Showing posts with label Gaeltacht. Show all posts
Showing posts with label Gaeltacht. Show all posts

29.5.25

Gradaim na Gaeltachta 2025.

Údarás na Gaeltachta ag lorg iarratas ó eagraíochtaí pobail agus coistí deonacha ar fud na Gaeltachta do chomórtas náisiúnta Ghradaim na Gaeltachta 2025. Is deis iontach é seo d'eagraíochtaí a gcuid oibre a chur i láthair agus aitheantas a fháil don obair fhiúntach atá ar siúl acu ina bpobail féin, i gcomórtas atá ag dul ó neart go neart ó bunaíodh é dhá bhliain ó shin.

Pádraig Ó hAoláin 1944-2021
Bronnfar gradam speisialta - Gradam Phádraig Uí hAoláin i mbliana, chomh maith le duaiseanna réigiúnacha do na coistí pobail is fearr. Ainmníodh an gradam i gcuimhne ar iar-Phríomhfheidhmeannach an Údaráis, fear a bhí ceannródaíoch ina chur chuige agus tiomántas don earnáil forbartha pobail. Tabharfaidh an gradam seo, lena n-áirítear trófaí buan, aitheantas ar leith don choiste nó don eagraíocht dheonach a léiríonn sárobair ina bpobal.

"Is mór an onóir dár gclann go bhfuil gradam á ainmniú i gcuimhne ar m'athair," arsa Fionnuala Ní Aoláin, iníon Phádraig ar son mhuintir Uí hAoláin. "Chaith sé a shaol ag obair ar son phobal na Gaeltachta agus bhí grá mór aige don obair dheonach a rinne daoine ina bpobail féin. Tá sé thar a bheith oiriúnach go mbeidh a chuimhne á cheiliúradh trí aitheantas a thabhairt don obair iontach atá ar siúl ag coistí deonacha ar fud na Gaeltachta. Thar ceann ár gclainne, ba mhaith liom buíochas a ghabháil le hÚdarás na Gaeltachta as an onóir seo a bhronnadh ar oidhreacht m'athar."

Tá réimse leathan catagóirí sa gcomórtas, lena n-áirítear:

  • Fiontraíocht Shóisialta
  • Turasóireacht
  • Timpeallacht
  • Seirbhísí Sóisialta Pobail
  • Obair na gCoistí Pobail
  • Tionscnaimh don Óige

Spreagtar gach eagraíocht agus coiste deonach sa Ghaeltacht le hiarratas a chur isteach, beag beann ar mhéid nó ar réimse oibre roimh spriocdháta an 25 Iúil 2025.

Dúirt Rónán Mac Con Iomaire, Stiúrthóir Forbartha Pobail Réigiúnaí agus Pleanála Teanga Údarás na Gaeltachta: "I ndiaidh an rath a bhí ar chomórtas na bliana seo caite, táimid ag súil go mór leis na hiarratais a thiocfaidh isteach i mbliana. Bhí caighdeán na n-iarratas an-ard anuraidh agus léirigh sé an obair dochreidte atá ar siúl inár bpobail Ghaeltachta. I mbliana, táimid ag súil le tuilleadh tograí nuálacha a fheiceáil, go háirithe ó na coistí deonacha beaga atá ag obair go dian ina bpobail féin."

"Is mór an onóir dúinn gradam a bhunú in ómós do Phádraig Ó hAoláin, a d'fhág oidhreacht shaibhir i bhforbairt pobail na Gaeltachta," Dúirt Príomhfheidhmeannach Údarás na Gaeltachta, Tomás Ó Síocháin. "Is breisiú tábhachtach é seo ar Ghradaim na Gaeltachta, atá anois sa tríú bliain agus a bhfuil meas agus ardchéim bainte amach acu. Léiríonn an gradam nua seo ár dtiomantas leanúnach don phobal agus don obair dheonach atá mar chroílár shaol na Gaeltachta. Tá súil againn go spreagfaidh an gradam seo níos mó coistí agus eagraíochtaí chun a gcuid oibre luachmhaire a roinnt agus a cheiliúradh."

Moltar do gach eagraíocht agus coiste deonach sa Ghaeltacht smaoineamh ar iarratas a chur isteach agus a gcuid oibre luachmhar a chur os comhair an phobail. 

Ní mór na hiarratais a chuir isteach ar an bhFoirm Iontrála Oifigiúla atá le fáil anseo.


@UdarasnaG #Gaeltacht

Share/Save/Bookmark

15.4.24

Ár dteanga iontach náisiúnta! (100 as 3264)

Is gnáth-nós ag poiliteoirí na hÉireann ní baintear úsáid as an Teanga Náisiúnta ag nuair atá siad ag déanamh tagairt don Teanga féin nó don Ghaeltacht. Ní raibh athrú ar bith sa nós nuair a labhair Ceannaire Fhianna Fáil ag a Ard-Fheis ar an Sathairn (13 Aibreán 2023)

In oráid de 3265 focail ar ana chuid ábhar ni raibh ach 115 sa Teanga Náisiúnta ina measc sin dúirt sé "A Chairde" sé n-uaire agus dúirt sé "Gura míle maith agaibh" ag a deireadh. Fágann sin nach raibh ach céad (100) focail san oráid ina iomláin i nGaeilge. Tá an oráid le fáil ar shuíomh (Béarla) a pháirtí. 

Seo mar atá sé ar an suíomh -

Agus is tuairim lárnach de pháirtí Fhianna Fáil go gcaithfimid ár gcultúr agus ár bhféiniúlacht náisiúnta a chosaint agus a fhorbairt.
Is cuid riachtanach dár n-aitheantas náisiúnta é dlúthbhaint a bheith againn le cultúir na hEorpa agus le cultúir an domhain uilig. Sin cuid thábhachtach dár nÉireannachas.
Le cúig bliana anuas, táimid de shíor ag méadú na tacaíochta don oideachas trí mheán na Gaeilge.
Níl aon amhras ach go leanfaidh athbheochan na Gaeilge, ár dteanga iontach náisiúnta, ar aghaidh le díograis sna blianta amach romhainn.
Agus is iontach an scéal é go bhfuil Thomas Byrne mar aire na Gaeltachta anois.

Mar a dúradh ar tuairisc.ie: "Ba mhór idir caint Martin faoi athbheochan na Gaeilge agus admháil lom an aire stáit nua Thomas Byrne an tseachtain seo caite go bhfuil géarchéim teanga sa Ghaeltacht."

Léiríonn oráid Mhichíl Martin an cur chuige atá léirithe go ró mhinic ag an státchóras. Má fhéacann tú ar na teachtaireachtaí ón dTáinaiste ar an gcóras giolcaireachta twitter (X) ní bheadh fhios agat go raibh Gaeilge ar bith aige, fiú nuair a  bhí sé ina Thaoiseach. Déarfainn go raibh níos mó Ghaeilge ann ag an Taoiseach Fine Gael, Leo Varadkar ná ag Ceannaire an pháirtí a deireann "go gcaithfimid ár gcultúr agus ár bhféiniúlacht náisiúnta a chosaint agus a fhorbairt." 

I bhfocal Catherine Connelly, Cathaoirleach, Choiste Oireachtais sa Dáil roimhe seo: "Tá an teachtaireacht ag dul amach ... má tá rud tabhachtach le rá, abair i mBéarla é." 

Nó i bhfocal Sheáin Uí Chuirreáin deich mbliain ó sin, "Labhairígí Gaeilge eadraibh féin ach abair Béarla linne!"

Nó mar a bhí luaite ag Aire Stáit na Gaeltachta nua Byrne, narbh aisteach an rud é go raibh sé níos éasca labhairt i nGaeilge i gcóras na hEorpa sa mBruiséal ná i gcóras riarachán na hÉireann.

Is cosúil nár chuala Fine Gael (nó Fianna Fáil) a dúirt an Coilleánach, "Go dtí go mbeidh an Ghaeilge againn. arís ar ár dteangain agus ar ár n-aigne nílimid saor ..."


Share/Save/Bookmark

22.12.21

Tá sé ina dlí.


Tar éis dó a mhachnamh a dhéanamh ar An Bille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2019, tá an tUachtarán Micheál D Ó hUigínn tar éis a lámh a chur leis leis an mbille a dhéanann leasú ar Acht na dTeangacha Oifigiúla dá réir sin tá sé ina dhlí.


Dúirt an Coimisinéir Teanga go bhfuil dul chun cinn suntasach déanta maidir le cearta teanga toisc Acht na dTeangacha Oifigiúla nua a bheith ina dhlí anois. Ach dúirt Rónán Ó Domhnaill gurb é an rud is tábhachtaí anois ná a chinntiú go gcuirtear an tAcht nua i bhfeidhm mar ba chóir.

“Is cinnte go bhfuil dul chun cinn déanta ó thaobh cearta teanga de toisc gur achtaíodh an reachtaíocht seo. Is gá don Stát gníomhú ar bhealach praiticúil agus réamhghníomhach anois chun feidhm a thabhairt don chuspóir soiléir gur daoine atá inniúil sa Ghaeilge a bheidh i 20% d’earcaithe nua sa tSeirbhís Poiblí agus sa Státseirbhís faoin mbliain 2030. Is léir go mbeidh go leor ag brath ar obair an Choiste Chomhairligh, atá le bunú faoin Acht, agus ar an bPlean Náisiúnta do Sholáthar Seirbhísí Stáit trí Ghaeilge, a mbeidh feidhm reachtúil aige, chun cur go suntasach le líon na gcainteoirí Gaeilge sa tSeirbhís Phoiblí.” 

I measc na bhforálacha sa reachtaíocht nua tá:

  • Cuspóir go mbeadh 20% d’earcaithe nua sa tseirbhís phoiblí agus sa Státseirbhís inniúil i nGaeilge faoin mbliain 2030.
  • Deimhniú go leagfar síos spriocdháta faoina mbeidh chuile sheirbhís Stáit sa Ghaeltacht ar fáil as Gaeilge.
  • Feidhm bhreise faireacháin don Choimisinéir Teanga.
  • Foráil chun deireadh a chur le córas na Scéimeanna Teanga agus córas caighdeán seirbhíse a bhunú.
  • Foráil chun a chinntiú go bhfreagraítear cumarsáid a dhéantar le comhlacht poiblí ar na meáin shóisialta sa teanga chéanna.
  • Foráil lena leagtar dualgas ar chomhlachtaí poiblí ábhar margaíochta a chuirtear faoi bhráid aicme den phobal a bheith i nGaeilge.
  • Foráil lena leagtar dualgas ar chomhlachtaí poiblí 20% dá fhógraíocht a dhéanamh trí Ghaeilge.
  • Foráil lena leagtar dualgas go mbeidh foirmeacha iarratais i nGaeilge.
  • Foráil le cinntiú gur i nGaeilge nó i nGaeilge agus i mBéarla a bheidh lógónna comhlachtaí poiblí.

A lámh curtha ag Uachtarán na hÉireann le bille teanga nua (TuairiscNuacht)
Fáilte áirithe curtha roimh achtú an Bhille Teanga (RTÉ)

Dúirt Rónán Ó Domhnaill go mbeidh a Oifig siúd ag cur comhairle ar an bpobal faoi na cearta breise teanga a bheidh ann de thoradh na reachtaíochta nua. Beidh a Oifig ag cur comhairle ar chomhlachtaí poiblí chomh maith maidir leis na dualgais reachtúla nua. Is in imeacht ama a thiocfaidh na forálacha i bhfeidhm ach ba cheart tosú tabhairt faoin obair sin chomh luath agus is féidir, a dúirt an Coimisinéir sé.

Tá athbhreithniú á dhéanamh shuíomh gréasáin An Choimisinéara d’fhonn na leasuithe ar an reachtaíocht teanga de thoradh an Achta nua a thabhairt san áireamh. Tá súil acu an obair seo a thabhairt chun críche go luath san athbhliain. 

@PresidentIRL @Ceartateanga @OireachtasNews #AchtTeanga

Share/Save/Bookmark

8.6.21

I measc na neamh-marbh?

Bhí alt san Examiner le deanaí (Béarla) ag caint faoin nós atá le feiscint i gCorca Dhuibhne daoine ag ceannach sean tithe agus fothracha mar "didean paindéime" le bliain anuas. Tharraing sé caint sna meáin shóisialta ar ndóigh. Tá sé spéisiúil an tagairt atá san alt faoin dteanga.

"Is deacair a bheith dearfach fé thodhchaí na Gaelainne i gCorca Dhuibhne nuair a léann tú alt mar seo. An dtuigeann na daoine atá ag bogadh anseo an tionchar atá acu ar mhionteanga? Ar chuma leo?" a dúirt duine amháin agus "Éire nua darb ainm Benidorm. Is ionann meoin na nÉireannach a bhogann isteach sa Ghaeltacht gan aird ar an Ghaeilge agus na Brits sa Spáinn srl nach labhrann Spáinnis," ráite i ngiolch eile. *

"Gheobhaidh siad cead pleanála le seantithe/ballóga/ fothracha ár sinsear a athchóiriú. Ní cheisteofar iad faoi theanga na háite. Ach ní thabharfaidh na húdaráis áitiúla cead pleanála do chainteoirí Gaeilge as an áit le fanacht ina gceantar dúchais." agus ar ndóigh, "..ar an drochuair tá cuid de mhuintir na Gaeltachta sásta maoin a sinsear a dhíol ar airgead. Bua ag an chathú. Is treise airgead ná dúchas."

Bhí pointe eile luaite sa cheann seo "Tá baill 'phobal na Gaeilge' a cheannaíonn tithe saoire sa nGaeltacht chomh dona céanna, nó níos measa seans, le Béarlóirí a aistríonn siar!"

Chuir sé sin siar mé go dtí an t-am inar aithríomar go Ghaeltacht Chonamara seacht mbliana deag nó mar sin ó shin. Nuair a cheannaíomar an teach tháinig duine den na comharsana le fáilte a chuir romhainn ach ansin chuireadh ceist orainn a léirigh an imní a bhíonn ar an chuid daoine i ngach cheantair Ghaeltachta ar an gcósta is dócha. "An mar teach saoire a cheannaigh sibh í?"

Níl mórán tithe saoire san áit ina bhfuil cónaí orainn agus mar sin níl sé cosúil leis na ceantracha siar uainn atá bánaithe sa gheimhreadh - dubh dorcha gan solas sna tithe.

Cé go bhfuil muid le fanacht ann tá fadhb teanga ann. Is Béarlóirí an chuid dár ghaolta agus an "tuiscint Bhéarla" ("You actually speak Irish all the time?") i leith na Gaeilge agus bíonn braistint nó mothú ionam gur cineál "truailliú" ar siúl againn atá chomh láidir agus chomh cuimsitheach - b'fhéidir níos chuimsithí - is atá an truailliú a deintear nuair a fhagann daoine a chuid salachar ar thaobh an mbóthair nó ar an dtrá!

Níl aon dabht go mairfeadh an Ghaeilge ach níl fhios agam an mairfeadh an Ghaeltacht mar atá sé anois. Mairfaidh sí mar cineál catheamh aimsire chuile sheans agus ní mar atá sí anois - gnáth meán cumarsáide sa chomharsanacht. An mbeadh Éire fágtha ina IarGaeltacht ina iomláine?

Tá an poinnte déanta chomh maith ag alt i dTuairisc.ie ar maidin chomh maith. Tá rabhadh a thabhairt ag saineolaithe phleanála in Albain "gur faide a mhairfidh polasaithe Gàidhlig na hAlban ná pobal labhartha na teanga sin."

Lean duine de na saineolaithe, Conchúr Ó Giollagáin ag rá "Mairfidh maorlathas na Gaeilge in Éirinn níos faide ná an pobal Gaelach mura mbeifear in ann straitéis tarrthála a chur i bhfeidhm atá níos ábhartha ná an cur chuige reatha. Is ionann glacadh leis na polasaithe neamhábhartha reatha agus géilleadh go hoifigiúil d’imeacht as na Gaeltachta." (Nach bhfuil sé seo soiléar nuair a chuirtear an Ghaeltacht sa Roinn "Chuile Rud Eile" le fothrigh na hoidhreachta agus músaeim na hiarsmaí. I measc na neamh-mharbh!)

Dár leis an Gillagáineach, "... go bhfuil pobal na Gaeltachta 'curtha sa riocht' go bhfuil siad 'ag tabhairt cúnaimh' don státchóras 'láthair oidhreachta agus siamsaíochta' a dhéanamh den Ghaeltacht do dhaoine 'ar spéis leo an Ghaeilge a chleachtadh ina dara teanga'”. Áit le Gaeilge a fhoghlaim agus sin a méid! Ach nuair atá an Gaeilge imithe...?

Nach ceart é sin a aithint agus ullmhú agus fáil faoi réir do ré na h-iarGhaeltachta?


* Féach chom maith ar an sceal seo ón Bhreatain Bheag (i mBéarla i "The National"): Second home crisis is hollowing out communities. (5/6/2021)
Share/Save/Bookmark

26.4.21

"Tá ár gcroithe briste! "


Tá tuarascáil faoin líon íseal Gardaí le Gaeilge sa Ghaeltacht* curtha faoi bhráid Thithe an Oireachtais ag an gCoimisinéir Teanga.

‘Déanfaidh Coimisinéir an Gharda Síochána, a mhéid is indéanta, a chinntiú go mbeidh comhaltaí den Gharda Síochána a bheidh ar stáisiún i ndúiche ina bhfuil limistéar Gaeltachta inniúil go leor sa Ghaeilge chun a chumasú dóibh í a úsáid go saoráideach le linn dóibh a ndualgais a chomhall.’  
Alt 33(2) d’Acht an Gharda Síochána (2005).
"Is ríléir anois nach bhfuil moltaí an imscrúdaithe curtha i bhfeidhm ag an nGarda Síochána. Tá líon na nGardaí ar dualgas sa Ghaeltacht a bhfuil Gaeilge acu i bhfad ró-íseal agus tá sárú á dhéanamh ar Acht an Gharda Síochána dá bharr. Ba dheacair a áitiú nach bhfuil achar réasúnta ama caite ó rinneadh moltaí in imscrúdú in 2011. Is ar Thithe an Oireachtais a thiteann sé anois aon chéimeanna breise a thógáil, má mheastar gur cuí sin a dhéanamh," a dúirt  an Coimisinéir Teanga,  Rónán Ó Domhnaill. "Tá ár gcroithe briste" a dúirt se ar Adhmhaidin (RnaG 26 Aibreáin 2021), ag iarraidh a chur ina luí ar an Garda Síochána go mbeadh Gaeilge ag Gardaí sa nGaeltacht.

Socraíodh ar thuarascáil a leagan faoi bhráid gach Tí den Oireachtas de bharr nach bhfuil moltaí imscrúdaithe a rinneadh in 2011 curtha i bhfeidhm ag an nGarda Síochána agus nárbh fhéidir leis an gCoimisinéir Teanga aon chéim bhreise a ghlacadh chun a chur ina luí ar an nGarda Síochána an méid sin a dhéanamh.

Tá dualgas reachtúil ar Choimisinéir an Gharda Síochána, a mhéid is indéanta, a chinntiú gur comhaltaí den fhórsa atá líofa sa Ghaeilge a chuirtear ar dualgas i ndúiche ina bhfuil limistéar Gaeltachta.

Léirigh an t-imscrúdú a tugadh chun críche i mí na Nollag 2011 nár chomhlíon an Garda Síochána a ndualgais reachtúla teanga comhaltaí den fhórsa atá inniúil go leor sa Ghaeilge a chur ar dualgas i nGaeltacht Dhún na nGall.

Rinneadh moladh sonrach in imscrúdú 2011 go bhfiosródh an Garda Síochána an soláthar foirne ar fud na Gaeltachta lena chinntiú go rabhthas ag comhlíonadh na ndualgas reachtúil teanga atá leagtha ar an nGarda Síochána in Acht an Gharda Síochána, 2005 agus Scéim Teanga an Gharda Síochána, 2009-2012.

Fuarthas amach mar thoradh ar phróiseas faireacháin nach bhfuil ach 35 Garda le Gaeilge as 95 Garda ina iomláine atá lonnaithe i stáisiúin Ghaeltachta. Seo de réir chóras féinmheasúnaithe an Gharda Síochána féin.

*Tuarascáil faoi fho-alt 26(5) d’Acht na dTeangacha Oifigiúla, 2003do Thithe an Oireachtais (Leabharlann an Oireachtais)

 @gardainfo @ceartateanga @OireachtasNews @DeptJusticeIRL


Share/Save/Bookmark

11.8.20

An Dara Tuarascáil Faireacháin foilsithe ag an gCoimisinéir Teanga.

Ní gceadaítear don gCoimisinéir Teanga ach faireachán a dhéanamh ar fhorálacha a bhaineann le hAcht na dTeangacha Oifigiúla.

Acoimre

Creideann sé go mba chóir aghaidh a thabhairt air seo agus Bille nua na dTeangacha Oifigiúla á achtú. Fágann an staid reatha nach bhfuil ar a chumas faireachán réamhghníomhach a dhéanamh ar chur i bhfeidhm aon fhorálacha a bhaineann le stádas ná le húsáid teanga oifigiúla atá in aon achtachán eile amhail an tAcht Oideachais, 1998, an tAcht um Pleanáil agus Forbairt, 2000 agus an tAcht Craolacháin, 2009.

Is i bhfoirm imscrúdaithe amháin is féidir leis aon neamh­chomhlíonadh a líomhnaítear a fhiosrú i láthair na huaire.

Mar sin foilsíonn a oifig an dara tuarascáil faireacháin ó bunaíodh í. Tá gearrchuntas le fáil ar an obair faireacháin i dTuarascáil Bhliantúil na hOifige agus leanfar le heolas achomair a chur ar fáil ar an mbealach sin feasta. Tá cúntas ar an gcéad ceann anseo: Tuarascáil Faireacháin 2018.

Tá cuntas sa tuarascáil ar an obair a cuireadh i gcrích i leith na réimsí oibre seo a leanas a aithníodh mar thosaíochtaí faireacháin don bhliain 2019  -
• Cur i bhfeidhm moltaí imscrúduithe
• Úsáid na dteangacha oifigiúla ar chomharthaíocht ag
suíomhanna oidhreachta
• Gealltanais teanga de chuid ceithre Bhord Oideachais agus Oiliúna
• Úsáid na dteangacha oifigiúla ar chomharthaíocht in ollscoileanna faoi scáth Ollscoil na hÉireann
• Suíomhanna gréasáin na n­údarás áitiúil
• Gealltanais Ghaeltachta na n­údarás áitiúil
• Gealltanais teanga Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim
An Garda Síochána
Níl ach 35 Garda le Gaeilge lonnaithe i stáisiúin Ghaeltachta de réir chóras féinmheasúnaithe na heagraíochta. Sin as 99 Garda san iomlán atá ar stáisiún sa Ghaeltacht. Deir an Coimisinéir TeangaRónán Ó Domhnaill gur léir anois nach bhfuil moltaí imscrúdaithe a rinneadh in 2011 ar an ábhar seo curtha i bhfeidhm mar ba chóir.

Agus Tuarascáil Faireacháin Oifig an Choimisinéara Teanga don bhliain 2019 á seoladh aige inniu, dúirt an Coimisinéir Teanga, “...is cosúil go bhféadfadh sé gurb é an toradh a bheidh ar an easpa dul chun cinn seo ná tuarascáil ar an ábhar a leagan faoi bhráid Thithe an Oireachtais. Sin de réir an dualgais atá leagtha orm nuair nach gcuirtear moltaí atá in imscrúdú i bhfeidhm tar éis achar réasúnta ama. Ba dheacair a áitiú nach bhfuil achar réasúnta ama caite ó rinneadh moltaí in imscrúdú in 2011 maidir leis an nGarda Síochána ag comhlíonadh a ndualgas faoi Acht an Gharda Síochána gur Gardaí le Gaeilge atá ar stáisiún sa Ghaeltacht, a mhéad is atá sin indéanta."

Comharthaí
(Tuairisc.ie) Léirítear sa Tuarascáil Faireacháin chomh maith go raibh 75% de na comharthaí ag na 10 n-ionad oidhreachta a scrúdaíodh ag cloí le riachtanais na reachtaíochta, ach go raibh os cionn 40% de na comharthaí in ollscoileanna faoi scáth Ollscoil na hÉireann i mBéarla amháin.

Suíomhanna Gréasáin
Scrúdaíodh suíomhanna gréasáin de chuid na n-údarás áitiúil, scéimeanna teanga na mBord Oideachais agus Oiliúna agus seirbhísí idirghníomhacha Oifig na gCoimisinéirí Ioncaim chomh maith mar chuid den iniúchadh.

Acht na dTeangacha Oifigiúla arís...
Dúirt an Coimisinéir Teanga go raibh súil aige go gcuirfeadh an láidriú atá geallta a dhéanamh sa Chlár Rialtais ar Acht na dTeangacha Oifigiúla deireadh leis an gconstaic atá ar fhaireacháin gníomhach a dhéanamh ar aon fhoráil in achtacháin eile a bhaineann le húsáid na Gaeilge, amhail an tAcht Oideachais, an tAcht um Pleanáil agus Forbairt agus an tAcht Craolacháin, 2009. Is trí imscrúdú amháin is féidir leis an gCoimisinéir aon neamh-chomhlíonadh a líomhnaítear a fhiosrú i láthair na huaire.


Share/Save/Bookmark

18.7.20

(Eas)Aontú

19 Iúl 2020: Ó scríobhadh é seo fuair mé teachtaireacht neodrach ag miniú go raibh deachrachtaí ag Aontú agus iad ag dearadh an suíomh. Tuigim san ó mo thaithí féin go mór mór nuair is rud nua atá ar siúl nó á dtosnú. 

I gcás Pairtí Nua go h-áraithe tá cúrsaí eile ag chuir isteach ar fhoilsiú shuímh - cursaí chaighdeáin agus chosaint poiblí (Coimisiún um Chaighdeán Poibli, GDPR agus eile). Ar bharr ar sin ní raibh mórán cumhacht ar an dearadh féin ar dtús acu. Bhí an iarracht á bhainistiú ag oibreoirí deonach chomh maith agus ba cosúil narbh é chúrsaí teanga mar príomh chloch ar a bpaidrín! Anois áfach, agus le déanaí, is cosúil go bhfuil chúrsaí faoi phroifisiúnaigh acu. Is dócha gur b'shin a bhí i geist ag Peadar Tóibín nuair a dúirt se, "Tá muid beagnach ann. Tá go leor obair idir láimh againn ar an dtogra seo."

Bíodh sin mar atá sílim go bhfuil an chuid den fhirinne sa mhéid a scríobh mé inné

Feicimíd!

Fuair mé freagra ó Pheadair Tóibín ar giolch a chuir mé ar líne tar éis fógra de chuid Aontú ag déanamh bolscaireach don díospóireacht a bhí le bheith ar Facebook idir é féin agus Éamon Ó Cuív a fheiscint. Bhí an fógra i mBéarla ar fad. Rinne mé tagairt do san i ngiolch le focal géar ó an Teachta Dála Catherine Connolly anuireadh. "Tá an teachtaireacht ag dul amach ... má tá rud tabhachtach le rá abair i mBéarla é!" (Coiste Oireachtais Samhain 2019). Seo mar a fhreagair Peadair Tóibín é:


Ar an deichiú lá Iúl rinne an Tóibíneach oráid tabhachtach sa Dáil faoi chúrsaí pleanála sa Ghaeltacht agus an dímheas ar "luachmhaireacht" na teanga. Chuir a Pháirtí giolch den oráid ach bhí an giolch féin i mBéarla. Chuaig mise chuig suíomh an Pháirtí agus bhí cineál íontas orm nach raibh aon phíosa de sa Teanga Náisiúnta. Luaigh mé sin i ngiolch, "Má tá an teanga chomh luachmar sin cén fáth nach n-úsáidtear ar bhur suíomh í? - 'protect and nurture?'" D'fhreagair Peadair Tóibín féin mé an giolch sin "Tá muid beagnach ann. Tá go leor obair idir láimh againn ar an togra seo."

Tá mé ag ceapadh go bhfuil Aontú ar an saol le breis agus dhá bhlian go leith nó mar sin. Cé mhéid ama a thógann sé suíomh a dhearadh i nGaeilge? Mar a dúirt iar-choimisinéir teanga tráth, "...más fíor gur go mall a mheileann muilte Dé, is léir gur níos moille fós a mheileann muilte an státchórais, go speisialta i réimse na teanga." Nach cosúil go bhuil an galar áirithe seo (na moille) an-thógálach?

Nuair a bunaíodh Aontú cheap mé go mbeadh suim agam ann mar bhí fhios agam go raibh suim nach beag ag Peadair féin sa teanga. Nuair a bhí sé le Sinn Féin ba uarlabhraí Gaeilge agus Gaeltachta é. Bhí mé ag cruinniú a bhí aige agus Trevor Ó Clochartaigh agus iad ar chamcuirt Gaeltachta a thug dóchas éigin dom. (Ait go leor d'ardaigh mé Bhéarla ar shuíomh Shinn Féin ag an gcruinniú sin!). Ar ndóigh taobh istigh de bhliain dibríodh an beirt acu as a bpáirtí ar chúis amháin nó ar chúis eile.

Nuair a bunaíodh Aontú bhí súil agam go mbeidh aitheantas á thabhairt ag an bPairtí dár dTeanga Náisiúnta. Bhí dóchas ann a cheap mé!

Irish Language!
Ach anois ní fheicim aon difríocht idir Aontú agus Páirtí ar bith eile ó thaobh na teanga de. Molann siad an teanga ach níl siad sásta í a úsáid (mar shmpla) ar na meán shóisialta. (Tá píosa ar an suíomh in nGaeilge faoin nGaeilge féin ach is píosa beag ar leathanach faoin ceann líne, "Irish Language".

Cé mhéid giolchanna atá curtha amach ag Aontú sa Teanga ó bunaíodh iad? Dá mba rud é go dteastaíonn dul isteach sa pháirtí ar line bheadh orm iompú ar an mBéarla - "Join us today!" Tá rial beag agam ó bhí mé 21 bliain d'aois (fadó ó shin) gan aon bhaint agam leis an stáit nó le haon pháirtí polaitíochta i mBéarla. Tá sé bunaithe ar rud a dúirt Heinrich Boell fadó: "Dá scríobhfainn in mBearla bheinn níos Sasanaí ná an Príomh Aire!"

Deireann Peadair Tóibín go bhfuilim "giota beag diúltach ar fáth éigin." Níl mé ag easaontú leis. Go dtí seo faraoir, níor thug Aontú, nó Páirtí ar bith eile, fáth le bheith dearfach ó thaobh chúrsaí teanga de!

Deirtear "Is beatha teanga í a labhairt". Nach beatha teanga í a scríobh ar líne, í a úsáid go poiblí sna meáin, í a labhairt taobh amuigh de na chúl seomraí?

Ar son na Gaeilge - mar dhea! (20/12/2010)
• An Coimisinéir ós comhair fochoiste stratéis 20 Bliain do Ghaeilge (23/1/2014)
Share/Save/Bookmark

16.12.19

Ag scealpadh an chreimthe!

Bhi alt ag Pat Leahy san Irish Times ar an Satharn a chuir ag smaoineamh mé.

Léiriú ar gníomh nó gníomhartha géarchéime in oirthuaisceart lár Bhaile átha Cliath. Dúnmharíodh fear óg neamhurchóideach in acrann atá ar siúl fos sa cathair. Chuir sé isteach go mór ar Enda Kenny a bhí ina Thaoiseach ag an am. De bharr na spéise sin rinne sé gníomh éifeachtach atá fós ar siúl is cosuíl. Tá spéis aige fós sa cheantair is cosúil agus tugann sé cuirt ar an áit fiú agus é éirithe as as mar Thaoiseach.

Rud tubaisteach a léirigh géarchéim a spreag gníomh éifeachtach!

"It is the way money is spent, on targeted initiatives which often emanate from the community, and the constant measuring of its outputs that is different."
Tuige nach dtárlíonn rud mar sin i gcúrsaí eile? Sláinte, Tithíocht, An Ghaeltacht?

Tosnaíonn an gníomhaíocht le hadmháil go bhfuil géarchéim ann. Ansin chuirtear coiste éifeachtach ar bun faoi daoine a tuigeann cúrsaí agus atá cumhacht acu rudaí a athrú. "It is how this board works that makes the difference. It’s unlike anything I have seen in the public sector before," dár leis an údarTá cumhacht acu idirghabháil a dhéanamh le cumhluchtaí stáit, Feidhmeannacht na Seirbhíse Sláinte, Coras Iompair Éireann, Comhairle Chontae, Scoileanna agus an Garda Síochána mar shampla agus is cosúil go bhfuil ag éirí leo.

Tá airgead á chuir ar fáil cinnte ach "It is the way money is spent, on targeted initiatives which often emanate from the community, and the constant measuring of its outputs that is different." Bhfuil córas ann sa Ghaeltacht le sin a dhéanamh nuair nach bhfuil ionadaíocht  acu fiú ar an "watered up Gaeltarra Éireann" mar a tugadh ar Údarás na Gaeltacht le deanaí?

Tá fhios ag pobal na Gaeilge go bhfuil géircéim sa Ghaeltacht agus mar a léirigh scrudú a rinne an Iar Choimisinéir Teanga, Seán Ó Cuireann roimh éirí as dó, tá an Stáit, an Rialtas ag leanúint le leath-ghníomh mí-éifeachtach i gcónaí ó 1928 ar aghaidh. "Soiniciúlacht, cur i gcéill agus an mhéar fhada a bhí sa treis: is deacair brí ar bith eile a bhaint as polasaí an stáit ó 1928 ar aghaidh" a dúirt sé i mí Mean Fomhair 2013. Níl mórán athrú ar chúrsaí  sa bhliain 2019 dár leis: “Tá sé thar am a admháil go bhfuil sé dainséarach a bheith ag scaipeadh dóchas gan bhunús faoin nGaeilge agus tosú ag baint leas as taighde a bhfuil fianaise ag dul leis chun dul i ngleic leis an ngéarchéim mar atá.” (Mí Feabhra 2019).

Séanann an Aire Stáit, Seán Kyne, go bhfuil géarchéim teanga ar bith sa Ghaeltacht agus maíonn sé go bhfuil “dul chun cinn suntasach” déanta i gcúrsaí phleanála teanga. Más dul chun cinn suntasach atá sa Bhille Teanga nua is léir go bhfuil an dul amú air. Deireann Cathaoirleach an Bórd atá ag obair i mBaile Átha Cliath, Michael Stone, go bhfuil siad ag "chipping away at a huge edifice!" Cabhráionn sé go mór leis go gcreideann an Stáit go bhfuil géarchéim.

I  gcás na Gaeltchta tá struchtúr nó córas ollmhór, an Stáit féin nach mór. Ní nach íonadh go bhfuil bille nua teangacha foilsithe acu atá "cúng, coimeádach agus casta!" *

Cén seans atá ag an Ghaeltacht nuair nach gcreideann an Rialtas féin go bhfuil géarchéim ann fiú?

* Bille teanga "cúng, coimeádach agus casta" (RTÉ 16/2/2019)
Share/Save/Bookmark

13.12.19

Céim thábhachtach ach tuilleadh gnímh ag teastáil...

Foilsíodh Bille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2019 inniú (13 Nol 2019)*. D'éisigh an Coimisinéir Teanga ráiteas úm thráthnóna á fháiltiú mar céim thábhachtach ach ag an am céanna tá tuilleadh gnímh ag teastáil don Ghaeltacht agus don Earcaíocht.
"Is céim thábhachtach é foilsiú Bhille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú) sa phróiseas a cuireadh ar bun le go mbeadh Acht teanga níos láidre agus níos oiriúnaí dá fheidhm againn. Is maith ann an deis a bheidh againn scrúdú a dhéanamh ar na leasuithe ach is údar imní na heasnaimh atá ar an mBille.


"Is fada muid ag cásamh na laigí ar an reachtaíocht mar atá agus ba cheart go dtabharfaí aghaidh orthu ag an tráth seo. Deis chaillte a bheadh ann gan sin a dhéanamh...
Le linn na díospóireachta sin tá sé tábhachtach go bhféachfaí i gcónaí le freastal ar riachtanais phobal na teanga agus a gcearta.."
"Tá béim leagtha agam go rialta ar thrí phríomhleasú a fheictear dom a bheith riachtanach chun bonn níos láidre a chur faoin Acht. Baineann na leasuithe sin le soláthar sheirbhísí an Stáit sa Ghaeltacht, le hathruithe ar pholasaithe earcaíochta an Stáit agus le bunú córais caighdeán teanga a leagfaidh dualgas níos soiléire ar chomhlachtaí poiblí maidir le freastal ar an bpobal i gcéadteanga oifigiúil na tíre.

"Tá tagairt déanta sa Bhille nua do na nithe sin agus do roinnt forálacha tábhachtacha eile, ach ní thugann an Bille, mar atá sé faoi láthair, aghaidh ar bhealach críochnúil ar roinnt de na ceisteanna is tábhachtaí a bhaineann le soláthar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge agus le cearta teanga an phobail a chosaint.

An Ghaeltacht
"Is léir staid leochaileach na Gaeilge sna limistéir Ghaeltachta i dtorthaí an daonáirimh agus i saothair thaighde éagsúla le roinnt blianta. Tá sé ríthábhachtach mar sin go gcuirfí bonn reachtúil faoi sholáthar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge sa Ghaeltacht agus go ndaingneofaí sa reachtaíocht cearta teanga phobal na Gaeltachta. Faraor, ag an tráth seo, níl aon fhoráil dhaingean sa Bhille a chuirfeadh dualgas ar an Stát a chinntiú go bhfreastalófar ar phobal na Gaeltachta ina dteanga dhúchais.

Earcaíocht
"Tacaím leis an moladh go n-ullmhófaí plean reachtúil náisiúnta do sholáthar seirbhísí poiblí trí Ghaeilge agus aontaím gur chóir do pholasaithe agus cleachtais nua earcaíochta a bheith ina ndlúthchuid den phlean sin. Is cúis imní dom, áfach, nach bhfuil dóthain ionadaíochta á thabhairt do shaineolaithe seachtracha ná don phobal ar an gCoiste Comhairleach atá le bunú faoin Acht leasaithe chun an plean feidhmithe a ullmhú. Is cúis imní dom freisin nach bhfuil sprioc-am luaite le foilsiú an phlean agus nach bhfuil dualgas reachtúil ann aon phlean a aontaítear a chur i bhfeidhm.

Córas Caighdeán
"Ar cheann de mhórfhorálacha an Bhille tá an moladh go gcuirfí córas caighdeán teanga in áit chóras na scéimeanna teanga. Moladh fiúntach é seo, ach is deacair breithiúnas a thabhairt ar an tionchar a d’fhéadfadh a bheith ag an athrú seo gan na dréachtchaighdeáin a bheith ar fáil dúinn. Creidim go rachadh sé go mór chun sochair do phróiseas measúnaithe an Bhille dá gcuirfí na dréachtchaighdeáin sin ar fáil gan mhoill.

"Sna seachtainí amach romhainn beidh deis againn mionscrúdú a dhéanamh ar na leasuithe atá molta ar Acht na dTeangacha Oifigiúla agus go deimhin ar nithe tábhachtacha eile nach bhfuil luaite sa Bhille seo. Is fada muid ag cásamh na laigí ar an reachtaíocht mar atá agus ba cheart go dtabharfaí aghaidh orthu ag an tráth seo. Deis chaillte a bheadh ann gan sin a dhéanamh.

"Le linn na díospóireachta sin tá sé tábhachtach go bhféachfaí i gcónaí le freastal ar riachtanais phobal na teanga agus a gcearta, ag cur san áireamh stádas na Gaeilge mar theanga náisiúnta agus mar chéadteanga oifigiúil na tíre."

Bille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2019.



• Cad atá sa bhille teanga nua agus cén difear a dhéanfaidh sé do phobal na Gaeilge? - Ainailís i dTuairisc.ie
Share/Save/Bookmark

10.7.19

An chéad tuarascáil faireacháin foilsithe ag an gCoimisinéir Teanga.



Tugtar cuntas sa Tuarascáil Faireacháin, díreach foilsithe, ar thorthaí iniúchtaí éagsúla a thug Oifig an Choimisinéara Teanga chun críche le linn na bliana 2018. Is mar seo a bhí príomhthorthaí na n-iniúchtaí sin: 
  • Níl ach 84 post as an 20,000 duine atá fostaithe ag ranna rialtais aitheanta mar chinn lena mbaineann riachtanas Gaeilge. Tá 67 do na poist sin sa Roinn Cultúir, Oidhreachta & Gaeltachta. 
  • Ní raibh ach dhá údarás áitiúla as na deich gcinn a scrúdaíodh a bhí ag comhlíonadh, den chuid is mó, na ngealltanas reachtúil teanga a bhí tugtha acu maidir lena suíomhanna gréasáin. 
  • Bhí beagnach 60% de na comharthaí a scrúdaíodh ag ionaid oidhreachta de chuid Oifig na nOibreacha Poiblí ag cloí leis na rialacháin. 

Foireann le Gaeilge i ranna rialtais 
Tráth an iniúchta bhí 7 roinn rialtais ann nach raibh post ar bith sainaitheanta acu mar chinn lenar bhain riachtanas Gaeilge. Cé is moite den Roinn Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta a bhí ag 10%, bhí líon na bpost a bhí sainaitheanta mar chinn lenar bhain riachtanas Gaeilge faoi bhun 1% ag gach roinn rialtas eile. 

Ar an iomlán ní raibh ach 551 ball foirne, as 21,060 (2.62%) atá fostaithe ag ranna rialtais, a bhí aitheanta mar bhaill foirne le hinniúlacht sa Ghaeilge. Ní raibh ach dhá roinn rialtais sa tír – an Roinn Cultúir, Oidhreachta agus Gaeltachta, agus an Roinn Oideachais agus Scileanna – a bhfuil níos mó ná 5% den fhoireann iontu inniúil sa nGaeilge. 

Tuairiscí/Tagairt

Gan aon údarás áitiúil ag comhlíonadh a ndualgas i dtaobh na Gaeilge ar líne 
• 38% de chomharthaí de chuid an OPW i mBéarla amháin - iniúchadh 
• Is leor Béarla a bheith ag duine do 99.06% de na poist sa státseirbhís – tuarascáil nua. 
Tuairisc.ie 11/7/2019
Ranna Rialtais: riachtanas Gaeilge ag 84 post as 20,000
(RTÉ 11/7/2019)
(CnaG 11/7/2019)
“Is léiriú an athuair iad na figiúirí seo”, a dúirt an Coimisinéir Teanga, Rónán Ó Domhnaill, “ar easpa acmhainn an Stáit seirbhísí sásúla a chur ar fáil i nGaeilge. Ní chothaíonn torthaí an iniúchta seo aon mhuinín go bhfuil ceannaireacht á léiriú ag ranna rialtais maidir le dóthain foirne le Gaeilge a bheith fostaithe iontu. Fágann an líon íseal foirne le Gaeilge nach féidir a bheith ag súil le réimse cuimsitheach seirbhísí a chur ar fáil ar comhchaighdeán sa dá theanga oifigiúla. Caithfear aghaidh a thabhairt air seo trí leasuithe a dhéanamh ar an Acht agus ar pholasaithe earcaíochta an Stáit.” 

Suíomhanna gréasáin na n-údarás áitiúil 
Mar chuid de chlár iniúchta na bliana 2018 scrúdaíodh suíomhanna gréasáin roinnt údaráis áitiúla le féachaint an raibh siad ag cloí leis na gealltanais ábhartha a bhí tugtha ina gcuid scéimeanna teanga. As suíomhanna gréasáin na ndeich n-údarás áitiúla a scrúdaíodh bhí ceithre cinn acu a bhí, den chuid is mó, ag neamh-chomhlíonadh na ngealltanas a bhí tugtha acu. B’in iad Comhairlí Contae an Chláir, Chill Mhantáin, Lú agus Chiarraí. Bhí dhá údarás áitiúla – Comhairle Contae na Gaillimhe agus Comhairle Cathrach Bhaile Átha Cliath – ag comhlíonadh a ndualgas den chuid is mó. 

Comharthaíocht ag láithreacha oidhreachta 
"Ní chothaíonn torthaí an iniúchta seo aon mhuinín go bhfuil ceannaireacht á léiriú ag ranna rialtais maidir le dóthain foirne le Gaeilge a bheith fostaithe iontu. Fágann an líon íseal foirne le Gaeilge nach féidir a bheith ag súil le réimse cuimsitheach seirbhísí a chur ar fáil ar comhchaighdeán sa dá theanga oifigiúla."
Scrúdaíodh freisin úsáid na dteangacha oifigiúla ar chomharthaíocht ag roinnt láithreacha oidhreachta atá faoi bhainistíocht Oifig na nOibreacha Poiblí. Deich láthair oidhreachta éagsúla i mBaile Átha Cliath a rinneadh a iniúchadh le linn na bliana 2018. Bhí leibhéal sásúil géilliúlachta ag cúig cinn de na deich láthair a scrúdaíodh. Bhí an leibhéal is airde géilliúlacht ag Músaem na bPiarsach i Ráth Fearnáin ag 89% agus an leibhéal is ísle ag Garraithe Náisiúnta na Lus, áit nach raibh ach ceann as chuile dheich gcomhartha a scrúdaíodh ag teacht leis na rialacháin. 

Is é seo an chéad bhliain ag Oifig an Choimisinéara Teanga tuarascáil faoi leith a fhoilsiú ar obair faireacháin na hOifige atá teoranta d’fhaireachán ar fhorálacha Acht na dTeangacha Oifigiúla amháin. Chinn an Coimisinéir Teanga próiseas monatóireachta na hOifige, a bhíodh dírithe den chuid is mó ar scéimeanna teanga, a leasú i bhfianaise na laigí a aithníodh sa Tráchtaireacht a foilsíodh ar chóras na scéimeanna teanga. Mar chuid den mhúnla nua monatóireachta roghnaíonn an Coimisinéir tosaíochtaí faireacháin na bliana, a chuimsíonn gnéithe éagsúla den Acht. 


Share/Save/Bookmark

29.10.18

Deireadh leis an mhéar fhada?

Geallúint ón Aire Talmhaíochta go mbeidh riachtanas Gaeilge le gach post Gaeltachta feasta! (Tuairisc.ie 29 DF 2018)


Na Geallóirí! Risteárd Ua Maolcatha, Seán McEntee agus Michael Creed
Is mé á léamh alt i dTuairisc.ie ar maidin, tháinig chugam oráid i mí Meán Fomhair 2013, a thug Seán Ó Cuirreáin, a bhí ina Coimisinéir Teanga ag an am.

Seo mír cuíosach fada as
"Ar an 6 Meitheamh 1928 shínigh Risteárd Ua Maolchatha, Aire Rialtais Áitiúil agus Sláinte na linne, Ionstraim Reachtúil Uimhir 33 de 1928, Local Offices and Employments (Gaeltacht) Order, 1928. Faoi na rialacháin nua seo bheadh tréimhse trí bliana ag aon fhostaithe nua a mbeadh cúraimí Gaeltachta orthu sna húdaráis áitiúla nó sna húdaráis sláinte le hoiread Gaeilge a shealbhú le go bhféadfaidís a gcuid oibre a dhéanamh trí mheán na teanga sin. Bheidís le briseadh as a gcuid oibre mura mbeadh an cumas sin sa teanga bainte amach acu laistigh den tréimhse trí bliana.

"Sa bhliain 1944, ar an 18 Iúil, shínigh Seán Mac Entee, an té a raibh cúraimí na Roinne Rialtais Áitiúil agus Sláinte ansin air, ionstraim reachtúil eile – Uimhir 76/1944 – Local Officers (Irish Language) Regulations, 1944, a leathnaigh scóip na rialachán agus a chuir le líon na bpostanna sa Ghaeltacht a mbeadh dualgas teanga ag baint leo. Arís, bheadh an té a bhí gan Ghaeilge tar éis trí bliana le briseadh as a gcuid oibre."

Leannann sé
"Ciallaíonn sin go raibh meicníocht dhlíthiúil ann le húdarás agus le cumhacht chun a chinntiú gur daoine ag a mbeadh Gaeilge a bheadh i mbun na hoibre seo don Stát sa Ghaeltacht. Ach léiríonn ár gcuid taighde nár cuireadh na rialacháin seo i bhfeidhm riamh.

"Anois, mura raibh siad le cur i bhfeidhm d’fhéadfaí iad a chur ar ceal nó a aisghairm ar fad. Ach ní dhearnadh sin ach an oiread – rinneadh gníomh a bhí i bhfad ní ba shoiniciúla fós. Gach uair go raibh an spriocdháta ag teannadh leo síníodh ionstraim reachtúil nua chun an dáta tosaithe a chur ar athló, ar feadh sé mhí nó bliain.

"Léiríonn ár gcuid taighde gur eisíodh ionstraimí reachtúla a chuir an spriocdháta ar athló ar a laghad 54 uair idir 1928 agus 1966, tráth gur cuireadh deireadh ar fad leis agus gur ceapadh plean nua ina áit. Tá na hionstraimí reachtúla sin againn lena chruthú.

"Soiniciúlacht, cur i gcéill agus an mhéar fhada a bhí sa treis: is deacair brí ar bith eile a bhaint as."

Anois breis is 90 bliain is cosúil go bhfuil an Aire Talamhaíochta, Michael Creed T.D. sásta "geallúint" a thabhart ar an ábhar seo.

Cé chreideann é?
Share/Save/Bookmark

15.10.18

Ceithre r-phoist agus scairt ghutháin...


Ta mo cheadúnas tiomána ag dul in éag ar an 21ú lá den mhí seo (Deireadh Fomhair 2018) agus mar sin fuair mé litir (dhá theangach) ón tSeirbhís Náisiúnta um Cheadúnais Tiomána, ag tús mí Meán Fomhair á rá go bhfuil sé le dul in éag agus gur comhair dom coinne a dhéanamh leo agus na foirmeacha cuí líonta isteach agam. Tugadh an aimsitheoir aonfhoirmeach acmhainne (URL) chugam len é sin a dhéanmh.

Bhí mé anseo cheanna trí bhliain ó shin agus bhí an trioblóid agam ag an am sin. Is féidir an sceal achrannach casta a léamh anseo - "Ábhar lúibín? Cé chumfadh é?" (26/10/2015)

Chuaig mé chuig an suíomh mar sin le beagáiníon fataoís nó imní 'smé ag smaoineamh ar chad a thárla an uair deireannach.

Cé go bhfuil an suíomh i mBéarla amháin acu, d’éirigh liom na foirmeacha cuí a aimsiú sa Teanga Náisiúnta. Ach nuair a rinne mé iarracht dáta a shocrú ní raibh rogha teanga le fáil ann. Bhí gach rud i mBéarla agus mar sin féin ní fhéadfá a bheith cinnte go mbeadh an agallamh sa Teanga Náisiúnta.

Scríobh mé chuig an seoladh a tugadh ar an suíomh ag iarraidh socraithe cinnte a dhéanamh i mo rogha teanga. "An féidir leat a rá liom na dátaí a bheidh seirbhís le fáil i nGaillimh i nGaeilge. Ní sé soiléir ón suíomh." (18/9/2018)

Fuair mé freagra uathoibríoch a bhí dhá theangach ach níor chuala mé aon rud eile uatha. Mar sin chuir mé ceann eile chuchu ag rá go raibh íontas orm ná bhfuair me freagra go dtí sin. Fuair mé freagra uatha ansin:

"Go raibh maith agat as ucht do ríomhphoist. Ionas gur féidir linn coinne a éagrú duit in Oifig de chuid an Seirbhís Náisiúnta um Cheadúnais Tiomána chun do iarratas a próiseáil trí Gaeilge, iarraimid ort a insint dúinn cén oifig a bhfuil sé ar intinn agat freastal ar agus cén lá is am a mbeadh feiliúnach duit." Is léir nár léadh an r-phoist uaim inar luaigh mé "Gaillimh."

Scríobh mé thár n-ais ar an lá céanna: "Is dócha gur Gaillimh atá i gceist mar tá cónaí orm i gConamara. Tá chuile lá ón 11ú lá den mhí seo oiriúnach domsa - am ar bith tár éis 11.00 ar maidin. Tá na foirmeacha líonta istigh agam cheanna ach beidh orm dul chuig an dochtúir leis an tuairisc leighis a shiniú."

Ní fhuair mé freagra agus mar sin scríobh mé arís ar an 8ú lá Deireadh Fomhair ag lorg freagra.

Fuair mé glaoch ó dhuine éigin i Sligeach ag iarraidh dáta a shocrú. Chinneamar ar dáta (11 Deireadh Fomhair 2018) ag meán lae.

Chuas isteach ag an am cuí agus suigh mé ag feitheamh. Ar deireadh ní raibh duine ar bith fágtha ach mé féin. Ansin tháinig cailín amach agus chuir cheist orm (i mBéarla) an raibh coinne déanta agam dúirt mé "Teileafón" agus chuig sí thár n-ais chuig a áit.

Glaodh orm ansin agus chuig mé isteach sa bhothán agus thosaigh mé ag caint i nGaeilge leí. Níor thuig sí mé agus bhí orm iompú ar an mBéarla. Dúirt me go bhfuair mé glaoch agus gur socraíodh go mbeadh an agallamh i nGaeilge! Bhí beagáinín cainte foirne taobh thiar den ghloine agus ar deireadh dúradh go dtiochfadh duine anuas le cabhrú liom.

Tháinig sí anuas agus glaodh orm arís. Bhí beirt anois taobh thiar den ghloine agus is cosúil duine acu gan Gaeilge, a bhí "ar na cnaipe" agus duine eile agus neart Gaeilge aici. Is mar sin a chuaigh an agallamh ar aghaidh - mise ag caint i nGaeilge agus an aistritheoir á athrá i mBéarla agus vice versa.

Bhí sé an ghreannmhar cé go raibh sé go hainnis gur anois, tár éis beagnach céad bliain mar tír neamhspleach nach féidir seirbhís ceart a fháil sa Teanga Náisiúnta, céad teanga oifigiúil na tíre. Ní nach íonadh nach bhfuil éileamh ar sheirbhís lochtach mar sin.

Cinnte tá beagáinín feabhas ón uair deireannach áfach. Tá sé éasca go leor na foirmeacha a aimsiú ar an suíomh (Béarla) agus tá Cairt Chustaiméirí i nGaeilge (pdf) ann ach gan rud ar bith faoi chearta teanga ann áfach! Ní mór Béarla a bheith agat an suíomh féin a oibriú i gceart agus níl sé soiléir go mbeadh an cruinniú ag an lár ionad le fáil i nGaeilge - sin an fáth go raibh orm na r-phoisteanna sin a chuir.

Cabhródh sé go mór liom an suíomh acu a bheith sa Teanga Náisiúnta agus go mbeadh Gaeilge ag bhúr iniúchóirí go mór mór sna h-ionaid atá le seirbhís a thabhairt sna ceantreacha Ghaeltachta. Ní féidir leis an gCoimisinéir Teanga cabhrú le gearán mar seo mar níl Udarás um Shabháilteacht ar Bhoithre luaite clúdaithe faoin Acht.

Rinneamar tagairt do ráiteas ón gCoimisinéir Teanga tár éis an "eachtra" seo i 2015. Is eagal liom go mbaineann sé fós le hábhar:"Bíodh is go bhfuil muid imithe i dtaithí ar an gcur chuige sin ní shin le rá go bhfuil sé ceart..." (An Coimisinéir Teanga, 18 Meán Fómhair 2015 )

Iar nótaí:
Fuair mé teacs on NDLS (sic) inniú ag brú Bearla orm arís. Nach mbeadh sé simplí teachtaireacht mar sin a bheith dhá theangach?

Fuair mé an ceadúnas féin ar an Aoine (19 DF 2018) agus tá sé i gceart fiú mo shloinne litrithe i gceart! Bí ag faire amach dom.


Saoirse Tiomána....

Share/Save/Bookmark

5.1.18

Deireadh le cosaint láidir dá dTeanga i gceantair Gaeltachta na Gaillimhe.

"...tá an chosaint láidir don Ghaeilge atá in LAP na Gaeltachta faoi láthair - coinníoll teanga a chur ar 80% dena tithe in aon fhorbairt le dhá theach nó níos mó - atá i bhfeidhm ó 2008, le cur ar cheal sa chuid is mó den Ghaeltacht..."

Seo ráiteas ó  Chumann Forbartha Chois Fharraige ar maidin (5 Eanáir 2018).

Ag cruinniú a d'eagraigh Cumann Forbartha Chois Fharraige aréir, (Déardaon 4 Eanáir, 2018) socraíodh iarraidh ar gComhairle Chontae gan dul ar aghaidh leis an athrú atá beartaithe a chur ar Phlean Forbartha an Chontae maidir leis an nGaeltacht, ar an gcúis nach bhfuil ann ach pleananna le haghaidh lonnaíochtaí sa Spidéal, sa gCeathrú Rua agus i mBaile an Chláir agus go lagaíonn sé cosaint na Gaeilge sa gcóras pleanála sa gcuid is mó den Ghaeltacht.

Ní léir go bhfuil soláthar déanta san athrú ar an bplean do riachtanais tithíochtaí na bpobal i gceantair eile Gaeltachta, taobh amuigh de na sráidbhailte. Mar a fheictear ón doiciméad seo, Athrú Beartaithe Uimh. 2(b) Plean Forbartha Chontae na Gaillimhe 2015-2021 (pdf),  atá ar líne ag an gComhairle Chontae is stráitéis lonnaíochta do thrí shráidbhaile is mó atá ann. Má ghlactar leis tuigtear go mbeidh sé á usáid feasta mar pholasaí pleanála do na ceantair Ghaeltachta i gCo na Gaillimhe, in áit an LAP (Plean Áitiúil Ceantair) don Ghaeltacht a socraíodh i 2008 agus ar cuireadh síneadh ama leis go 2018.

Seo mar atá leagaithe síos faoi chaomnú na Gaeltachta sa bplean forbartha reatha i bPolasaí G1 (Alt 10.4 de Phlean Forbartha Chontae na Gaillimhe 2015 - 2021):
    Polasaí G1 - An Ghaeltachta a Chaomhnú agus a Chur Cun Cinn sa Phróiséas Pleanála Tá imlíniú déanta ag an gComhairle trí Phlean Cheantar Aitiúil na Gaeltachta 2008 - 2018 ar Pholasaithe agus ar Chuspóirí a dhéanann cosaint agus a spreagann oidhreacht shóisialta, chultúir agus theanga na Gaeltachta agus ag an am céanna a bhaineann leas as cumas geilleagrach agus forbartha na Gaeltachta ar bhealach cothrom inbhuanaithe thar shaolré an Phlean.
Tá sé le tuiscint ón mír sin thuas go bhfuil cosaint na Gaeilge i nGaeltachtaí na Gaillimhe bunaithe ar LAP (Plean Ceantar Áitiúil) a bheith ann don Ghaeltacht. Gan aon LAP don Ghaeltacht ní bheadh aon chiall le Polasaí G1 a thuilleadh. Ina áit beidh cosaint na Gaeilge sa Ghaeltacht bunaithe ar Athrú Beartaithe 2(b) nach leagann síos go mbeidh coinníollacha teanga á fheidhmiú in aon cheantar Gaeltachta taobh amuigh den trí lonnaíocht An Spidéal, An Cheathrú Rua agus Baile an Chláir.

Mar a sheasann An tAthrú Beartaithe 2 (b) ní bheidh an cosaint chéanna ag an nGaeilge i gcás forbairtí tithíochta taobh amuigh den trí lonnaíocht thuasluaite. Ní léir, mar shampla, go mbeadh aon ghá a thuilleadh don Chomhairle Chontae Clásal Feidhme Teanga a chur ar sciar de na tithe a thógfaí in áit ar bith i gCois Fharraige taobh amuigh den Spidéal. Go bunúsach tá an chosaint láidir don Ghaeilge atá in LAP na Gaeltachta faoi láthair - coinníoll teanga a chur ar 80% dena tithe in aon fhorbairt le dhá theach nó níos mó - atá i bhfeidhm ó 2008, le cur ar cheal sa chuid is mó den Ghaeltacht má ghlactar leis an Athrú 2(b) ar Phlean an Chontae.

Bhí an cruinniú aréir den tuairim gur fearr Plean Áitúil nua Gaeltachta a réiteach seachas athrú lochtach a chur ar Phlean an Chontae, mar atá beartaithe ag feidhmeannas an Chomhairle Chontae.

Shocraigh an cruinniú aréir iarraidh ar eagraíochtaí eile pobail i gceantar Chois Fharraige tacú leis an éileamh go mba cheart an doiciméad ar a thugtar Athrú Beartaithe Uimh. 2(b) Plean Forbartha Chontae na Gaillimhe 2015 - 2021 a tharraingt siar faoi láthair agus síneadh ama a thabhairt do Phlean Áitúil na Gaeltachta 2008 - 2018, nuair a théann sé as feidhm níos deireannaí i mbliana. Níl mórán céille le Pleanáil Teanga a bheith ar bun ag LPT cosúil le Cois Fharraige nuair atá an túdarás pleanála ag lagú an chosaint sa gcóras pleanála don Ghaeilge mar theanga phobail.

Tá práinn le seo mar sé an Luan seo chugainn, 8 Eanáir, an dáta deireannach le aighneachtaí a sheoladh isteach ag an gComhairle Chontae faoin doiciméad Athrú Beartaithe Uimh. 2(b).

Donncha Ó hÉallaithe,
Cathaoirleach,
Cumann Forbartha Chois Fharraige.
Share/Save/Bookmark

8.7.17

Taoiseach ar na nGael?


Ar eagla go ndéanfar dearmad ar pholasaí Leo Varadkar i leith na Gaeilge seo h-é:

"Tá an Ghaeilge lárnach dár bhféiniúlacht agus ní mór tacú go láidir léi. Tá sé riachtanach go dtabharfar faoi líon na gcainteoirí Gaeilge a mhéadú agus go mbeidh sé mar thoradh ar ár mbeartais go mbeidh an teanga le feiceáil agus le cluinstin in úsáid go laethúil ar fud na tíre. Má thoghtar mise i mo Thaoiseach beidh mé ag úsáid na Gaeilge go laethúil i mo chuid oibre.

Tacaím le Straitéis Fiche Bliain don Ghaeilge a chur i bhfeidhm. Beidh mé ag obair chun na gníomhaíochtaí cuí in earnáil an oideachais, na n-ealaíon, an chultúir agus i seirbhísí a éascú agus tuigim an tábhacht atá le hacmhainní a chur ar fáil chun aidhmeanna na Straitéise a bhaint amach.

Aithním freisin na riachtanais ar leith atá ag na pobail Ghaeltachta agus beidh mé ag obair ar son aitheantas agus meas do chearta Gaeilgeoirí. Cuirfear i bhfeidhm fosta an beartas ríthábhachtach mar atá an Comhbheartas Oideachas Gaeltachta. Déanfar leasuithe substaintiúla ar Acht na dTeangacha Oifigiúla agus déanfar cainteoiri líofa Gaeilge a earcú sa tSeirbhís Phoiblí le cinntiú go gcuirfear seirbhísí ar fáil trí Ghaeilge.

Beidh muid réamhghníomhach chun Gaelscoileanna, Gaelcholáistí agus aonaid nua a bhunú chun freastal ar an mhéadú leanúnach ar oideachas trí mheán na Gaeilge." 
(Taking Ireland Forward -Bealtaine 2017)

Is mian liom díriú isteach ar cheann amháin acu, "Má thoghtar mise i mo Thaoiseach beidh mé ag úsáid na Gaeilge go laethúil i mo chuid oibre."

Anois ó tá sé ina Thaoiseach bhí mé ag súil go mbeadh sé sin le feiceáil nó le cloisint. B'fhéidir go labhrann sé i nGaeilge sa Dáil agus ag cruinnithe aireachta ach dúinne atá inár gcónaí ar líne is beag Gaeilge atá le feiscint ar a chúntas giolcaireachta ar twitter- @campaignforleo. Níl athrú ar bith mar sin ó chleachtas Enda Kenny ó 2011 gan Gaeilge a úsáid ar na meáin shóisialta?

Ina chéad craoladh mar Thaoiseach óna oifig níl focal sa Teanga Náisiúnta fiú "Gura Maith agat!" ag an deireadh! Taoiseach Ghael?

Justin agus Leo
Thug Príomh Aire Chanada, Justin Trudeau, cuairt ar an dtír agus sílim gur fiú comparáid a dhéanamh idir a chúntas twitter agus ceann an Taoisigh.  Bíonn chuile giolch uaidh i bhFraincís ar dtús agus ansin i mBéarla. Deintear comparáid idir Trudeau agus Varadkar ach anseo...

Seans go bhfuil sé ró luath le breithiúnas a thabhairt ar a threimhse mar Thaoiseach. Duradh linn gur cheap sé go raibh sé tabhachtach Gaeilge a bheith ag Taoiseach Éireann. Ceist amháin mar sin: "Cén fáth nuair nach bhfuil sí le feiscint nó le cloisint ag an bpobal?"
Share/Save/Bookmark

27.6.17

"Níl sheirbhísí sásúla i nGaeilge le fáil ón Státchóras."

Léiríonn Tuarascáil Bhliantúil an Choimisinéara Teanga don bhliain 2016 gur le linn na bliana seo a fuair an Oifig an líon ab airde gearán agus iarratas ar chomhairle ón bpobal ó bunaíodh í sa bhliain 2004. "Creidim gur léiriú é ar na deacrachtaí atá ag an bpobal i gcoitinne go fóill, go háirithe lucht labhartha na Gaeilge, teacht ar sheirbhísí sásúla i nGaeilge ón Státchóras," a deireann an Coimisinéir Teanga sa tuairisc.

Gearáin
Ar an iomláin rinneadh 768 gearán leis an Oifig le linn na bliana 2016. Bhain beagnach an tríú cuid de na gearáin a fuair an Oifig le seirbhísí a thagann faoi scáth scéimeanna teanga. Cuimsítear seirbhísí ar nós suíomhanna gréasáin, córais ar líne, foirmeacha iarratais agus seirbhísí idirphearsanta leis an réimse seo. Chomh maith leis an méid sin, tháinig ardú suntasach ar líon na ngearán a bhain le heaspa Gaeilge ar chomharthaíocht agus ar stáiseanóireacht.

Tháinig an líon is airde gearán ó dhaoine a bhfuil cónaí orthu i mBaile Átha Cliath (45%), ardú de bheagán ón mbliain 2015, agus is ó na ceantair Ghaeltachta a tháinig ceann as chuile chúig ghearán.

Tugtar cuntas níos iomláine sa Tuarascáil Bhliantúil ar na himscrúduithe foirmiúla a tugadh chun críche le linn na bliana mar aon le hobair faireacháin na hOifige.

Bille teanga nua
Le gairid, d’fhógair an Roinn Ealaíon, Oidhreachta, Gnóthaí Réigiúnacha, Tuaithe agus Gaeltachta ceannteidil nua do Bhille na dTeangacha Oifigiúla (Leasú), 2017. Fáiltíonn an Coimisinéir Teanga roimh fhorálacha na gceannteideal nua a thugann aghaidh, den chuid is mó, ar mholtaí a rinneadh roimhe seo chun Acht na dTeangacha Oifigiúla a neartú. Is céim chun cinn iad na ceannteidil seo agus is gá anois go bhfeidhmeofaí de réir na mianta atá leagtha amach sna ceannteidil.

Aithníonn an Coimisinéir Teanga nach bhfuil i bhfoilsiú na gceannteideal nua ach an chéad chéim i bpróiseas chun leasuithe suntasacha agus tairbheacha a dhéanamh ar Acht na dTeangacha Oifigiúla. Tá moladh tuillte ag an Aire Stáit Seán Kyne TD as tús maith a chur leis an bpróiseas seo agus táthar ag súil anois go dtabharfar an obair go ceann scríbe sna míonna amach romhainn. Guíonn An Coimisinéir Teanga gach rath ar an Aire Stáit Joe Mc Hugh TD san obair sin agus tá sé i gceist aige tacú leis an obair ar bhealach a bheidh chun leasa an phobail.

Is díol suntais an moladh atá déanta sna ceannteidil go gcuirfí córas rialachán in áit chóras na scéimeanna teanga. Is athrú ó bhonn é seo ar an gcóras atá i bhfeidhm faoi láthair chun seirbhísí a chur ar fáil i nGaeilge ón Státchóras agus tagann sé leis an moladh a rinneadh sa tráchtaireacht ar fheidhmiú  an Achta a d’fhoilsigh an Coimisinéir Teanga i mí Aibreáin i mbliana. Léirigh an fhianaise a cuireadh i láthair sa tráchtaireacht sin gur minice córas na scéimeanna teanga ag lagú agus ag laghdú seirbhísí Stáit trí Ghaeilge ná a mhalairt. “Is gá córas nua, bunaithe ar rialacháin dhíreacha, bronnta ar chomhlachtaí poiblí ag brath ar an teagmháil a bhíonn acu leis an bpobal, chun feabhas cuimsitheach agus córasach a chur ar sheirbhísí trí Ghaeilge” a dúirt an Coimisinéir ag an am.

This page in English!
Córas earcaíochta
Is bunfhíric é go bhfuil soláthar sásúil na seirbhísí poiblí trí Ghaeilge ag brath ar dhóthain daoine le Gaeilge a bheith fostaithe sa Státchóras. Níl an córas earcaíochta atá i bhfeidhm faoi láthair ag baint amach an chuspóra sin. Tá fáilte le cur roimh an moladh atá déanta sna ceannteidil go mbeadh Gaeilge ag 20% de na hearcaigh nua a thagann isteach sa tSeirbhís Phoiblí. Ach an phleanáil cheart a bheith déanta ba chóir go gcuideodh polasaí agus dualgas reachtúil den chineál seo le dóchas a thabhairt do phobal na Gaeilge go mbeidh teacht acu ar chaighdeán níos fearr seirbhíse i nGaeilge ón Státchóras.

• Tuairisc Bliantúil 2015

Píosaí as Tuairisc.ie faoi Thuairisc Bliaintúil 2016:

An líon is mó gearán riamh faighte ag an gCoimisinéir Teanga anuraidh http://tuairisc.ie/an-lion-is-mo-gearan-riamh-faighte-ag.../

Is ó Bhaile Átha Cliath a tháinig a tháinig an líon is…
TUAIRISC.IE
"Mhaígh an Roinn nach raibh aon sárú reachtúil i gceist mar nach comhlacht poiblí a bhí sa Lárionad Náisiúnta um Threoir san Oideachas a bhí ainmnithe ar sceideal na gcomhlachtaí in Acht na dTeangacha Oifigiúla. Mhaígh an Roinn dá réir nár bhain forála...Féach Tuilleadh

Sháraigh Ollscoil na hÉireann, Má Nuad, an reachtaíocht teanga nuair a chuir siad ainm na hollscoile i mBéarla amháin ar chomhartha aitheantais na hOllscoile agus ar cheannteidil a gcuid stáiseanóireachta, de réir fiosrúcháin a rinne Oifig an Choimisinéara teanga i 2016.
http://tuairisc.ie/an-dli-teanga-saraithe-ag-maynooth.../


Sháraigh Fáilte Éireann an dlí teanga nuair a chuireadar suas comharthaí le logainmneacha i mBéarla amháin ag pointí grianghrafadóireachta ar Shlí an Atlantaigh Fhiáin. http://tuairisc.ie/an-dli-saraithe-ag-failte-eireann-le.../

Sháraigh Comhairle Contae Dhún Laoghaire-Ráth an Dúin agus Comhairle Contae Uíbh Fhailí a ndualgas reachtúil teanga http://tuairisc.ie/an-dli-teanga-saraithe-ag-dha.../

RSA & Uisce Éireann - Níl sé ar chumas Oifig an Choimisinéara na gearáin sin a fhiosrú toisc nach dtagann na comhlachtaí faoi scáth na reachtaíochta teanga.... http://tuairisc.ie/uisce-eireann-agus-an-rsa-ar-na.../
Grianghraf Seirbhís poiblí tré Ghaeilge


Share/Save/Bookmark