a athfhoghlaim leis an bPolasaí a seoladh - agus moladh tuilte aige dá bharr) agus Aire Stáit na Gealtachta.  Ach ar deireadh táid ag dul thár n-ais go Rialtas Bhleá Cliath agus Stát Chóras nach bhfuil "sásta barántas a thabhairt go mbeidh seirbhísí stáit á soláthar i nGaeilge do phobal na Gaeltachta gan cheist gan choinníoll, rud a chiallaíonn go bhfuil an státchóras le leanúint de bheith ag rá le pobal na Gaeltachta: 'Labhraígí Gaeilge le chéile ach ná labhraígí linne í.'" 

Nó an amhlaidh go bhfuil athrú tár éis tárlúint?

#OidGaeltachta

Share/Save/Bookmark

21.10.16

Daoine den dara nó den triú grád!

Rinneamar tagairt don méid a dúirt an Seanadóir Ó Céidigh ag an gCoiste Gaeilge Gaeltachta & Oileán (4/10/2016) le deanaí!

Labhair sé aríst ag an Seanad (Order of Business - 18/10/2016) agus tuairiscíodh go raibh sé "borb go leor." Níos deanaí ar chlár Cormac@5 dúirt sé nach raibh sé borb go leor.

Seo mar a tuairiscíodh ar taifead on Oireachtais é:

"Senator (sic) Pádraig Ó Céidigh: Tá mé ag iarraidh ar Ceannaire an Tí cuireadh a thabhairt don Aire Stáit atá freagrach as an nGaeltacht teacht isteach chomh luath agus is féidir. Tá easpa suime léirithe ó thaobh na Gaeilge de agus ó thaobh fhorbairt na teanga agus ní hamháin sa Ghaeltacht ach sa tír seo ar fad. Sa bhuiséad a bhí ann an tseachtain seo caite, tá laghdú de 40% tagtha ar tacaíocht do Sheachtain na Gaeilge ó 2015 go 2016. Tá laghdú de 50% tagtha ar tacaíocht d'Údarás na Gaeltachta ó thaobh fostaíocht a chur ar fáil do mhuintir na Gaeltachta sna Gaeltachtaí.

One of the things we can be most proud of is our connection to the Irish language. This Government is ignoring Irish speakers and treating us as if we lived on an Indian reservation. I ask the Leader to ask the Minister of State with responsibility for the Gaeltacht to outline his Department's policy on the Gaeltacht and the development of the Irish language.

It was great to see students from a secondary school in the House earlier. We must teach and hand on to them those things that are unique and special about being Irish. We are very proud of being Irish and the more European and global we become and the more pervasive the Internet becomes, the more we must say this is who we are and this is what we, as a people, are about. Our language and culture are key in this regard. 

I seek the support of all Senators for protecting the Irish language and culture and ensuring people living in the Gaeltacht regions enjoy similar employment opportunities as people living outside the Gaeltacht. We are currently treated as second class if not third class citizens."

Is duine den aon duine déag ainmnithe ag an Taoiseach é Pádraig Ó Céide.

Tá fís den caint seo ar shuíomh Tuairisc.com anseo.

@padraigoceidigh @ceartateanga


Share/Save/Bookmark

15.10.16

Níl ann ach 'box-ticking!'

"Tá muid ligthe síos go láidir ag an Stát le blianta fada anuas ach b'fhéidir go bhfuil seans againne athrú beag a dhéanamh air sin."

Bhí an Coimisinéir Teanga, ós comhair an Buan-choiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus na nOileán le déanaí agus tá an méid a dúirt sé ag tús na cruinnithe anseo againn. Ina dhiaidh san cuireadh ceisteanna ó bhaill an Choiste a bhí suimiúil chomh maith. Is fiú an díospóireacht ar fad a léamh (nó a fheiscint) ar shuíomh Thithe an Oireachtas féin. (Nach léiríonn sé dearcadh éigin ar an suíomh sin nach féidir teacht ar an díospóireacht trén leagan Gaeilge den suíomh agus go bhfuil an bun structuir i mBéarla amháin. Féach ar an bpictiúir thíos ag bun an leathanaigh!)

Bhí spéis agam féin sa mhéid a bhí le rá an nua Sheanadóir Pádraig Ó Céidigh, (nó mar a tugtar air sa taifead oifigiúil "Senator"), mar "Dhuine Nua" sna tithe agus ní raibh mórán eolais ar a dhearcadh ar na chúrsaí seo. Shíl mé gur fiú breathnu ar an méid a bhí le rá aige ann. Is mar seo a labhair sé (mise a rinne na cinnlínte):

"Tá sé deas casadh leis an gcoimisinéir arís. Cuireann sé díoma mór orm an easpa misnigh atá ar an gcoimisinéir agus é ag cur a chuid i láthair ansin. Ní raibh mé ag súil leis sin.

Buntáiste ar bith
"Mar dhuine a rugadh agus a tógadh sa Ghaeltacht, a oiread leis an gcoimisinéir féin, agus tá cónaí orm fós ann, lig na Ranna Stáit agus lig an Stát síos go mór muid agus tá muid ligthe síos fós. Má bhraithnítear ar mhuintir an Cheathrú Rua, muintir an Spidéil nó muintir Ros Muc, ní fheiceann siadsan buntáiste ar bith nó iarracht ar bith a dhéanamh ag an Stát le cabhrú leo. Dar liomsa, sin bun agus barr nó croílár an scéil seo.

"Aontaím leis an Teachta Tóibín maidir leis na hiarrachtaí atá an coimisinéir a dhéanamh. Ní dóigh liom go bhfuil an t-airgead nó an tacaíocht aige agus is cinnte nach bhfuil na Ranna Stáit ag tabhairt tacaíocht dó le go bhféadfaí mar is cóir an Ghaeilge a úsáid i bhfad níos minicí agus úsáid i bhfad níos fearr a bhaint aisti.

"Dar liomsa, an bunrud atá daoine as an nGaeltacht ag iarraidh ná jabanna. Má fhaigheann muintir na Gaeltachta jabanna, fanfaidh siad ann agus labhróidh siad Gaeilge.

Dream dhá-theangach
"Tá i bhfad níos mó suim san Ghaeilge anois ar fud na tíre agus sa Ghaeltacht go háirid, ach tá daoine ag iarraidh Béarla a labhairt freisin. Is fada an lá é ó d'imigh m'athair go Sasana - b'fhéidir go bhfuil a fhios ag an Seanadóir Ó Clochartaigh é seo mar rugadh agus tógadh é i Sasana - ach ní raibh aon Bhéarla aige nuair a d'imigh sé ann. Bhí air Béarla a fhoghlaim. Nuair a tháinig sé ar ais go Conamara, an rud a bhí sé ag iarraidh orainn a dhéanamh ná cúpla focal Béarla a bheith againn. Tá go leor daoine nach dtuigeann é seo ach bhí sé an-tábhachtach ag an am sin, agus tá sé tábhachtach fós, go mbeadh Béarla againn. Is dream dhá-theangach muid.

Box ticking!
"Is é bun agus barr an scéil leis an straitéis 20 bliain ná nach bhfuil ann ach box-ticking. Chaithfinn-se amach uilig é agus thosnóinn é nua as an bpíosa. Tá straitéis iomlán ag teastáil ó thaobh na Gaeltachta de agus ó thaobh na Gaeilge de. Tá páirt fíor-thábhachtach ag an gcoimisinéir ann. Tá mise agus chuile dhuine anseo ag tabhairt 100% tacaíocht dó. Tuigeann muid an tinneas atá air nach féidir leis an post atá aige agus rud atá sé ag iarraidh a dhéanamh a dhéanamh mar níl sé ag fáil an tacaíocht. Níl ann ach box-ticking. Is mór an náire é don Stát agus dúinn uilig é sin. Má bhíonn aon tionchar againn, faoi chathaoirleacht an Chathaoirligh, dá bhféadfadh muid an cnaipe sin a bhrú ar aghaidh ar bheagánín, dhéanfadh sé difríocht an-mhór.

"Níl aon cheangal idir muintir na Gaeilge agus an straitéis 20 bliain nó forbairt teanga. Luaigh an coimisinéir an próiseas pleanála teanga agus pleananna teanga. Níl ansin ach rud acadúil le go mbeadh plean ar phíosa pháipéir. Tá muid ag iarraidh go mbeadh seans againn dul amach ag obair agus go mbeadh clann ag daoine agus go mbeadh teach ag daoine agus go mbeidís in ann fanacht san áit gur rugadh agus tógadh iad. Níl siad in ann é sin a dhéanamh. Tá muid ligthe síos go láidir ag an Stát le blianta fada anuas ach b'fhéidir go bhfuil seans againne athrú beag a dhéanamh air sin."

Dúirt an Coimisinéir Teanga, Mr (sic)Rónán Ó Domhnaill é seo:

"...Ó thaobh cheist an Sheanadóir Ó Céidigh, ní mhaith liom go gceapfadh sé go bhfuil easpa misnigh orm. Táim réalaíoch faoin méid atá mé ag feiceáil os mo chomhair. Creidim go láidir i gcúrsaí reachtaíochta. Creidim gur féidir le reachtaíocht dea-thionchar a imirt agus gur féidir leis ról an Stáit a léiriú go sonrach. Creidim go féidir le reachtaíocht ról cinniúnach a léiriú ó cá bhfuil muid ag dul ó thaobh na Gaeilge de. Ní easpa misnigh atá orm. Creidim go bhfuil deis ann anois, go mórmhór leis an mbuan-choiste seo, gur bhféadfadh an coiste, mar Theachtaí Dála agus mar Sheanadóirí, ról sonrach agus láidir a imirt ó thaobh reachtaíocht láidir a chruthú. Léireodh an reachtaíocht láidir sin ceannaireacht agus leagfadh an reachtaíocht dualgais troime ar na comhlachtaí poiblí is mó a bhfuil teagmháil acu leis an bpobal...."

"Tuigeann daoine atá ag labhairt na Gaeilge sa mbaile go bhfuil fáilte rompu in áit a bhfuil an Ghaeilge feiceálach. Ar a mhalairt ansin, nuair nach bhfuil sé feiceálach, is as sin go n-eascraíonn na fadhbanna." (An Coimisinéir Teanga - 4/10/2016)
@padraigoceidigh @ceartateanga

Share/Save/Bookmark

4.10.16

Na hábhair is tábhachtaí a bhaineann le hAcht na dTeangacha Oifigiúla.

"Ag an tráth seo ní heol dom an bhfuil i gceist Bille leasaithe a chur faoi bhráid an Oireachtais. Ba mhaith liom béim faoi leith a leagan ar an bpointe seo leis an gCoiste: teastaíonn athruithe struchtúrtha ar an Acht a théann i ngleic leis na riachtanais phraiticiúla atá ag lucht labhartha na Gaeilge. Mura ndéanfar é sin is faillí a bheas ann mar beidh muid ag leanúint orainn bliain i ndiaidh bliana ag trácht ar na fadhbanna ceannanna céanna. Níl de chumhacht agamsa aon leasú a dhéanamh ar an reachtaíocht; is feidhm é sin daoibhse, baill an Oireachtais, ní féidir liomsa ach sibhse a chur ar aon eolas faoi na fadhbanna is coitianta a thagann faoi mo bhráid agus moltaí a thabhairt daoibh ar na bealaí is fearr chun aghaidh a thabhairt orthu." 
An Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill le comhair Buan-Chomhchoiste na Gaeilge, na Gaeltachta agus na nOileán - 4 Deireadh Fomhair 2016.

Bhí an dara cruinniú poiblí de Bhuan-Chomhchoiste Gaeilge, na Gaeltachta agus na hOileán i dTeach Laighean ar an 4ú lá Deireadh Fomhair agus labhair an Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill leo. Sí Catherine Connolly TD atá mar cathaoirleach ar an gCoiste seo.
Bhí Tuairisc.ie i láthair agus seo mar a chonaic siad cúrsaí de réir mar a thárla siad: Tuairisc Bheo: An Coimisinéir Teanga ag an gCoiste. 
An Coimisinéir Teanga ós comhair na Chomhchoiste.
Ba mhaith buíochas a ghabháil leat féin agus leis an gComhchoiste as an gcuireadh bheith anseo inniu. Sa gcur i láthair seo ba mhaith liom léargas gairid a thabhairt daoibh ar an obair atá ar siúl ag m’Oifig, na dúshláin a bhaineann leis an obair sin agus smaointe a roinnt libh ar bhealaí a bhféadfaí feabhas a chur ar an teacht atá ag an bpobal ar sheirbhísí stáit trí Ghaeilge.

Mar is eol don Chomhchoiste tá dhá phríomhchúram leagtha ag an Oireachtas ar m’Oifig – déileáil le gearáin ón bpobal maidir le heaspa seirbhísí trí Ghaeilge ón Státchóras agus freisin monatóireacht a dhéanamh ar an mbealach a gcuirtear forálacha an Achta i bhfeidhm. Sa bhreis air sin, cuireann m’Oifig comhairle ar an bpobal maidir lena gcearta teanga agus cuireann muid comhairle ar chomhlachtaí poiblí maidir lena n-oibleagáidí faoin Acht. Is Oifig bheag neamhspleách í m’Oifig le seachtar státseirbhíseach agus buiséad bliantúil €670,000.

Obair na bliana
Gearáin, Comhairle & Imscrudaithe
Sa bhliain a chuaigh thart rinneadh 755 gearán le m’Oifig maidir le deacrachtaí a bhí ag daoine teacht ar sheirbhísí trí Ghaeilge ó chomhlachtaí poiblí na tíre; is ardú 6.5% a bhí ansin ar an mbliain 2014. Feidhmíonn m’Oifig córas neamhfhoirmiúil réitithe imscrúdaithe ina n-éiríonn linn teacht ar shocrú sásúil ar fhormhór mór na n-ábhar gearáin sin. Nuair nach féidir teacht ar shocrú sásúil tríd an gcóras réitithe sin ní bhíonn de rogha agam ach imscrúdú foirmiúil a thionscnamh. Le linn na bliana seo caite d’eisigh mé 9 dtuarascáil imscrúdaithe agus tá cuntas orthu sin i dTuarascáil Bhliantúil na hOifige.

Ba mhaith liom suntas a thabhairt d’imscrúdú amháin a rinne mé ar an Roinn Cumarsáide, Fuinnimh agus Acmhainní Nádúrtha maidir leis an gcóras nua postchód, Eircode. Chinn mé san imscrúdú sin go raibh an Roinn ag sárú a cuid dualgas reachtúil teanga maidir le húsáid logainmneacha Gaeltachta de thoradh neamhchomhlíonadh gealltanas a bhí tugtha ina scéim teanga.

Ainm agus sloinne.
Tháinig sé chun solais le linn an imscrúdaithe sin go raibh ainmneacha agus seoltaí daoine aistrithe go Béarla le linn sheachadadh an Eircode. Is ábhar é seo a chuir cantal ar na daoine a rinne teagmháil le m’Oifig agus bhí sé ar an ábhar aonair gearáin is mó riamh a fuair m’Oifig. Chuir sé díomá orm nach raibh aon fhoráil in Acht na dTeangacha Oifigiúla ná in aon achtachán eile a thug cosaint d’úsáid ainm, sloinne agus seolta sa teanga oifigiúil is rogha leis an saoránach. Is cuid dhílis de chéannacht duine a (h)ainm agus sloinne ach fágann an easpa reachtaíochta ar an ábhar seo gur beag cosaint reachtúil atá ann ina leith. Is léiriú é seo ar cheann de na bearnaí nó na laigí atá sa chóras reachtaíochta teanga. In ainneoin nach raibh an t-údarás agam aon ghníomh a ghlacadh chinn mé an cás a chur faoi bhráid an Choimisinéara Cosanta Sonraí le féachaint an bhféadfadh go raibh aon sárú á dhéanamh ar an reachtaíocht sin.

Fairachán
Chuir m’Oifig clár leathan faireacháin i bhfeidhm le linn na bliana agus an chuid is mó den acmhainn faireacháin sin dírithe ar scéimeanna teanga. Ar an iomlán rinneadh iniúchadh ar 17 scéim teanga agus leantar próiseas caighdeánach ina mbailítear fianaise maidir le cur i bhfeidhm na scéime i bhfoirm chomhfhreagrais agus cruinnithe le hionadaithe na gcomhlachtaí poiblí. Tá trácht déanta agam roimhe seo ar chaighdeán roinnt scéimeanna teanga atá á n-aontú. Tá patrún le brath go bhfuil scéimeanna teanga á n-aontú ar mhaithe le scéim teanga a bheith ann seachas mar ionstraim atá dírithe ar réimse na seirbhísí atá ar fáil trí Ghaeilge a neartú. Fillfidh mé ar an ábhar sin níos faide anonn sa ráiteas seo.

Comhairle do Chomhlachtaí Poiblí
In ainneoin gur líon beag foirne atá ar fáil do m’Oifig leag muid béim faoi leith ar theagmháil réamhghníomhach a dhéanamh le comhlachtaí poiblí i rith na bliana chun dualgais an Achta a mheabhrú agus a mhíniú an athuair dóibh. Iarracht a bhí anseo déileáil leis na hathruithe móra atá tagtha ar chúrsaí foirne sa tseirbhís phoiblí le blianta beaga anuas agus dá bharr gan an tuiscint chéanna a bheith ann faoi bhundualgais an Achta. Tháinig méadú 79% ar líon na bhfiosrúchán a tháinig ó chomhlachtaí poiblí le linn na bliana 2015 agus tá an patrún sin ag leanúint arís in 2016.

Bille Leasaithe – Acht na dTeangacha Oifigiúla
Ní raibh Bille Leasaithe na dTeangacha Oifigiúla foilsithe faoin tráth ar tháinig críoch le tréimhse an Rialtais deiridh. Mar is eol don Chomhchoiste teastaíonn uaimse go leasófaí an tAcht reatha. Tá eolas roinnte agam roimhe seo le Comhchoistí Oireachtais agus i bhfóraim eile ar na príomhleasuithe a mheasaim atá de dhíth ar an Acht, ina measc:
  1. Foráil a chinntíonn go gcaithfidh Gaeilge ar a dtoil a bheith ag oifigigh stáit a bhíonn ag obair nó lonnaithe sa Ghaeltacht. Mar atá ráite agam go minic roimhe seo luíonn sé le réasún go mbeadh dualgas ar an Státchóras a chuid seirbhísí a chur ar fáil i gceachtar teanga oifigiúil sa Ghaeltacht de réir rogha an tsaoránaigh. Tá sé seo níos tábhachtaí ná riamh tráth a bhfuil na pobail chéanna ag tabhairt faoi phleanáil teanga chun a stádas Gaeltachta choinneáil.
  2. Malairt córais a thabhairt isteach in áit chóras na scéimeanna teanga ina mbeadh níos mó seirbhísí, go háirithe iad sin nach bhfuil ag brath ar acmhainní daonna, sonraithe le rialacháin seachas scéimeanna teanga éagsúla a bheith á n-aontú go malltriallach le comhlachtaí poiblí ina gceann is ina gceann. Níl an córas seo ag oibriú ná ag baint amach na spriocanna atá i gceist leis.
  3. Rangú a dhéanamh ar chomhlachtaí poiblí i gcomhréir leis an gcumarsáid agus an idirghníomhaíocht a bhíonn acu leis an bpobal agus go leagfaí na dualgais is troime teanga orthu siúd is mó a bhíonn ag soláthar seirbhísí don phobal.
  4. Go sonrófaí cearta sa reachtaíocht maidir leis an teanga oifigiúil is rogha leis an saoránach a bheith in úsáid i gcás ainm agus seoladh an tsaoránaigh sin.
  5. Go dtiocfadh comhlachtaí poiblí go huathoibríoch faoin reachtaíocht seachas iad a bheith ainmnithe i sceideal de chuid an Achta is gá a choinneáil cothrom le dáta. Gníomh é seo nach bhfuil glactha anois le os cionn 10 mbliana.
  6. Go dtiocfaí i ngleic ar bhealach níos cuimsithí le seirbhísí stáit a bhíonn á gcur ar fáil go hindíreach ag 3ú páirtithe.
Ag an tráth seo ní heol dom an bhfuil i gceist Bille leasaithe a chur faoi bhráid an Oireachtais. Ba mhaith liom béim faoi leith a leagan ar an bpointe seo leis an gCoiste: teastaíonn athruithe struchtúrtha ar an Acht a théann i ngleic leis na riachtanais phraiticiúla atá ag lucht labhartha na Gaeilge. Mura ndéanfar é sin is faillí a bheas ann mar beidh muid ag leanúint orainn bliain i ndiaidh bliana ag trácht ar na fadhbanna ceannanna céanna. Níl de chumhacht agamsa aon leasú a dhéanamh ar an reachtaíocht; is feidhm é sin daoibhse, baill an Oireachtais, ní féidir liomsa ach sibhse a chur ar aon eolas faoi na fadhbanna is coitianta a thagann faoi mo bhráid agus moltaí a thabhairt daoibh ar na bealaí is fearr chun aghaidh a thabhairt orthu.

Córas na Scéimeanna Teanga
Mar a luaigh mé níos túisce, tá mé míshásta leis an mbealach a bhfuil córas na scéimeanna teanga á chur i bhfeidhm. Tá sé le sonrú go bhfuil feabhas tagtha ar líon na scéimeanna atáthar a aontú anois ach ní shin le rá go bhfuil an fhadhb sin leigheasta ina hiomláine go fóill. Go deimhin, ag deireadh na bliana 2015 bhí 21 scéim teanga a bhí in éag, nó i bhfocail eile, as dáta le os cionn 5 bliana.

Chun é seo a mhíniú ar bhealach eile is tréimhse 3 bliana a bhíonn ag comhlacht poiblí na gealltanais atá tugtha sa scéim teanga a chur i bhfeidhm. Nuair a bhíonn dhá bhliain go leith den tréimhse sin caite is gá don Aire fógra a thabhairt don chomhlacht poiblí tabhairt faoi scéim teanga nua a ullmhú. Le deireanaí, scrúdaigh mé na comhlachtaí poiblí sin a bhfuil, ar a laghad, an dara scéim teanga aontaithe ag an Aire leo; tá 52 acu ann. De réir na hanailíse atá déanta agam bhí, ar an meán, 3 bliana eile caite tar éis dháta críochnaithe na scéime, sular aontaíodh an chéad scéim teanga eile. Ciallaíonn sé seo go raibh an scéim teanga a aontaíodh do thréimhse 3 bliana, ar an meán, i bhfeidhm ar feadh tréimhse 6 bliana. Ní raibh ach 5 chomhlacht phoiblí a raibh an scéim teanga reatha ag teacht sna sála ar an scéim a bhí ag dul as dáta. Bhí tréimhse de 5 bhliana nó níos mó caite ó tháinig deireadh le tréimhse feidhme scéim teanga sular aontaíodh scéim teanga nua i gcás 15 den 52 comhlacht poiblí.

Le pictiúr iomlán a thabhairt don Chomhchoiste tá 19 scéim teanga eile a bhfuil sa bhreis ar 5 bliana caite ó chríochnú a gcéad scéime gan aon scéim teanga nua daingnithe leo go fóill. Ar ndóigh fanann scéim teanga i bhfeidhm nó go n-aontaítear scéim teanga nua ach mar gheall ar an moill a bhaineann le haontú scéimeanna bíonn na gealltanais ag cailliúint a dtábhachta, ag dul as dáta agus gan aon ní breise ag teacht chun cinn.

Léirítear sa tábla thíos, Scéimeanna Teanga daingnithe & Iarratais ag seasamh amach, líon na scéimeanna teanga a daingníodh le seacht mbliana anuas agus líon na n-iarratas a bhí fós le daingniú ag deireadh gach bliana.

Tá líon na scéimeanna atá fós le daingniú ardaithe 47% ón mbliain 2009, in ainneoin na n-iarrachtaí atá déanta dlús a chur le haontú scéimeanna.

An t-ábhar is mó imní atá orm faoi chóras na scéimeanna teanga i láthair na huaire ná a laghad a bhíonn geallta i gcuid mhaith acu. Fágann sin gur ann do scéim ach gur beag is fiú í i ndáiríre. Ní shin le rá nach mbíonn gealltanais fhiúntacha i roinnt scéimeanna, mar bíonn, ach ar an iomlán is é mo bharúil mheáite nach bhfuil na scéimeanna teanga ag cur go fiúntach le réimse na seirbhísí poiblí atá ar fáil trí Ghaeilge ar aon bhealach téagarach.

Ar cheann de na samplaí is mó ar thug mé suntas dó tá an scéim teanga a aontaíodh le Comhairle Contae na hIarmhí le linn na bliana seo ina bhfuil cúlú follasach ar roinnt gealltanas a bhí tugtha sa chéad scéim teanga. Tá sampla tugtha de dhá réimse gealltanas, sa tábla thíos, a léiríonn an t-athrú a cuireadh i gcrích:
Brú ar seo le é a dhéanamh níos mó
Sa bhliain 2011 rinne an Oifig seo imscrúdú oifigiúil ar Chomhairle Chontae na hIarmhí nuair a theip orthu gealltanais áirithe de chuid na scéime teanga a chur i bhfeidhm go sásúil. Ar cheann de na gealltanais is suntasaí nach raibh curtha i bhfeidhm bhí suíomh gréasáin na Comhairle a bhí ag brath ar áis Google Translate chun leagan Gaeilge a chur ar fáil. Ina dhiaidh sin cuireadh Tuarascáil Speisialta faoi bhráid gach Tí den Oireachtas sa bhliain 2013 nuair a theip ar an gComhairle moltaí an imscrúdaithe a chur i ngníomh.

Tá sé le sonrú sa scéim teanga is deireanaí atá daingnithe ag an Aire go bhfuil laghdú suntasach tagtha ar an méid atá geallta anois i dtaobh an tsuímh gréasáin. Cuireann sé an-imní go deo orm gurb é an bealach ar déileáladh le neamh-chomhlíonadh gealltanais a tuairiscíodh chuig Tithe an Oireachtas ná an gealltanas sin a laghdú sa chéad scéim teanga eile. Tá mo mhíshástacht curtha in iúl agam don Roinn ar an ábhar seo agus tá m’imní ar threo ginearálta chóras na scéimeanna teanga curtha in iúl agam chomh maith. Bhí m’Oifig i gcónaí den tuiscint go chóir go mbeadh scéimeanna teanga ag tógáil ar a chéile agus nach mbeifí ag lagú, ag cúngú ná ag cúlú gealltanas. Sa mhéid is gur féidir leis tarlú léiríonn sé an pointe faoi na laigí a bhaineann leis an gcóras seo.

Tá dhá bhliain déag anois ann ó daingníodh an chéad scéim teanga agus ba chóir go mbeadh torthaí an chórais le sonrú faoin am seo. Ní mar sin atá an scéal agus go deimhin d’fhéadfaí an cás a dhéanamh go mbuanaíonn na scéimeanna teanga teorannú seachas forbairt ar sholáthar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge.

Creidim gurb é an réiteach air seo ná tionchar chóras na scéimeanna teanga a laghdú agus go mbeadh níos mó seirbhísí ag teacht faoi réimse rialachán faoi mar atá déanta le comharthaíocht, stáiseanóireacht agus fógairtí taifeadta béil. Creidim gur féidir an méid sin a dhéanamh freisin i gcás suíomhanna gréasáin, seirbhísí ar líne, foirmeacha iarratais, preasráitis agus na seirbhísí sin ar fad nach bhfuil ag brath ar acmhainní daonna. Ciallaíonn sé seo athrú sa reachtaíocht ach bheadh sé fiúntach i mo thuairim múnla den chineál seo a fhorbairt mar creidim nach bhfuil córas na scéimeanna teanga, faoi mar atá siad faoi láthair, chun aon toradh fónta a thabhairt dúinn.

Earcaíocht sa tSeirbhís Phoiblí
Ach oiread le córas na scéimeanna teanga is ábhar í an earcaíocht sa tseirbhís phoiblí a bhfuil cuid mhaith cainte déanta uirthi le blianta beaga anuas. Ní theastaíonn uaim athrá a dhéanamh ar an eolas atá ar fáil go poiblí cheana féin maidir leis an líon fíoríseal post a bhfuil riachtanas Gaeilge luaite leo. Insíonn na fíricí a scéal féin: níl dóthain daoine le Gaeilge á n-earcú sa tseirbhís phoiblí, rud a imríonn tionchar ar stádas na teanga ach freisin a nascann go díreach leis an easpa seirbhísí atá ar fáil don phobal. Níl aon mhíniú agam ar an méid atá ag tarlú ach is léir go bhfuil drogall ar eagraíochtaí stáit a bheith ag cur ceangal orthu féin, mar a fheiceann siadsan é, go mbeadh riachtanas Gaeilge luaite le líon áirithe post.

Bhí míthuiscint nó míbhrí ann ón tús go gcaithfeadh Gaeilge a bheith ag 6% d’earcaigh nua a bheadh ag teacht isteach sa Státseirbhís de thoradh cinneadh Rialtais sa bhliain 2013. Ar ndóigh ní hé sin atá i gceist; is éard a bhí sa gcinneadh sin ná go gcruthófaí painéil de dhaoine le Gaeilge a bheadh cothrom le 6% den phainéal ginearálta. Mura bhfuil poist le riachtanas Gaeilge á sainaithint fágtar nach bhfuil daoine le Gaeilge ag teacht ó na painéil sin ag gach leibhéal sa Státseirbhís.

Tá tús curtha an athuair le hearcaíocht sa tseirbhís phoiblí agus beidh deis caillte againn athchothromú a dhéanamh ar líon na gcainteoirí Gaeilge sa Státseirbhís má leantar leis an gcur chuige reatha. Tá sé tráthúil dá dtiocfaí den tuairim seo agus 42 bliain caite ó fógraíodh deireadh leis an riachtanas Gaeilge sa Státseirbhís i 1974.

Leabharlanna poiblí.
Le roinnt seachtainí anuas tá ceisteanna ardaithe ag m’Oifig leis an Roinn Tithíochta, Pleanála, Pobail agus Rialtais Áitiúil maidir leis na cáilíochtaí atá sonraithe do ghráid i leabharlanna poiblí. Thug an Roinn le fios dúinn gur bunaíodh grúpa oibre sa bhliain 2015 chun athbhreithniú a dhéanamh ar na cáilíochtaí sin. Dúradh linn gur mhol an grúpa oibre na cáilíochtaí a bhí ann a leasú chun aird a thabhairt ar na hathruithe atá tarlaithe sa ghairm le fiche bliain anuas.

Dhearbhaigh an Roinn dúinn nár áiríodh sna cáilíochtaí nuashonraithe an riachtanas a bhíodh ann roimhe seo don iarrthóir rathúil a bheith cumasach sa Ghaeilge. Ba é moladh an ghrúpa oibre gur chruthaigh an riachtanas seo bac iontrála neamhriachtanach dóibh siúd gan Gaeilge labhartha nó dóibh siúd nach raibh an deis acu an teanga a fhoghlaim. Dúradh linn gurbh é seo dearcadh na Roinne chomh maith agus go mba chúis imní é, agus leath d’fholúntais leabharlannaí contae le líonadh faoi láthair, go gcruthódh an riachtanas seo bac ar na folúntais a líonadh leis na daoine is fearr chun tabhairt faoi na róil an-dúshlánach seo, ag cur san áireamh chomh héadomhain is atá an líon iarrthóirí.

Táthar anois ag tabhairt feidhm do na socruithe seo le sonraíocht phoist nua de chuid na Roinne. Níl aon riachtanas Gaeilge luaite leis an tsonraíocht atá feicthe againn i gcás Leabharlannaí Cathrach agus Contae, Leas-Leabharlannaí Cathrach, Leabharlannaí Chathair Bhaile Átha Cliath, Leabharlannaí Feidhmiúcháin, Leabharlannaí Roinne ná Leabharlannaí Cúnta. Ní heol dom ach an oiread go bhfuil aon socrú faoi leith i gceist do cheapacháin i leabharlanna Gaeltachta. Tá an cheist shonrach sin tarraingthe anuas againn leis an Roinn agus tá muid ag fanacht ar fhreagra go fóill. Tá sé mar fhoráil in Acht na dTeangacha Oifigiúla go gcaithfidh comhlacht poiblí a bhíonn ag ullmhú scéim teanga “a chinntiú go mbeidh an Ghaeilge ina teanga oibre ina chuid oifigí sa Ghaeltacht tráth nach déanaí ná cibé dáta a chinnfidh sé le toiliú an Aire”. Mura mbíonn an riachtanas Gaeilge d’ionaid Ghaeltachta luaite sa tsonraíocht phoist chuí ní bheidh aon riachtanas Gaeilge i gceist d’fholúntais a thagann chun cinn i leabharlanna sna limistéir pleanála teanga sin.

Ar bhonn níos leithne tá an chosúlacht air go bhfuil an riachtanas ginearálta Gaeilge a bhain leis an tSeirbhís Leabharlainne Poiblí á chur go leataobh.

Tá sé ráite sa Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge go “sonróidh scéimeanna teanga amach anseo na poist laistigh d’eagraíocht a mbeidh cumas sa Ghaeilge riachtanach dóibh”. Ní chreidim go bhfuiltear ag tabhairt faoi seo le haon dáiríreacht agus gur sop in áit na scuaibe atá i gceist chomh fada agus a bhaineann sé le daoine le Gaeilge a earcú sa tSeirbhís Phoiblí.

Gabhaim buíochas leis an gComhchoiste as an deis teacht in bhur láthair agus labhairt libh faoi na hábhair is tábhachtaí a bhaineann le hAcht na dTeangacha Oifigiúla.

Labhair toscaireacht ó Chonradh Gaeilge leis an gCoiste seo ar an 22 Meán Fomhair 2016.
Share/Save/Bookmark

30.9.16

An Conradh ós comhair Choiste Oireachtais!

Ról Chonradh na Gaeilge i gcur chun cinn agus i gcothú na Gaeilge

Bhí an céad cruinniú Bhuan-Chomhchchoiste Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán, coiste nua de chuid an Oireachtais ar an 22ú lá Meán Fómhair 2016. Sí Catherine Connelly, Teachta Dála nua thofa atá mar Cathaoirleach ar an Coiste. Níl mórán eolas faoin gcoiste seo ar shuíomh Tithe an Oireachtas (seachas eolas faoin gcruinniú féin) agus mar sin níl fhios ag an scríobhnóir seo cé h-iad na baill.  B'é Conradh na Gaeilge a rinne an céad léiriú don gcoiste nua agus an píosa seo bunaithe ar nótaí den méid a bhí le rá acu.

Chuir an Chonradh mar aon le na Gluaiseachtaí agus Eagraíochtaí eile feachtas "GaelVóta" i rith an toghchán agus bhí bunú coiste mar an gcoiste seo i measc na pointe a bhí acu sa bhfeachtas seo.

Tá Fís den gcruinniú le feiscint anseo ar shuiomh Thithe an Oireachtais anseo.

tuairisc Scríofa anseo:
Tá ábhar breise le leamh/feiscint sna tuairiscí/físeanna seo go mór mór na ceisteann agus freagraí gur fiú iad a léamh/fheiscint!

Dhá phíosa i dTuairisc.ie faoin gCoiste.
• ‘Ionsaí fabhtach’ déanta ar TG4 ag RTÉ, ‘stáisiún áitiúil a bhíonn ag breathnú amach do D4 (23/9/2016)
• 'An Ghaeilge ‘i mbaol a báis’ – cáipéis nua de chuid Thithe an Oireachtais (26/9/2016)
Is é Conradh na Gaeilge fóram daonlathach phobal na Gaeilge agus saothraíonn an eagraíocht ar son na teanga ar fud na hÉireann uile agus timpeall na cruinne. Tá breis is 180 craobh ag an gConradh agus na céadta ball aonair. Tá baill na heagraíochta gníomhach ag cur na Gaeilge chun cinn i ngach gné de shaol na tíre. Bhí Coilín Ó Cearbhaill, ArdRúnai an Conartha, Julian na Spáinn, Peadar Mac Fhlannchadha, Leas‐Ardrúnaí Tionscadail agus Síne Nic an Ailí, Feidhmeannach Cumarsáide sa toscaireacht ann.

Rinneadar Iarratais ar thacaíocht ón mBuan-Chomhchchoiste Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán ag an gcruinniú seo. Seo mar a labhair Julian de Spáinn:

"1. An gá le hinfheistíocht sa Ghaeilge agus sa Ghaeltacht i gCáinaisnéis 2017
Tá Conradh na Gaeilge agus an 80 grúpa eile ag iarradh ar an mBuan-Chomhchoiste seo tacaíocht oifigiúil a thabhairt do phlean infheistíochta na Gaeilge agus na Gaeltachta agus go gcuirfeadh an Buan-Chomhchoiste an tacaíocht sin in iúl go hoifigiúil don Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta agus don Aire Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe mar chuid den phróiseas do Cháinaisnéis 2017.

Go príomha tá cás déanta le haghaidh €4,412,400 sa bhreis i gCáinaisnéis 2017 ó Rialtas na hÉireann le bheith caite ar na spriocthionscadail Gaeilge agus Gaeltachta leagtha amach sa phlean infheistíochta (agus tá briseadh síos ar na spriocthionscadail le bheith maoinithe in 2017 ar fail in aguisín A).

"2. An gá le hAcht na dTeangacha Oifigiúla 2003 a láidriú ar bhonn céimiúil
Le teacht i dtír ar na fadhbanna a d’éirigh as an athbhreithniú ar Acht na dTeangacha Oifigiúla a tosaíodh in 2011 molann Conradh na Gaeilge go ndéanfar leasuithe ar an Acht ar bhonn céimiúil tríd an mBuan-Chomhchchoiste Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán. Táimid ag moladh go dtosófar láithreach le Bille na dTeangacha Oifigiúla 2016 (Leasú) agus na hábhair seo a leanas a chur san áireamh ann: Comharthaí tráchta; Foirmeacha oifigiúla; Leaganacha Gaeilge nó Béarla d’ainmneacha, de shloinntí, agus de sheoltaí poist; Leasú ar Sceideal an Phríomh-Achta; Ainmneacha Comhlachtaí Poiblí; agus Ainmneacha Comhlachtaí Poiblí.

Molann an Conradh go mbogfadh an Buan-Chomhchchoiste Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán ar aghaidh go dtí an dara Bille nuair a bheidh an próiseas don chéad Bhille ar bun go tréan agus gur chóir don dara bille ábhair a chuimsíonn cumhachtaí agus ról an Choimisinéara Teanga, earcaíocht san earnáil phoiblí, seirbhís stáit sa Ghaeltacht agus eile a chur san áireamh.

"Tréaslú:
Ar dtús ba mhaith liom tréaslú le Cathaoirleach agus le baill an Buan-Chomhchoiste nua seo. Bhí sé mar éileamh ag pobal na Gaeilge agus na Gaeltachta ó dheas go mbeadh Comhchoiste Dála curtha ar bun: le maoirseacht a dhéanamh ar fheidhmiú Straitéis 20 Bliain an Rialtais don Ghaeilge agus ar an státchóras trí chéile maidir leis an tseirbhís a chuirtear ar fáil trí Ghaeilge don phobal, go háirithe sa Ghaeltacht; le scrúdú a dhéanamh ar gach reachtaíocht a thagann os comhair na Dála chun a chinntiú go bhfuil cosaint cheart ann don Ghaeilge agus don Ghaeltacht; le tionscnaimh agus fiosrúcháin chun leas na Gaeilge agus na Gaeltachta a thosú de réir mar is cuí; agus le heolas a bhailiú ó eagraíochtaí Gaeilge agus Gaeltachta agus ón phobal faoi ghnéithe a bhaineann le forbairt na teanga agus an t-eolas a úsáid ar mhaithe le cearta na Gaeilge. Tá ardmholadh ag dul do gach páirtí agus polaiteoir a sheas leis an éileamh seo i ndiaidh an olltoghcháin agus a chinntigh gur bunaíodh an Buan-Chomhchchoiste Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán. Guím agus guíonn Conradh na Gaeilge gach rath ar bhur gcuid oibre.

"Cúlra:
Mar is eol do chuid mhaith agaibh, is é Conradh na Gaeilge fóram daonlathach phobal na Gaeilge agus saothraíonn an eagraíocht ar son na teanga ar fud na hÉireann uile agus timpeall na cruinne. Tá breis is 180 craobh ag an gConradh agus na céadta ball aonair. Tá baill na heagraíochta gníomhach ag cur na Gaeilge chun cinn i ngach gné de shaol na tíre – ó chúrsaí dlí agus oideachais, go forbairtí sna meáin agus seirbhísí trí Ghaeilge – ó bunaíodh Conradh na Gaeilge ar 31 Iúil 1893. Bíonn Conraitheoirí chun tosaigh i bhfeachtais chun cearta phobal na Gaeilge a bhaint amach agus a dhaingniú, agus bíonn baill na heagraíochta ag saothrú go dian díograiseach chun úsáid na teanga a chur chun cinn ina gceantair féin. Eagraíonn an Conradh feachtais feasachta ar nós Sheachtain na Gaeilge, an fhéile bhliantúil Ghaeilge is mó ar domhan a ghlacann breis is 750,000 duine páirt ann, Gaeilge 24 sna scoileanna a ghlacann 20,000 scoláire páirt ann agus go leor leor feachtais eile.

In 2014 roghnaigh Foras na Gaeilge, an foras uile oileánda ag feidhmiú ar son an dá Rialtas thuaidh agus theas leis an nGaeilge a chur chun cinn, Conradh na Gaeilge mar cheann de na sé cheanneagraíocht atá maoinithe acu leis an nGaeilge a fhorbairt ar oileán na hÉireann. Go príomha, tá Conradh na Gaeilge roghnaithe le tabhairt faoi chosaint teanga, ionadaíocht agus ardú feasachta ar an Ghaeilge.

"Mór-ábhar le plé inniu:
Ba mhaith liom labhairt libh inniu faoi dhá rud atá iontach thábhachtach agus práinneach:
  1. An gá le hinfheistíocht sa Ghaeilge agus sa Ghaeltacht i gCáinaisnéis 2017
  2. An gá le hAcht na dTeangacha Oifigiúla 2003 a láidriú ar bhonn céimiúil

1. An gá le hinfheistíocht sa Ghaeilge agus sa Ghaeltacht i gCáinaisnéis 2017
Táimid ag lorg tacaíocht an Bhuan-Chomhchoiste seo don phlean infheistíochta aontaithe ag 80 grúpa Gaeilge, Gaeltachta agus Oideachais agus go gcuirfeadh an Buan-Chomhchoiste an tacaíocht sin in iúl go hoifigiúil don Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta agus don Aire Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe mar chuid den phróiseas do Cháinaisnéis 2017.

Tá an €18 milliúin lorgtha sa phlean infheistíochta briste síos againn thar 3 bliana (ar fáil in aguisín A) agus táimid ag lorg €4,412,400 in 2017, €10,307,500 in 2018 agus €14,902,500 in 2019 sa bhreis ó Rialtas na hÉireann le bheith caite ar na spriocthionscadail Gaeilge agus Gaeltachta leagtha amach sa phlean (beidh dualgas ar an Rialtas ó thuaidh an chuid eile den €18 milliúin a íoc thar an trí bliain chéanna). Tá briseadh síos ar an airgead atáimid ag lorg i gCáinaisnéis 2017 thíos:
(Brú ar an bPic seo chun é a leamh)
Tá roinnt cúiseanna an-mhaith gur chóir tacú leis an bplean infheistíochta a mhaoiniú:

1. Aontaíonn móramh de na Teachtaí Dála (84 Teachta Dála) a toghadh san olltoghchán le déanaí gur chóir €18 milliúin a chur ar fáil don phlean infheistíochta

2. Tá an plean ag teacht le Clár an Rialtais, áit a deirtear go méadóidh an Rialtas an infheistíocht sa Ghaeilge

3. Chruthódh an plean 1,175+ post leis an gcuid is mó díobh siúd lonnaithe sa Ghaeltacht, rud a chabhróidh go mór le inmharthanacht na Gaeltachta

4. Chuirfeadh an plean maoiniú ar fáil do go leor leor tionscnaíochtaí ríthábhachtacha. Ina meas bheadh maoiniú ar fáil:
  • le plean teanga a chur i bhfeidhm sna dáilcheantair éagsúla (le deiseanna úsáide Gaeilge agus deiseanna foghlama Gaeilge a chur ar fáil ar bhonn pleanáilte), le lárionaid Ghaeilge a bhunú i mbailte éagsúla agus le daoine a fhostú leis na pleananna a chomhordú agus leis na lárionaid a riaradh 
  • le deis a thabhairt do theaghlaigh sna dáilcheantair, go háirithe iad siúd ó theaghlaigh faoi mhíbhuntáiste airgeadais, scoláireachtaí a fháil lena bpáistí nó leis an teaghlach iomlán a chur chun na Gaeltachta
  • le hionaid chúram leanaí a bhunú le seirbhís naíolanna agus eile a chur ar fáil i ndáilcheantair éagsúla do pháistí atá á dtógáil trí Ghaeilge ó aois breithe go haois scoile
5. Tá an pobal ar aon intinn linn gur chóir tacaíocht bhreise a chur ar fáil. Léirítear i suirbhé Millward Brown a ndeachthas ina bhun in Eanáir 2015, go n-aontaíonn 61% den phobal ó dheas (ní raibh ach 18% ina choinne) gur chóir don stát tacaíocht breise a chur ar fáil don Ghaeilge.

Chomh maith leis sin, aontaíonn 65% den phobal ó dheas gur chóir don Rialtas tacaíocht ar leith a chur ar fáil do phobail áitiúla le straitéisí Gaeilge a fhorbairt ina gceantar féin.

6. Laghdaíodh buiséad Fhoras na Gaeilge agus buiséad caipitil Údarás na Gaeltachta ó €45 milliún in 2008 go €22 milliún in 2015. Táimid ag lorg €18 milliún breise don Údarás agus don Fhoras le haghaidh na sprioc-thionscadail san áireamh sa phlean infheistíochta, agus sin ísliú de €5 mhilliún ar a cuireadh ar fáil in 2008.

Is léir ón ngraf thíos, ina ndéantar comparáid idir athruithe buiséid de chuid na Comhairle Ealaíon thuaidh agus theas agus Fhoras na Gaeilge ó 2003 go 2015, nár tháinig aon ardú suntasach ar bhuiséad an Fhorais ó bunaíodh é, fiú i rith thréimhse an Tíogair Cheiltigh nuair a bhí arduithe móra á dtabhairt le haghaidh buiséid áisíneachtaí stáit éagsúla eile, m.sh. na Comhairle Ealaíona
Ní hamháin sin ach nuair a chuirtear boilsciú an innéacs praghsanna san áireamh, b’ionann agus 39% an t-ísliú ar bhuiséad Fhoras na Gaeilge ó 2001 go 2016:


(Níl sa chomparáid leis an gComhairle Ealaíon thuaidh agus theas ach comparáid le háisíneacht stáit eile a dhéanann obair chomhchosúil. Creidimid gur chóir don Chomhairle Ealaíon thuaidh agus theas tuilleadh maoinithe a fháil anuas ar a bhfuil á fháil faoi láthair.)

Leis an ngraf thíos ina léirítear athruithe i mbuiséid chaipitil na n-áisíneachtaí stáit ó 2007 go 2013, is léir go bhfuil slad déanta ar bhuiséad Údarás na Gaeilge go háirithe:


7. D’fhógair an Rialtas ó dheas caiteachas breise de nach mór €3 bhilliún in 2016 agus go mbeidh caiteachas breise de thuas le €1 bhilliúin in 2017 – idir chaitheamh agus fhaoiseamh cánach don phobal. Is ionann an €18 milliún breise atá á lorg againn agus níos lú ná .05% den tsuim sin. Is mór an dochar a rinneadh do na húdaráis Ghaeilge agus Ghaeltachta ó bhí 2008 ann; ní mór é sin a chur ina cheart anois.

8. Laghdaíodh buiséad an Fhorais agus an Údaráis agus ag an am céanna, cuireadh cúraimí breise ar Údarás na Gaeltachta agus ar Fhoras na Gaeilge araon leis An Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge 2010-30 agus le hAcht na Gaeltachta 2012. Ghlac an dá Rialtas leis na polasaithe Rialtais / reachtaíocht nua, a raibh impleachtaí móra maidir le hacmhainní ag baint leo (mar a bheadh ann d’aon pholasaí nua stáit eile), gan na hacmhainní riachtanacha a chur ar fáil lena gcur i bhfeidhm. Chomh maith leis sin, tá na ciorruithe tar éis cur isteach go mór ar scéimeanna agus tacaíochta reatha a tugtar do thionscadail Ghaeilge, mar shampla:
  • Laghdaíodh buiséad Sheachtain na Gaeilge 40% in 2016 ó 2015
  • Laghdaíodh buiséad Scéim na gCampaí Samhraidh 20% in 2016 ó 2015
  • Laghdaíodh Scéim na Imeachtaí Óige 40% in 2016 ó 2015
9. Ní hamháin go gcruthófar poist, ach beidh tionchair dhearfacha eile ag an infheistíocht bhreise seo ar gheilleagar an oileáin, m.sh. éiríonn le scéimeanna pobail Gaeilge an méid céanna airgid a thuilleamh agus a chuirtear ar fáil dóibh chun cabhrú lena gcur i bhfeidhm, airgead a théann isteach sa gheilleagar áitiúil. Is fiú cuimhneamh go gcuireann obair na Gaeilge agus na Gaeltachta airgead leis an ngeilleagar cheana féin, m.sh. €6 mhilliún don bhaile / don chathair ina mbíonn Oireachtas na Gaeilge ar siúl; is fiú os cionn €136 milliún an Ghaeilge do gheilleagar na Gaillimhe gach bliain1; is fiú os cionn €20 milliún na coláistí samhraidh Gaeilge don gheilleagar. Is fiú, mar sin, infheistíocht a dhéanamh sna tionscadail agus sna scéimeanna atá beartaithe sa cháipéis seo, ní hamháin leis an teanga a neartú ach leis an ngeilleagar a threisiú chomh maith.

10. Is iomaí comóradh atá ag tarlú le blianta beaga anuas agus ba chóir aitheantas a thabhairt don ról ar leith a bhí ag an nGaeilge i gcuid mhaith de na heachtraí a tharla 100 bliain ó shin. Beidh comóradh speisialta ann in 2018, chun tús na hathbheochana Gaeilge a chomóradh. Ba chóir na scéimeanna agus na tionscadail a bheartaítear sa cháipéis seo a chur i bhfeidhm ó 2017 lena chinntiú go dtabharfar spreagadh ar leith don Ghaeilge faoi 2018, ag an leibhéal áitiúil go mór mór.

"Ar na cúiseanna seo agus go leor cúiseanna eile ba mhaith liom, ar son an Chonartha agus an 80 grúpa eile, iarradh ar an mBuan-Chomhchoiste seo tacaíocht oifigiúil a thabhairt do phlean infheistíochta na Gaeilge agus na Gaeltachta agus go gcuirfeadh an Buan-Chomhchoiste an tacaíocht sin in iúl go hoifigiúil don Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta agus don Aire Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe mar chuid den phróiseas do Cháinaisnéis 2017.

Go príomha inniu, táim ag déanamh an cháis le haghaidh €4,412,400 sa bhreis in 2017 ó Rialtas na hÉireann le bheith caite ar na spriocthionscadail Gaeilge agus Gaeltachta leagtha amach sa phlean
(Tá briseadh síos ar na spriocthionscadail le bheith maoinithe i bhfoirm pdf anseo a foilsíodh Mí Aibreán 2106!).

2. An gá le hAcht na dTeangacha Oifigiúla 2003 a láidriú ar bhonn céimiúil
Is é an dara rud gur mhaith liom a phlé libh inniu ná an géarghá le hAcht na dTeangacha Oifigiúla 2003 a láidriú le cinntiú go mbeidh seirbhísí sásúil Gaeilge ar fáil do phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta ón Stát.

Mar is eol daoibh, is dócha, ní raibh na ceannteidil foilsithe d’Acht na dTeangacha Oifigiúla 2014 (Leasú) ag an Rialtas deireanach in 2014 sásúil ar chor ar bith. Níor léirigh siad nó níor aithin siad na moltaí a rinneadh sa chuid is mé de na haighneachtaí agus sna suirbhéanna a cuireadh chuig Roinn na Gaeltachta mar chuid den athbhreithniú ar an Acht in 2011. Ba é tuairim Conradh na Gaeilge agus an fochoiste den Chomchoiste um Comhshaol, Cultúr agus Gaeltacht in 2015 go raibh roinnt de na ceannteidil lag, nó go ndéanfaidís lagú den Acht agus go raibh an-chuid ceannteidil fágtha ar lár.

Le teacht i dtír ar na fadhbanna a d’éirigh as an athbhreithniú ar Acht na dTeangacha Oifigiúla a tosaíodh in 2011 molann Conradh na Gaeilge go ndéanfar leasuithe ar an Acht ar bhonn céimiúil tríd an mBuan-Chomhchchoiste Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán. Táimid ag moladh go dtosófar leis na ceannteidil seo a leanas láithreach do Bhille na dTeangacha Oifigiúla 2016 (Leasú):

Comharthaí tráchta
Cinntiú le leasú go mbeidh na coinníollacha céanna i bhfeidhm ar chomharthaí tráchta agus atá ar chomharthaí eile de chuid comhlachtaí poiblí de bhun I.R. Uimh. 391 de 2008, go sonrach nach mbeidh an leagan Gaeilge níos lú ná giorraithe ná sa chló iodálach nó fágtha ar lár ar fad. Is faoin Aire Iompair a bheadh sé feidhm a thabhairt don fo-alt seo le heagrán nua den Treoirleabhar Comharthaí Bóthair. De bharr an togra seo bheadh comharthaí tráchta na hÉireann ar aon dul leis an dearadh i ndlínsí dátheangacha eile ar nós na hAlban agus glacadh le dearadh eiseamláireach Gareth Reil ag an gCoiste Uilepháirtí san Oireachtas roimhe seo.

Foirmeacha oifigiúla
Cinntiú le leasú go mbeidh na coinníollacha céanna i bhfeidhm ar fhoirmeacha oifigiúil a bheidh le líonadh amach ag an bpobal agus atá ar stáiseanóireacht de chuid comhlachtaí poiblí de bhun I.R. Uimh.391 de 2008, go sonrach nach mbeidh an leagan Gaeilge níos lú ná giorraithe ná sa chló iodálach nó fágtha ar lár ar fad. Déanfaidh an moladh seo cinnte de go mbeidh foirmeacha i nGaeilge nó i nGaeilge agus i mBéarla. Tá ceart bunreachtúil ann leagan Gaeilge d’fhoirmeacha oifigiúla a fháil: Ó Murchú v. Cláraitheoir na gCuideachtaí, ach déantar neamhaird den cheart bunreachtúil seo agus brútar an Béarla dá réir i ngnóthaí oifigiúla an Stáit leis an bpobal. Freisin moltar ar lean costais a laghdú trí fhoirmeacha íoslódálaithe nó inchomhlíonaithe ar líne a chur chun cinn.

Leaganacha Gaeilge nó Béarla d’ainmneacha, de shloinntí, agus de sheoltaí poist
Cinntiú le leasú go mbeidh an ceart ag daoine leaganacha Gaeilge nó Béarla a n-ainmneacha agus a seoltaí a úsáid lena n-áirítear le linn dóibh cumarsáid a dhéanamh le comhlachtaí poiblí. Is é an prionsabal bunúsach atá leis nár cheart go ndéileálfadh comhlachtaí poiblí le daoine ar mian leo leaganacha Gaeilge a n-ainmneacha a úsáid le níos lú fabhair ná mar a dhéileálfaí le daoine ar mian leo na leaganacha Béarla a úsáid.

Leis an moladh seo, tabharfar aghaidh ar na deacrachtaí is féidir a bheith ag daoine a bhfuil a n-ainmneacha i nGaeilge le linn dóibh a gcuid sonraí pearsanta a chur isteach i gcórais teicneolaíochta faisnéise (TF) a úsáideann comhlachtaí poiblí. I measc na ndeacrachtaí sin, d’fhéadfadh, mar shampla, an síneadh fada a bheith fágtha ar lár nó gan a bheith ina charachtar aitheanta i gcórais TF agus dá bhrí sin tugtar tamall do na comhlachtaí poiblí na córais TF a chur in oiriúint a mhéid agus is gá.

Leasú ar Sceideal an Phríomh-Achta
Sa Chéad Sceideal a ghabhann leis an bPríomh-Acht, liostaítear breis is 600 comhlacht poiblí a chumhdaítear leis an Acht. Ní foláir Rialacháin a dhéanamh chun an Sceideal seo a thabhairt cothrom le dáta nuair a thagann athrú ar stádas comhlachtaí poiblí. Is am-íditheach agus neamhéifeachtúil an modh é chun a chinntiú go dtagann gach comhlacht poiblí faoi réim an Achta. Táimid ag moladh go mbeidh foráil chineálach atá i gcomhréir le forálacha dá samhail i reachtaíocht eile a chur in ionad an Sceidil. D’fhágfadh an méid sin go dtiocfadh gach comhlacht poiblí, agus gach feidhm de chuid an chomhlachta poiblí a roinnfear ar chomhlacht eile, faoi réim an Achta go huathoibríoch agus go mbeadh rangú déanta ar na comhlachtaí poiblí. Tá an leasú seo bunaithe ar alt 6 den Acht um Shaoráil Faisnéise 2014.

Ainmneacha Comhlachtaí Poiblí
Cinntiú le leasú go mbeidh ainmneacha Gaeilge ar chomhlachtaí poiblí nua a bhunófar amach anseo. Ba é seo an cleachtas ar feadh formhór stair an Stáit agus chothaigh sé an-dámh idir na comhlachtaí sin agus an tír agus le Muintir na Éireann. Is féidir eisceacht do na Ranna Stáit agus do chomhlachtaí poiblí a bheidh ag feidhmiú taobh amuigh den Stát den chuid is mó ach go mbeadh orthu comhthosaíocht a thabhairt don leagan Gaeilge agus do leagan Béarla dá n-ainmneacha.

Bheimis ag súil leis go bhfeadfadh an Buan-Chomhchchoiste Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán bogadh ar aghaidh go dtí an dara Bille nuair a bheidh an próiseas don chéad Bhille ar bun go tréan agus gur chóir don dara bille ábhair a chuimsíonn cumhachtaí agus ról an Choimisinéara Teanga, earcaíocht san earnáil phoiblí, seirbhís stáit sa Ghaeltacht agus ábhar nó dhó eile a chur san áireamh.

Thabharfadh próiseas céimiúil le Bille na dTeangacha Oifigiúla 2003 a leasú deis cheart leis na leasuithe a phlé go cuimsitheach agus dearcthaí éagsúla a fháil ar na leasuithe ar fad.

Conclúid:
Mar chonclúid, ba mhaith liom tréaslú libh as bunú an Bhuan-Chomhchchoiste Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán agus tá súil agam agus le Conradh na Gaeilge go n-éireoidh go geal libh leis an obair dhúshlánach atá os bhur gcomhair. Tá súil agam chomh maith go bhfuil níos mó eolais agaibh ar ról Chonradh na Gaeilge i gcur chun cinn agus i gcothú na Gaeilge.

Rinne mé cur síos ar an dá rud is práinní a fheictear dúinn gur gá gníomhú orthu faoi láthair: 1. Tá Conradh na Gaeilge agus an 80 grúpa eile ag iarradh ar an mBuan-Chomhchoiste seo tacaíocht oifigiúil a thabhairt do phlean infheistíochta na Gaeilge agus na Gaeltachta agus go molfaidh an Buan-Chomhchoiste go hoifigiúil don Aire Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta agus don Aire Caiteachais Phoiblí agus Athchóirithe €4,412,400 sa bhreis a chur ar fáil i gCáinaisnéis 2017 do na spriocthionscadail Gaeilge agus Gaeltachta leagtha amach sa phlean infheistíochta; 2. Molann Conradh na Gaeilge go ndéanfar leasuithe le hAcht na dTeangacha Oifigiúla ar bhonn céimiúil tríd an mBuan-Chomhchchoiste Gaeilge, Gaeltachta agus Oileán. Táimid ag moladh go dtosófar láithreach le Bille na dTeangacha Oifigiúla 2016 (Leasú) agus na hábhair seo a leanas a chur san áireamh ann: Comharthaí tráchta; Foirmeacha oifigiúla; Leaganacha Gaeilge nó Béarla d’ainmneacha, de shloinntí, agus de sheoltaí poist; Leasú ar Sceideal an Phríomh-Achta; Ainmneacha Comhlachtaí Poiblí; agus Ainmneacha Comhlachtaí Poiblí.

Go raibh maith agaibh as éisteacht liom."

Is cosúil go mbeidh an Coiste seo ag leanúint lena scrúdú ar chúrsaí amach anseo. Go raibh rath ar a chuid oibre!


@CnaG @catherinegalway @SeanKyneTD

Share/Save/Bookmark

11.8.16

Cúngaigeantacht Banc Aontas Éireann!

Bhí fadhb agam ar maidin logáil isteach ag suíomh bhaincéireachta Bhanc Aontas Éireann. Chuir me giolch amach ar mo chúntas ar twitter á rá - ag iarraidh fháil amach an raibh an fhadhb céanna ag éinne eile.

Fuair mé freagra ó dhuine eile ar an gcóras gur chualathas go raibh fadhb ann ceart go leor agus go rabhthas ag obair air.

Ach ansin fuair mé freagra ón mbanc féin ag rá go raibh sé "aontaithe ag an AIB" freagraí i mBéarla a thabhairt ar a gcuid chustaiméirí go léir. Ní deirtear cé h-iad lena aontaigh siad polasaí chomh cúngaigeantach! Is cosúil nach bhfuil a chud Béarla chomh maith sin.
Nach mbeadh sé níos cirte a rá go bhfuil sé mar polasaí acu Béarla a úsáid lena gcuid chustaiméirí. Nó an mbeadh sé níos macánta a rá nach bhfuil siad sásta Gaeilge, Teanga Náisiúnta na hÉireann a úsáid lena gcuid chustaiméirí?

An bhfuil sé ceart ag aon chomhlucht gur le cáin íochóirí na hÉireann níos mó ná 95% den gcomhlucht diúltú seirbhís i nGaeilge a thabhairt?

Mo ghiolch agus freagra ón mBanc!

 @AIBIreland @askAIB @IRLDeptFinance @ceartateanga

Share/Save/Bookmark

8.8.16

Oscailt Scoil Samhradh an Phiarsaigh 2016.

Bhí Scoil Samhraidh an Phiarsaigh i Ros Muc le déanaí mar chuid de Chomóradh Céad Bliain an Éirí Amach ag Comhairle Chontae na Gaillimhe.

Bunaíodh an Scoil chun comóradh a dhéanamh ar Phádraig Mac Piarais agus le “hábhar atá bainteach le fís an Phiarsaigh don Ghaeilge” agus do chothú na teanga a chíoradh, ina measc an Ghaeltacht, an Litríocht, an Cultúr agus an tOideachas. Bhí clár iomlán ann ó mhaidin go hoíche a thosigh le léacht leis an Dochtúir Mary Harris, ‘Brionglóid an Phiarsaigh’ ag a 10 a chlog ar maidin agus a chríochnóidh le ‘Díospóireacht Mhór na Gaeltachta agus na Gaeilge'

Tá na pictiúirí anso ón Scoil Samhradh ag Seán Ó Mainín ar shuiomh Tuairisc.ie. Tá tuairisc gearr agus nascanna eile le fáil in alt ar an mBlag Ag Seasamh an Fhód: Ag Scoil Samhraidh an Phiarsaigh! Is féidir tagartaí ar imeachtaí na scoile a léamh ar an gcóras giolcaireachta twitter faoin haisclip #SSandP16.

D'oscail Rónán Ó Domhnaill imeachtaí na scoile ar an oíchr roimhe agus seo mar a labhair sé:

A Chathaoirligh agus a dhaoine uaisle is mór an phribhléid domsa gur iarraidh orm an Scoil Samhraidh seo a oscailt go hoifigiúil anseo anocht.

Rónán Ó Domhnaill - Coimisinéir Teanga
Tá creidiúint mhór ag dul do Chomhairle Contae na Gaillimhe agus go háirithe don Oifigeach Forbartha Gaeilge, Páid Ó Neachtain, as an Scoil Samhraidh seo a eagrú. D’fhreastal mé ar an Scoil Samhraidh anseo anuraidh mar chainteoir agus ba léir ag an am sin go raibh spéis mhór ag an bpobal in imeachtaí na scoile. Tá mé sásta gur fhan an Chomhairle dílis dá bhfocal agus gur eagraíodh an Scoil arís i mbliana agus gur cuireadh léi. Tá súil agam gur imeacht rialta bliantúil a bhéas inti as seo amach.

Tá clár thar a bheith spéisiúil agus bríomhar curtha le chéile ag an gComhairle a chlúdaíonn an dlí, cúrsaí oideachais, an pholaitíocht agus ár bhféiniúlacht mar Ghaeil agus mar phobal Gaeltachta. Níl an siamsaíochta, na healaíona ná na hábhair logánta fágtha ar lár ach an oiread. Ní dóigh liom gur thrí aon thimpiste é gur ábhair iad seo uilig a aithnítear go mór le ceann de phearsa agus de laochra móra na linne seo agus an té go bhfuil an scoil samhraidh seo in ómós dó, Pádraig Mac Piarais. Tá aitheantas á thabhairt sa scoil samhraidh seo do na hábhair a bhí gar do chroí an Phiarsaigh sa gceantar a ba ansa leis.

Le gairid d’fhreastal mé ar ócáid eile a bhí eagraithe mar chuid den chlár comórtha céad bliain i Scoil Éanna inar labhair Uachtarán na hÉireann, Mícheál D. Ó hUiginn faoi shaol Phádraig Mac Piarais agus ar thug sé aitheanta do ghlúin na réabhlóide as an méid a rinne siad chun saoirse a bhaint amach dár dtír. Le linn a chuid cainte thagair an tUachtarán den ról ceannaireachta a bhí ag an bPiarsach ní amháin le linn an Éirí Amach ach freisin an cur chuige ceannródaíochta a ghlac sé i saol an oideachais agus i ngluaiseacht athbheochana na Gaeilge ag tús an chéid seo caite.

Fear ilghnéitheach.
Ina shaol gearr bhí an Piarsach ina oideachasóir, ina dhlíodóir, ina iriseoir, ina eagarthóir, ina cheannaire míleata, ina fhile agus ina scríbhneoir, agus tuilleadh leis. ‘S ina chuid scéalta is fearr a fhaigheann muid léargas ar dhearcaí agus ar smaointe an Phiarsach. Nuair a insítear dúinn faoi Pheaitín Pháraic bheith ag léamh amach an nuacht ón iasacht ón nuachtán ag tús an scéal dár teideal Na Bóithre baineann an scéalaí úsáid as frása ar leith. “Scéalta ón Domhan Thiar is ón Domhan Thoir” a thugtar ar an nuacht thar lear. Bhí an teideal céanna ar an nuacht idirnáisiúnta sa Claidheamh Soluis sa saol fíor: is é sin le rá go mbaineann Mac Piarais leas as frásaíocht na scéalta gaisce chun cur síos a dhéanamh ar mhór scéalta na cruinne.

D’aimsigh an Piarsach téarma breá dúchasach chun cur síos a dhéanamh ar imeachtaí an domhain mhóir. Ach léamh Chonamara ar an domhan sin atá i gceist ins Na Bóithre agus tá Conamara agus Éire, dá imeallaí iad, sa lár.

Is cuí mar sin go bhfuil scoláirí agus seanadóirí, teachtaí dála agus airí rialtais ag bailiú le chéile anseo chun plé a dhéanamh ar oidhreacht an Phiarsaigh, fear a raibh fís idirnáisiúnta aige agus fear a thuig tábhacht an phobail bhig, an ‘domhan beag innti féin’ de chuid Chéitinn a luaigh sé féin níos déanaí.

I bhfad roimh imeachtaí móra míleata 1916 thuig an Piarsach an tábhacht agus an chumhacht a bhain le slógaí agus tionóil cruthaitheacha agus intleachtúla. Ba é a mhol don Chonradh clár imeachtaí sóisialta agus cultúrtha a chur ar bun agus thug sé cuairt ar Eisteffodd na Breatine Bige agus Mod na hAlban chun foghlaim faoin gcur chuige a bhí ar bun maidir le cur chun cinn an chultúir dúchais sa dá thír san. Chuimsigh a fhís féin do chultúr na hÉireann… litríocht an Bhéarla agus litríocht na Gaeilge, an ealaín, an stair agus an eolaíocht féin.

"Nuair a léiríonn an Státchóras drochmheas ar ár dteanga, nuair a theipeann uirthi bunsheirbhísí a chur ar fáil go sásúil do phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta táthar ag ísliú a stádas i measc lucht a labhartha agus an pobal trí chéile. Mura léiríonn lucht na cumhachta meas ar an nGaeilge ar chóir go mbeadh aon iontas orainn dá dtréigfeadh an aos-óg í?"
Rónán Ó Domhnaill
Chastaí cinnirí cultúrtha na hÉireann le chéile ag Scoil Éanna agus thug an Piarsach camchuairt ar cheantair Ghaeltachta na hÉireann. Bhí sé lárnach chomh maith mar Chonraitheoir agus mar iriseoir i gcur chun cinn féile an Oireachtais. Bheadh an Piarsach ríshásta le clár na scoile seo; le éigse agus ealaín, cainteanna agus díospóireachtaí ann.

Thaitneodh fís na scoile samhraidh seo leis an bPiarsach agus na réimsí inar shaothraigh sé féin á bplé go neamheaglach: an t-oideachas, an phleanáil teanga agus an Ghaeltacht. …….. Beidh ábhar leabhair eile, seans, sa phlé a dhéanfar sna laethanta romhainn. Thuig an Piarsach an tábhacht a bhain le lucht físe a chur i gcomhluadar a chéile agus rinne sé cinnte tae agus siamsaíocht a chur taobh leis na drámaí agus na léachtaí. Tuigeann muintir Ros Muc cé chaoi scíth a ligean chomh maith agus cá bhfios cén aicsean a leanfaidh an phlé agus an oiread daoine anseo a bhfuil idir fhís agus fhuinneamh acu, iad ina gcinnirí pobail agus ina saineolaithe agus an dá rud in éindí.

Mar is as caidreamh daonna den sórt sin a gineadh an fuinneamh as ar fáisceadh an tÉirí Amach. Tá sé suimiúil gur lonnaigh an Piarsach a dhráma deireanach, The Singer (má ba i mBéarla féin é), i gConamara, agus gur léirigh an dráma sin an tábhacht a bhaineann leis an éigse agus leis an slógadh áitiúil agus pobal á fhuascailt.

Ar ndóigh bhí méid áirithe neamhspleáchais bainte amach le linn ré an Phiarsaigh féin agus cuireadh na Comhairlí Contae ar bun tar éis achtú an Acht Um Rialtas Áitiúil nó an Local Government of Ireland Act sa bhliain 1898. Is mithid, mar sin, arís an obair atá déanta ag Comhairle Chontae na Gaillimhe agus Páid, agus an scoil seo á pleanáil, a aithint.

Agus bliain chomórtha an Stáit faoi lán tseoil is iomaí snáithe atá curtha lenar dtuiscint ar 1916 agus ar an bPiarsach féin le míonna beaga anuas.

Pleanáil Teanga
Bhí suim ag an bPiarsach sa cheist ar a dtugaimidne sa lá atá inniu ann “an phleanáil teanga.” D’éirigh leis féin agus a chomhghleacaithe i gConradh na Gaeilge stádas a bhaint amach don Ghaeilge i réimsí éagsúla saoil- mar ábhar iontrála don Ollscoil nua, mar shampla agus mar mheán teagaisc. D’fhoilsigh sé nuafhocail Ghaeilge sa Chlaidheamh agus chuir Mac Piarais suim i bhforbairt téacsleabhair Ghaeilge don teagasc trí Ghaeilge. Tá áthas ar leith orm go bhfuil plé le déanamh ar an nGaeilge agus ar an nGaeltacht amárach, plé atá ar bun, dar ndóigh i bpobail éagsúla Gaeltachta cheana féin.
An paineál díospóireachta leis an gcathaoirleach Páidí Ó Lionáird. Éamon Ó Cuív, TD, An Seanadóir Trevor Ó Clchartaigh agus Aire Stáit na Gaeltachta Seán Kyne
Ar an oíche agus ar an ócáid atá ann ní sé i gceist agam labhairt ró-dhomhain faoi chúrsaí reachtaíochta ná cúrsaí cearta teanga. Ach ba mhaith liom an méid seo a rá: teastaíonn athrú meoin agus athrú cur chuige maidir leis an mbealach a gcaitheann an Státchóras le lucht labhartha na Gaeilge agus lenár dteanga náisiúnta. Nuair a léiríonn an Státchóras drochmheas ar ár dteanga, nuair a theipeann uirthi bunsheirbhísí a chur ar fáil go sásúil do phobal na Gaeilge agus na Gaeltachta táthar ag ísliú a stádas i measc lucht a labhartha agus an pobal trí chéile. Mura léiríonn lucht na cumhachta meas ar an nGaeilge ar chóir go mbeadh aon iontas orainn dá dtréigfeadh an aos-óg í?

Gnéithe den chlár.
Is tráthúil chomh maith agus fís an Phiarsaigh maidir leis an oideachas á mheabhrú againn go mbeidh Muireann Ní Mhóráin ag tabhairt píosa cainte amárach a thabharfaidh léargas dúinn ar áit na Gaeilge sa chóras oideachais.

I ngearrscéal dá chuid, An Bhean Chaointe thug an Piarsach aghaidh ar an imeallú a bhí déanta ar mhuintir na Gaeltachta maidir leis an gcóras dlí. Is rí-fheiliúnach, mar sin, an t-ábhar plé a bheidh ag an Iarchoimisinéir Teanga Seán Ó Cuirreáin – scéal Mhám Trasna agus na himpleachtaí tromchúiseacha a bhain le heaspa láithreachta na Gaeilge i bhfearann an dlí – ag seisiún tosaigh ár scoile. Is duine é Séan ar a bhfuil ard-mheas agamsa agus againne air agus tréaslaím a shaothar nua leis.

Théis na cainte sin beidh léiriú againn ón gcomhlacht drámaíochta ceannródaíoch Fíbín, a bhfuil cáil idirnáisiúnta orthu, léiriú a chuirfeadh gliondar ar chroí an Phiarsaigh féin, duine ar tharraing na drámaí agus glór-réimeanna a léirigh sé féin na sluaite de lucht éisteachta le linn a ré. Thuig an Piarsach an draíocht a imrítear sa drámaíocht, an tabhairt chun beochana a tharlaíonn nuair a scaoiltear leis an tsamhlaíocht. Thuig sé chomh maith cumhacht na drámaíochta agus táim cinnte go mblaisfimid den draíocht agus den chumhacht sin anocht.

Beidh deis againn éisteacht le léamh scoth na scoláirí agus na smaointeoirí i gcaitheamh an lae amárach agus tabharfar ár ndúshlán arís is arís eile. Tá taighde thábhachtach déanta ag duine de na scoláirí sin a bheidh ag caint amárach, an Dr Mary Harris, ar an mbaint a bhí ag an bPiarsach leis an iris The Irish Review. Thug an Piarsach cuntas fileata ar a thuiscintí ar an nGaelachas agus ar an nGaeltacht ins an scéal An Choill, a foilsíodh san iris sin i samhradh na bliana 1914.

‘Siad na scéalta éagsúla sin, an léamh eile sin a luaigh an Piarsach atá romhainn anocht agus amárach: súil eile na Gaeltachta ar fhís an Phiarsaigh.

Mír eile i scéal an Phiarsaigh a bheidh in imeachtaí an Scoil Samhraidh seo ...agus mír eile inár scéal féin.

Taispeántás ealaíne fáinleoga i Ros Muc ag Nuala Ní Fhlathúin

#SSanP16 #Éire2016 @ceartateanga #Ireland2016

Share/Save/Bookmark

5.8.16

Brúscar Bhearna le moladh!

Sa cúr agus cúiteamh faoi chúrsaí bhruscar nach deas an rud é dea-sceal a insint?

Nuair a baineadh an t-seirbhís bhailiú bhruscair ón na údaráis áitiúil is cosúil gur cailleadh an cearta a bhí ar lucht bhruscair seirbhís sa Teanga Náisiúnta a sholathar. Anseo i nGaeltacht Chonamara tá comhlucht amháin, Brúscar Bhearna, ag bailiú brúscar le fada. Bhí sé de nós againne malaí a cheannach sa siopa áitiúil agus mar sin ní raibh teangabháil díreach againn leis an gcomhlacht de gnath. Ach athraíonn an córas nua é sin ina iomláin agus ní mór do dhuine conradh de short éigin a bheith leo.

Rinne mise iarracht teangabháil a dhéanamh leo i nGaeilge, cé go raibh siad i ndán mé a thuiscint d'fhreagair siad i mBearla mé ar dtús. Dúradar ansin, "Unfortunately not all of our customer care team would be fluent in Irish." 

Scríobh mé chuig an Coimisinéir Teanga le clarú ó thaobh dlí de agus duradh nach rabhadar "faoi scáth Acht na dTeangacha Oifigiúla toisc gur comhlacht príobháideach iad." Ach cheap mise féin go mfhéidir go mbeadh dualgas táinisteach ós rud é go bhfuil siad ag tabhairt seirbhís ar son, nó faoi cheadúnas ag, an Chomhairle Contae ach is cosúil nach bhfuil sé sin ró shoiléir.

Cheanníomar roinnt málaí sa siopa ach táin go léir imithe faoin am seo agus bhí orm teangabháil a dhéanamh leo arís. Rinne mé sin i nGaeilge agus an uair seo 'd'fhreagair sid sa teanga céanna agus bhí mé i ndán mo chuid gnó a dhéanamh leo i nGaeilge gan aon trioblóid.

Is trua nach bhfuil chuile chomhlucht a thugann seirbhís d'aon saghas aitheantas a thabhairt don Teanga Náisiúnta go mór mór sna cheantair ina bhfuil sé á úsáid mar theanga phobal gan ceist gan coinníol.


Share/Save/Bookmark

26.6.16

Ceisteanna tromchúiseacha ann maidir le toil an Stáit seirbhísí a sholáthar i nGaeilge! @ceartateanga

"Buncheart céannacht duine a bheith aitheanta ina rogha teanga oifigiúla i ngnóthaí an Stáit” 
An Comisinéir Teanga

Tá ar an Coimisinéir Teanga tuarascáil bhliantúil faoi obair Oifig an Choimisinéara Teanga a sholáthar don Aire Gaeltachta lena leagan os comhair Thithe an Oireachtais.

Foilsíodh  Tuarascáil Bhliantúil an Choimisinéara Teanga don bhliain 2015 ar maidin.

  • Tháinig méadú 6.5% ar líon na ngearáin ón bliain roimhe. 
  • Bhí níos mó ná 25% a tháinig ó nGaeltacht agus 74% ó thaobh amuigh den Ghaeltacht. 
  • Bhí 15% dóibh ó Co na Gaillimhe agus 40% as Baile Átha Cliath. 
  • Tháinig méadú an mhór ar mhéid na gearán faoi Ranna agus oifigí Rialtais - ó 17% sa bhliain 2014 go 30% agus bhí méadú beag ar líon na gearán faoi Údaráis Áitiúla. 
  • Tá an Tuarascáil le fáil ar shúíomh an Choimisnéara Teanga.

Eircode - gan réiteach sásúil
Léiríonn an tuarascáil gur sháraigh an Roinn Cumarsáide, Fuinnimh agus Acmhainní Nádúrtha dualgas reachtúil teanga le linn sheoladh an phostchóid náisiúnta, Eircode. Is ar an ábhar sonrach seo a fuair Oifig an Choimisinéara Teanga an líon is airde gearán riamh ó bunaíodh an Oifig in 2004.

Ba de thoradh ainmneacha, sloinnte agus seoltaí a bheith aistrithe go leaganacha Béarla, le linn dháileadh an Eircode, is mó a rinneadh gearáin leis an Oifig ina leith. Tharla an méid seo in ainneoin nár ghnách leis na gearánaithe a bhí i gceist ach a n-ainm agus a seoladh a bheith i nGaeilge. Chinn an Coimisinéir Teanga gur sháraigh an Roinn Cumarsáide, Fuinnimh agus Acmhainní Nádúrtha dualgas reachtúil maidir le húsáid logainmneacha Gaeltachta nuair a seoladh an Eircode chuig sealbhóirí tí sa Ghaeltacht le seoltaí a bhí i mBéarla.

Dúirt an Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill, agus é ag foilsiú na Tuarascála Bliantúla inniu, gur “buncheart céannacht duine a bheith aitheanta ina rogha teanga oifigiúla i ngnóthaí an Stáit”.

Thug an Coimisinéir Teanga le fios go bhfaigheann a Oifig cuid mhaith gearán maidir le deacrachtaí a bhíonn ag daoine a n-ainm agus seoladh a úsáid i nGaeilge le forais éagsúla an Stáit. Dar leis an gCoimisinéir léiríonn sé seo an géarghá atá le leasú ar an reachtaíocht chun cosaint a thabhairt d’úsáid ainm agus seolta i gcéadteanga oifigiúil na tíre agus go bhfeidhmeofaí ar an moladh a rinne a Oifig ar an ábhar seo breis agus cúig bliana ó shin. Mar gheall ar an lúb ar lár seo a bheith sa reachtaíocht ní raibh ar chumas an Choimisinéara réiteach sásúil a fháil ar na gearáin sin a bhain le hainm agus sloinne daoine a bheith aistrithe go Béarla agus an Eircode á sheachadadh.

Easpa tola an Stáit!
Ar ábhar eile, tharraing an Coimisinéir Teanga aird ar a laghad post lena mbaineann riachtanas Gaeilge atá á n-aithint ag Ranna Rialtais. Dúirt an Coimisinéir Teanga go bhfuil ceisteanna tromchúiseacha ann maidir le toil an Stáit seirbhísí ar comhchaighdeán a sholáthar i nGaeilge agus i mBéarla i bhfianaise an chur chuige seo. Mhol sé go ngníomhófaí anois chun Acht na dTeangacha Oifigiúla a neartú i gcomhréir leis na moltaí a tháinig chun cinn ón gComhchoiste Oireachtais um Chomhshaol, Cultúr agus Gaeltacht, ón bpróiseas comhairliúcháin phoiblí, ó chur i láthair atá tugtha aige féin ar fheidhmiú an Achta do choistí Oireachtais agus ón tráchtaireacht a d’fhoilsigh a Oifig ar oibriú fhorálacha an Achta.

“Is léir ón ardú 6.5% a tháinig ar líon na ngearán agus ón ardú 79% a tháinig ar líon na gcomhairlí a cuireadh ar fáil do chomhlachtaí poiblí, le bliain anuas, gur gá freastal mar is ceart ar na riachtanais teanga atá ag lucht labhartha na Gaeilge agus iad ag lorg seirbhísí Stáit” a dúirt Rónán Ó Domhnaill.
An tUachtarán Michael D Higgins a cheap Rónán Ó Domhnaill ina Choimisinéir Teanga 12 Márta '14


@ceartateanga

Share/Save/Bookmark