28.11.09

0 GleG Réamhrá

Buntáistí geilleagracha na Gaeilge a fheictear i gCathair na Gaillimhe agus i nGaeltacht na Gaillimhe

1.0 Achoimre Feidhmiúcháin
2.0 Tátail agus moltaí
3.0 Cúlra an staidéir agus an mhodheolaíocht

Tá cúig cinn de aguisíní leis an tuairisc seo. Is féidir iad a fheiscint sa leagan pdf de atá le fáil ar suíomh Gaillimh le Gaeilge
1. Caiteachas an Rialtais ar an nGaeilge
2. Breisluach Chaiteachas an Rialtais
3. Tionchar Geilleagrach na Turasóireachta Gaeilge i nGaillimh
4. Tagairtí & Leabharliosta
5. Láithreáin Ghréasáin agus Eagraíochtaí a ndeachthas i gcomhairle leo

In 2008 rinne Gaillimh le Gaeilge coimisiúnú ar an gcomhairleacht gnó agus margaíochta Bane Mullarkey atá lonnaithe i nGaillimh, i gcomhpháirt le Jerome Casey & a Chomh. Teo., chun taighde a dhéanamh ar na tionchair eacnamaíochta a bhfuil baint acu le húsáid na Gaeilge i nGaillimh. Tá sé os cionn scór bliain ó rinneadh an staidéar deiridh: Na Tionchair Shoceacnamaíocha Áitiúla a bhaineann le Gaeltacht na Gaillimhe [M.S. Ó Cinnéide agus M.J. Keane].

Is é cuspóir an taighde seo ná staidéar a dhéanamh ar na buntáistí eacnamaíochta atá ar fáil do Chathair agus do Ghaeltacht na Gaillimhe de thoradh stádas Gaeltachta a bheith ag an gceantar. Tá go leor athruithe tagtha ar chúrsaí eacnamaíochta an domhain ó cuireadh tús leis an gcéim taighde den staidéar seo. In Éirinn, tá impleachtaí a bhaineann le tuarascáil Mhic Cárthaigh, ‘Uimhreacha na Seirbhíse Poiblí agus Cláir Chaiteachais’ fós le sonrú. Moladh ciorruithe suntasacha i gcaiteachas an Rialtais sa tuarascáil sin agus táthar ag ceapadh go mbeidh athruithe ollmhóra ar Phlean 20
Bliain an Rialtais don Ghaeilge.

In ainneoin sin, tugann na ráitis is déanaí ón Taoiseach, Brian Cowen, le fios dúinn go bhfuil sé beartaithe aige leanúint ar aghaidh ag tabhairt tacaíochta don Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta sa todhchaí. Taispeánann torthaí agus moltaí an taighde seo chomh maith tábhacht na Gaeilge agus na buntáistí eacnamaíochta atá ag dul léi, go háirithe do shaol eacnamaíochta Chathair na Gaillimhe agus Ghaeltacht na Gaillimhe.

Cibé athruithe a dhéanfar, tá an Stát tiomnaithe chun tacú le pobail Ghaeltachta agus leis an nGaeilge, agus tacaíocht aige de bharr aitheantas bunreachtúil na Gaeilge mar chéad teanga an Stáit. Tá sé de chumas ag Cathair na Gaillimhe go háirithe agus ag Gaeltacht na Gaillimhe leanúint de bheith ag baint leasa as an tacaíocht sin. Ní foláir iarracht chomhordaithe a fháil ó na comhlachtaí uile atá i gceist, áfach, chun go dtuigfear na buntáistí acmhainneacha go hiomlán, agus go gcinnteofar luach na Gaeilge do Chathair na Gaillimhe.

Ba phróiseas cuimsitheach a bhí i gceist leis an tasc taighde seo. Chuathas i gcomhairle le sliosamharc samplach de chomhlachtaí, de ghnáthmhuintir an phobail agus de pháirtithe leasmhara na Cathrach agus an Chontae agus ba mhaith liom an deis seo a ghlacadh chun buíochas a ghabháil le gach duine a ghlac páirt ann. Ba mhaith liom buíochas speisialta a ghabháil leis an Aire Éamon Ó Cuív, Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, an Bainisteoir Cathrach, Joe MacGrath agus leis an mBainisteoir Contae, Martina Moloney as ucht a gcomhoibrithe fhéil sa phróiseas.

Gach rath

Iognáid G. Ó Muircheartaigh, MA PhD DSc LLD
Cathaoirleach Ghaillimh le Gaeilge
Uachtarán Emeritus
Ollscoil na hÉireann, Gaillimh


Tasc Taighde: Buntáistí geilleagracha na Gaeilge a fheictear i gCathair na Gaillimhe agus i nGaeltacht na Gaillimhe
Le haghaidh: Gaillimh le Gaeilge
Le: Bane Mullarkey Teo. i gcomhpháirtíocht le Jerome Casey & a Chomh. Teo

Share/Save/Bookmark

1 GleG Achoimre

1.0 Achoimre Feidhmiúcháin


1.0 Achoimre Feidhmiúcháin
2.0 Tátail agus moltaí
3.0 Cúlra an staidéir agus an mhodheolaíocht

Tá cúig cinn de aguisíní leis an tuairisc seo. Is féidir iad a fheiscint sa leagan pdf de atá le fáil ar suíomh Gaillimh le Gaeilge
1. Caiteachas an Rialtais ar an nGaeilge
2. Breisluach Chaiteachas an Rialtais
3. Tionchar Geilleagrach na Turasóireachta Gaeilge i nGaillimh
4. Tagairtí & Leabharliosta
5. Láithreáin Ghréasáin agus Eagraíochtaí a ndeachthas i gcomhairle leo
1.1 Réamhra

Rinne Gaillimh le Gaeilge an staidéar seo a choimisiúnú chun aird na bpáirtithe leasmhara agus na dtairbhithe i gCathair na Gaillimhe go háirithe agus i nGaeltacht na Gaillimhe, a dhíriú ar na buntáistí geilleagracha a bhainean le húsáid na Gaeilge sa cheantar agus le cinntiú go bhfanann na buntaistí geilleagracha sin go háitiúil.

Tá go leor athruithe tagtha ar staid na Gaeilge go náisiúnta agus go háitiúil ó críochnaíodh an chéad staidéar1 2 (Ó Cinnéide, M.S., Keane, M. J. (1988), Na Tionchair Shocheacnamaíochta Áitiúla a bhaineann le Gaeltacht na Gaillimhe, An tIonad Taighde Eolaíocht Shóisialta, Ollscoil na hÉireann, Gaillimh, Tuarascáil Taighde Uimh. 3. Níl comparáid dhíreach idir an dá shuirbhé. Tá sé de bhuntáiste ag an staidéar seo go bhfuil sampla 100% d’fhostaíocht i nGaeltacht na Gaillimhe aige (tríd an CSO); rinneadh an obair ar staidéar 1988 ar shonraí nach raibh chomh cruinn sin. Mar sin féin, leanann an staidéar reatha sampla na staidéar a chuaigh roimhe ó thaobh suirbhé a dhéanamh ar chaiteachas tís agus ar chaiteachas comhlachta.) bliain ó shin. D’fhás daonra Ghaeltacht na Gaillimhe dhá oiread chomh tapa le daonra an Stáit. Tá líon na gcainteoirí Gaeilge méadaithe ó 20,877 go 29,235. Tá líon na gcainteoirí Gaeilge mar chéatadán de dhaonra Ghaeltacht na Gaillimhe laghdaithe áfach ó 75% go 67.7% (An Phríomh-Oifig Staidrimh: Daonáirimh 1986 agus 2006.).

D’fhorbair pobal spleodrach de chainteoirí Gaeilge i gCathair na Gaillimhe, é bunaithe den chuid is mó ar na Gaelscoileanna, ar na hinstitiúidí tríú leibhéal agus ar na heagraíochtaí deonacha a thacaíonn le tionscnaimh Ghaeilge. Tá tacaíocht ard d’athbheochan na teanga ar fud na tíre agus i nGaillimh, agus don dátheangachas Béarla/Gaeilge, go háirithe i measc daoine óga oilte atá ina gcónaí i gceantair uirbeacha. Is dea-scéala é seo do Chathair ar nós Chathair na Gaillimhe ina bhfuil pobal óg cruthaitheach; tá an-fhéidearthacht ann dea-thoil an phobail seo i leith na Gaeilge a ghríosú, agus leas a bhaint as a buntáistí geilleagracha agus cultúrtha.

Tá an-nasc idir Gaillimh agus an Ghaeilge, nasc a fheiceann gach duine a ndeachthas i gcomhairle leo, idir mhuintir na Cathrach agus mhuintir an Chontae. Tá ceangail láidir idir Cathair agus Gaeltacht na Gaillimhe mar gheall ar chomh gar is atá siad dá chéile, agus mar gheall ar na naisc stairiúla agus chultúrtha atá idir an dá cheantar. Is í an t-aon Ghaeltacht í a bhfuil ceantar mór uirbeach in aice léi, a chruthaíonn idir bhuntáistí agus dúshláin. Agus tá cuid de Ghaeltacht shainithe na Gaillimhe laistigh de theorainneacha na Cathrach.

Tá tionchar leanúnach ag an nGaeltacht ar Chathair na Gaillimhe, ar a féiniúlacht chultúrtha agus theangeolaíoch, agus deirtear go minic gur tairseach Ghaeltacht na Gaillimhe í an Chathair. Baineann Cathair na Gaillimhe tairbhe freisin as an infheistíocht shuntasach bhreise a fhaigheann an Ghaeltacht ón Stát chun an teanga agus an pobal dúchasach a chaomhnú agus chun tacú leo. Thaispeáin an staidéar i 1988 gur i gCathair na Gaillimhe a bhíonn sciar suantasach den bhuntáiste geilleagrach a thagann ón infheistíocht bhreise Stáit don Ghaeilge ar deireadh, go háirithe mar gheall ar chaiteachas miondíola a dhéantar sa Chathair. Taispeánann an staidéar reatha gur amhlaidh atá an scéal go fóill. Breathnaíonn sé arís eile ar na buntáistí geilleagracha a bhaineann leis an nGaeilge i gCathair na Gaillimhe agus i nGaeltacht na Gaillimhe. Cuirtear béim faoi leith ar an tionchar geilleagrach atá ag an nGaeilge ar Chathair na Gaillimhe, agus ar an gcaoi a bhféadfaí tacú leis an teanga chun a chinntiú go gcaomhnaítear agus go láidrítear an Ghaeilge féin, agus an buntáiste a bhaintear aisti sa cheantar. Dírítear aird na tuarascála ar na moltaí a bhaineann le todhchaí na Gaeilge i gCathair na Gaillimhe a bhaint amach; is lú an bhéim atá ar na moltaí do Ghaeltacht na Gaillimhe. D’fhéadfadh Bord Forbartha Cathrach na Gaillimhe áis a chur ar fáil le go bhféadfaí na moltaí a phlé, a aontú, a chur in ord tosaíochta agus a chur i bhfeidhm le comhoibriú agus tiomantas na bpríomhpháirtithe leasmhara agus na n-eagraíochtaí ábhartha.

I gcás na tacaíochta speisialta Stáit don Ghaeilge agus don Ghaeltacht, glacadh leis an mbliain 2007 mar bhonnlíne d’fhormhór na sonraí airgeadais. Rinneadh seo mar go bhfuil cuntais iomlána Ghníomhaireachtaí éagsúla Stáit le fáil don bhliain 2007, ach nach raibh cuntais 2008 críochnaithe ar fad nuair a tosaíodh ar na sonraí airgeadais a bhailiú. Bunaíodh sonraí i dtaobh an daonra agus an lucht oibre ar thorthaí an Daonáirimh is déanaí, “Daonáireamh 2006”.

Is féidir an tuarascáil iomlán a íoslódáil ó láithreán gréasáin Ghaillimh le Gaeilge.

1.2 Príomhthorthaí
Léirigh an staidéar seo:
    • Gur fiú breis agus €136 (Feic Tábla 1 thíos : Achoimre ar Thionchar Geilleagrach na Gaeilge 2007/2008 agus Aguisíní 2 agus 3 do mhionchuntais.) milliún an Ghaeilge do Chathair agus do Chontaena Gaillimhe gach bliain, agus téann thart ar €59 milliún de seo go Cathair na Gaillimhe.

      • Ón €136 milliún sin, bhí tionchar geilleagrach €41 milliún ag turasóireacht a bhaineann leis an nGaeilge i gCathair agus i gContae na Gaillimhe in 2008. bhain €32 milliún de seo le Cathair na Gaillimhe, agus €9 milliún le Gaeltacht na Gaillimhe.

      • Dúirt breis is 91% de ghnólachtaí chathair na Gaillimhe a ghlac páirt i suirbhé don staidéar seo go raibh an Ghaeilge ‘tábhachtach’ nó ‘an‑tábhachtach’ d'fhéiniúlacht chultúrtha Chathair na Gaillimhe, gur sócmhainn turasóireachta í agus gné uathúil tharraingteach d'íomhá na Gaillimhe.

      • Chaith teaghlaigh Ghaeltachta, iad siúd atá sa chuid sin den Ghaeltacht atá sa Chathair ina measc, €400 milliún ar dhíolachán miondíola. Chaith gnólachtaí Gaeltachta €305 milliún sa Chathair ar cheannach 3 earraí agus seirbhísí in 2006. €705 milliún mar sin a chaith idir theaghlaigh agus ghnólachtaí na Gaeltachta i gCathair na Gaillimhe in 2006(Torthaí ó shuirbhéanna teaghlaigh agus gnólachta a rinneadh mar chuid den staidéar seo chun pátrúin díolacháin i gCathair agus i gContae na Gaillimhe agus in áiteanna eile a chinneadh).

      • Chothaigh na fiontair a fhaigheann tacaíocht ón rialtas agus na seirbhísí stáit teangabhunaithe atá cruinnithe ar Chathair agus ar Ghaeltacht na Gaillimhe thart ar 3,300 post lánaimseartha agus 2,000 post páirtaimseartha sa bhliain 2007.

      • Tá an earnáil closamhairc Ghaeilge ar cheann de na hearnálacha is tábhachtaí laistigh de gheilleagar Ghaeltacht na Gaillimhe. Chuir an earnáil seo €24.3 milliún breise leis an olltáirgeacht náisiúnta (GnP) in 2007. [Cé gur
      deacair tionchar sonrach geilleagrach na hearnála closamhairc Ghaeilge ar Ghaeltacht na Gaillimhe nó ar Chathair na Gaillimhe a mheas, fanann an chuid is mó den bhuntáiste geilleagrach sa cheantar mar gheall ar chúrsaí pá agus tuarastail, agus mar gheall ar cheannach áitiúil. Tá TG4, raidió na Gaeltachta agus cuideachtaí éagsúla léiriúcháin lonnaithe i nGaeltacht na Gaillimhe].


      • Laistigh d’earnáil na turasóireachta, is cuid thábhachtach den ghníomhaíocht gheilleagrach iad na Coláistí Gaeilge samhraidh i nGaeltacht na Gaillimhe. shaothraigh siad €14 mhilliún don cheantar in 2007. [Tá €1.2 milliún a bhaineann le turasóireacht ghaolmhar san áireamh sa tsuim seo, chomh maith le hioncam ó tháillí scoláirí agus airgead póca scoláirí. Tá deontais a d’íoc an roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta le teaghlaigh Ghaeltachta ina bhfanann scoláirí san áireamh leis seo, chomh maith le deontais chaipitíochta na roinne oideachais agus eolaíochta. Chuir an €14 mhilliún a saothraíodh ó earnáil coláistí samhraidh Ghaeltacht na
      Gaillimhe €11.8 milliún go díreach agus go hindíreach leis an GnP.]


Déanann na míreanna a leanann seo, plé níos sainiúla ar na
hábhair seo a leanas:
    1. na héifeachtaí a bhíonn ag breischaiteachas spriocdhírithe an Stáit ar an nGaeilge;

    2. imspleáchas geilleagrach Chathair na Gaillimhe agus Ghaeltacht na Gaillimhe; agus

    3. tionchar geilleagrach Ghaeltacht na Gaillimhe ina iomlán
Ansin pléitear deiseanna amach anseo sa chomhthéacs seo.

1.2.1 Na héifeachtaí a bhíonn ag breischaiteachas spriocdhírithe an stáit ar an nGaeilge

Chaith an Stát os cionn €116 milliún in 2007(Feic Aguisín 1 do chaiteachas measta an Rialtais a bhaineann le seirbhísí breise a mhaoinigh an Stát i gCathair agus i nGaeltacht na Gaillimhe le linn 2007) ar thacaíocht bhreise don Ghaeilge i nGaeltacht agus i gCathair na Gaillimhe.
    • Chuir an tacaíocht Stáit, arbh fhiú €116 milliún í, €95.4 milliún leis an GNP. Baineann an difríocht sa dá shuim le sceitheadh geilleagrach a tharlaíonn de bharr allmhairí, cúrsaí cánach agus coigiltis. Meastar go bhfuil an sceitheadh seo íseal mar go gcaitear formhór chaiteachas iomlán an Rialtais ar thacaíocht bhreise don Ghaeilge ar phá agus ar thuarastal a fhanann sa gheilleagar áitiúil.(A fhad agus atá iolraitheoirí náisiúnta ag coinneáil cuntais ar sceitheadh ag leibhéal náisiúnta, níl méid an sceite idir-réigiúnach ag leibhéal contae ar eolas ná tomhaiste. Dá réir sin, ní féidir ach buile faoi thuairim a thabhairt ar an méid tionchair atá ag
    cineál áirithe caiteachais ar ghníomhaíochtaí geilleagracha)


    • As an €95 milliún seo a cuireadh leis an GNP, b’ionann nach mór riar an dá eagraíochta agus na hearnála is mó a chuir leis an GNP (Feic Aguisín 2 do bhreisluach measta chaiteachas an Rialtais a bhaineann le seirbhísí breise a mhaoinigh an Stát) - Údarás na Gaeltachta (€27 milliún), an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta (€26 milliún) agus an Earnáil Closamhairc (€24 milliún). Chuir an tOideachas agus Cláir Shóisialta suimeanna a bhí níos lú, ach suntasach mar sin féin, leis an GNP freisin (€13 mhilliún, agus €5 mhilliún faoi seach).

    • Ón €95 milliún seo a cuireadh leis an GNP, chuaigh €27 milliún go díreach nó go hindíreach go Cathair na Gaillimhe. Bhí caiteachas teaghlach agus cuideachtaí san áireamh leis seo.
Spreagann gníomhaíochtaí eagraíochtaí éagsúla Cathrach/ Contae/Stáit tionchar caiteachais ar gheilleagar na Cathrach ar fiú €27 milliún é. Eagraíochtaí iad seo atá páirteach i gcur chun cinn na Gaeilge, a thacaíonn léi, agus a ghlacann páirt i bhforbairt agus in inbhuanaitheacht Ghaeltacht na Gaillimhe agus a pobal. Bíonn go leor de na heagraíochtaí seo ag obair as lámha a chéile, ag comhoibriú ar thionscadail agus ar thionscnaimh, le roinnt eagraíochtaí deonacha nó pobalbhunaithe a pháirtmhaoiníonn gníomhaireachtaí Stáit chun seirbhísí a sholáthar ar son na n-eagraíochtaí sin.

Tábla 1. Achoimre ar an tionChar Geillearah a bhain Leis an nGaeilge 2007/2008

(1) Feic Aguisín 2 chun sonraí iolraitheora a fháil
(2) Feic Aguisín 3 chun sonraí a fháil

Níl sé oiriúnach na figiúirí ar fad thuasluaite a chur le chéile (m.sh. €136 milliún + €12 milliún + €24 milliún) mar gheall ar fhorluí caiteachas Stáit .i. tacaíonn cuid de chaiteachas Stáit leis an earnáil closamhairc, agus tacaíonn an Rialtas le forbairt agus le cur chun cinn na turasóireachta trí ghníomhaíochtaí Fháilte Éireann agus Tourism Ireland. Féadfaimid a dhéanamh amach, áfach, agus na buntáistí geilleagracha a bhaineann leis an nGaeilge á meas, go bhfuil níos mó i gceist ná an €13 milliún atá intomhaiste go díreach.

1.2.2 Imspleáchas geilleagrach Chathair na Gaillimhe agus Ghaeltacht na Gaillimhe
Feileann an nath ‘fite fuaite’ go foirfe don chaoi a mbíonn Cathair na Gaillimhe agus Gaeltacht na Gaillimhe ag brath ar a chéile. Admhaíonn teaghlaigh Ghaeltachta go hoscailte go bhfuil siad ag brath ar earraí agus ar sheirbhísí na Cathrach, cé nach n-aithníonn soláthraithe earraí agus seirbhísí na Cathrach a mhéid agus a bhraitheann siadsan ar theaghlaigh Ghaeltachta. Léirigh an staidéar seo gur :
    • Chaith teaghlaigh Ghaeltachta, iad siúd atá sa chuid sin den Ghaeltacht atá sa Chathair ina measc Bhí 4,942 teaghlach i nGaeltacht Chathair na Gaillimhe in 2006. Bhí duine amháin ar a laghad a bhí in ann Gaeilge a labhairt i 64.8% de na teaghlaigh seo.), €400 milliún nach mór ar sheirbhísí agus ar earraí miondíola i gCathair na Gaillimhe in 2006. Chaith teaghlaigh thuaithe Ghaeltachta €187 milliún de seo. Tríd is tríd, bhí teaghlaigh thuaithe agus uirbeacha Ghaeltachta freagrach as an gcúigiú cuid de chaiteachas iomlán teaghlaigh na Cathrach. Chomh maith le caiteachas teaghlaigh sa Chathair, chaith cuideachtaí Gaeltachta €305 milliún sa Chathair ar cheannach earraí agus seirbhísí in 2006.

1.2.3 Tionchar geilleagrach Ghaeltacht na Gaillimhe ina iomlán
Bhí lucht oibre Ghaeltacht na Gaillimhe dírithe ar earnálacha geilleagracha a bhfuil aschur sách ard acu in 2006. Bhí 22,000 duine beagnach i gceist leis seo. Mar thoradh air sin:

    • B’ionann an tsuim a chuir Gaeltacht na Gaillimhe leis an GNP in 2006 go díreach agus go hindíreach (agus an tsuim a spreagadh dá bharr) agus €2.9 milliún, nó 1.9% téagartha den iomlán. Bhí 1.07% den fhostaíocht iomlán i nGaeltacht na Gaillimhe in 2006 – atá cothrom beagnach lenar chuir sí leis an GNP go díreach: 1.13%. Spreagann an toradh seo idir mhisneach agus iontas mar gur ceantar tuaithe den chuid is mó í, agus nach mbíonn ceantair thuaithe chomh forbartha leis an meán náisiúnta de ghnáth.

    • Fostaíodh 8.3 duine go díreach in aghaidh an láimhdeachais nó aschuir tionsclaíoch arbh fhiú €1 mhilliún é i nGaeltacht na Gaillimhe in 2005. Bhí sé seo 41% níos airde ná an meán náisiúnta: 5.9 fostaithe go díreach do gach €1 mhilliún. Go contrártha, bhí láimhdeachas Ghaeltacht na Gaillimhe in aghaidh an fhostaí níos ísle ná an meán náisiúnta mar nach bhfuil Gaeltacht na Gaillimhe ag brath mórán ar earnálacha comhaimseartha thionscadal na déantúsaíochta - Ríomhairí agus Ceimiceáin. B’ionann an fhostaíocht iomlán dhíreach, indíreach agus spreagtha in aghaidh an láimhdeachais arbh fhiú €1 mhilliún é in 2005 agus 11.6 post.

Cé gur athbhreithniú ar thréimhse faoi leith é an tuarascáil seo, níl fairsinge na hinfheistíochta i nGaeltacht na Gaillimhe le fiche bliain anuas, nó ó bunaíodh an Ghaeltacht, le feiceáil ann. Le fiche nó tríocha bliain anuas, bhí tionchar ag infheistíocht an Stáit a thacaigh leis an teanga, agus leis an bpobal dúchasach Gaeilge a chothú ar bhonneagar, ar thionscadal agus ar chreatlach sóisialta agus cultúrtha an cheantair. Mar thoradh air sin, bhí tionchar aige ar fhás daonra agus ar fhorbairt gheilleagrach ina iomlán.

Trí infheistiú a dhéanamh i bpobal na Gaeilge, chabhraigh an Stát lena chothú, agus cé nach bhfuil stop le meath na teanga mar chéatadán den daonra a labhraíonn Gaeilge i nGaeltacht na Gaillimhe, tá stop curtha leis an titim daonra i nGaeltacht na Gaillimhe. Cé go bhféadfaí a mhaíomh go mbeadh feabhas ar gach ceantar sa tír mar gheall ar an mborradh i rath agus i bhforbairt gheilleagrach na tíre, Gaeltacht na Gaillimhe san áireamh, is féidir glacadh leis go raibh tionchar forleathan ag an infheistíocht leanúnach Stáit a chuir caiteachas breise ar fáil sa cheantar. Is féidir a áitiú freisin go raibh tionchar ag infheistíocht bhreise theangabhunaithe an Stáit sa cheantar ar ar chuir an Ghaeltacht leis an bhfostaíocht agus leis an GNP náisiúnta.

Cé go bhfuil cathú ann breathnú ar iolraitheoirí eacnamaíochta chun a rá gur cinneadh geilleagrach é infheistíocht a dhéanamh sa Ghaeilge, tá comhthéacs níos leithne ag an gcinneadh tacú le gníomhaíochtaí Gaeilge chun gné thábhachtach de chultúr na hÉireann a chothú. Tá an sceitheadh airgid a bhaineann le tacaíocht Stáit íseal, agus fanann tromlach an chaiteachais sa cheantar ag tacú le 5,000 post. Cruthaíonn an tacaíocht seo gníomhaíochtaí in earnálacha na turasóireachta agus an chlosamhairc i measc rudaí eile, ioncam atá sa bhreis ar an ngníomhaíocht gheilleagrach ar fiú €136 milliún é nuair a thomhaistear go díreach é.

1.3 Deiseanna amach anseo

Tá athrú suntasach tagtha ar pholasaithe agus reachtaíocht na Gaeilge le blianta beaga anuas. Tharla go leor athruithe dearfacha a thacaíonn leis an nGaeilge anois sa Ghaeltacht agus ar fud an Stáit. Aithnítear go forleathan, áfach, go dteastaíonn gníomh práinneach chun aghaidh a thabhairt ar inbhuanaitheacht na Gaeltachta. Caithfear moltaí a fhreastalóidh ar riachtanais éagsúla na bpobal, bunaithe ar chumas éagsúil teanga na ndaoine, a chur i bhfeidhm, agus caithfear na hacmhainní cuí a chur ar fáil dóibh chun na straitéisí a theastaíonn a chur i bhfeidhm. Tá gníomh ag teastáil freisin chun tacú leis an nGaeilge i gceantair uirbeacha ar nós Chathair na Gaillimhe.

Teastóidh iarracht chomhordaithe ó na comhlachtaí uile chun na buntáistí féideartha uile a bhaint amach, agus chun luach na Gaeilge do Chathair na Gaillimhe a dhaingniú. Beidh tacaíocht ón gComhairle Cathrach, ón gCumann Tráchtála (Béarla), ó Chumann Gnó Chathair na Gaillimhe (Béarla), ón earnáil oideachais, ó na gníomhaireachtaí Stáit, ón earnáil ghnó, ó thionscal na turasóireachta, ó eagraíochtaí spóirt, ó eagraíochtaí reiligiúnacha, ó phobal na n-ealaíon, ó scáthghrúpaí éagsúla, agus ó eagraíochtaí Gaeilge agus cultúrtha san áireamh leis seo.

Beidh ar mhuintir na Gaeltachta agus ar chainteoirí eile Gaeilge seirbhísí as Gaeilge a iarraidh agus iad a úsáid, agus muintir na Cathrach a spreagadh trí chabhrú lena n-iarrachtaí chun úsáid na Gaeilge i nGaillimh a mhéadú.

Moltar gníomhartha praiticiúla, de bharr thionchar tábhachtach geilleagrach na Gaeilge i gCathair na Gaillimhe agus i nGaeltacht na Gaillimhe, chun a chinntiú go gcothaítear an Ghaeilge féin, agus na buntáistí a bhaintear aisti, go fadtéarmach. Áirítear orthu sin:
    1. Polasaí iomlán do Chathair na Gaillimhe d’úsáid na Gaeilge

    2. Clár comhtháite gníomhartha do na príomhghníomhaireachtaí

    3. Tiomantas agus tacaíocht na bpáirtithe leasmhara agus na gceannairí a threoraíonn tuairimí an phobail sa Chathair.

Share/Save/Bookmark

2 GleG Moltaí

2.0 Tátail agus Moltaí


1.0 Achoimre Feidhmiúcháin
2.0 Tátail agus moltaí
3.0 Cúlra an staidéir agus an mhodheolaíocht

Tá cúig cinn de aguisíní leis an tuairisc seo. Is féidir iad a fheiscint sa leagan pdf de atá le fáil ar suíomh Gaillimh le Gaeilge
1. Caiteachas an Rialtais ar an nGaeilge
2. Breisluach Chaiteachas an Rialtais
3. Tionchar Geilleagrach na Turasóireachta Gaeilge i nGaillimh
4. Tagairtí & Leabharliosta
5. Láithreáin Ghréasáin agus Eagraíochtaí a ndeachthas i gcomhairle leo
2.1 Luach na Gaeilge i nGaillimh a choinneáil

Mar a luadh cheana, rinne Gaillimh le Gaeilge an staidéar seo a choimisiúnú chun aird na dtairbhithe agus na bpáirtithe leasmhara i gCathair na Gaillimhe go háirithe, agus i nGaeltacht na Gaillimhe a dhíriú arís ar na buntáistí geilleagracha a bhaineann le húsáid na Gaeilge sa cheantar agus le cinntiú go bhfanann na buntáistí geilleagracha sin go háitiúil.

Beidh an Ghaeltacht ina cnámh droma don Ghaeilge i gcónaí. Is cuma cé chomh lag nó chomh híseal is atá líon na gcainteoirí, seo an áit a mbeidh an líon is airde cainteoirí laethúla Gaeilge agus an fháil is forleithne ar an nGaeilge mar theanga pobail agus mar theanga an chaidrimh shóisialta, cuíosach luath amach anseo ar aon chuma. Mura mbeidh an úsáid laethúil agus leanúnach sin ann, beidh saibhreas agus líofacht na Gaeilge i mbaol.

Is féidir le Cathair na Gaillimhe cabhrú le cainteoirí Gaeilge ón nGaeltacht a dteanga a chothú trí sheirbhísí agus tacaíocht a chur ar fáil dóibh i nGaeilge, agus trína chur ar shúile na gcustaiméirí a labhraíonn Gaeilge go bhfuil meas ag gnólachtaí na Cathrach ar an teanga agus ar a cuid cainteoirí. Ina theannta sin, is féidir le Cathair na Gaillimhe í féin tairbhe a bhaint as an nGaeilge, mar a tharlaíonn cheana féin. Sócmhainn uathúil í an Ghaeilge chun cuairteoirí atá ag cuardach ‘rud éigin difriúil’ a mhealladh chun na Cathrach, agus meallann sí fiontair ghnó atá ag cuardach láithreacha infheistíochta.

Léiritear é seo sa mhéad a deir Richard Florida faoi go meallann cathracha a bhfuil uathúlacht agus údaracht acu daoine ar a dtugann sé an ‘aicme chruthaitheach’ orthu. Cuimsítear sa ghrúpa seo daoine atá páirteach i gcruthaitheacht ealaíonta agus chultúrtha, lucht léinn, eolaithe, innealtóirí, agus iad siúd atá páirteach i dtionscnaimh ardteicniúla, dhlíthiúla agus airgeadais. Áirítear freisin iadsan a bhíonn i mbun réiteach cruthaitheach fadhbanna, agus corpas casta faisnéise in úsáid acu chun fadhbanna sainiúla a réiteach (Florida, Richard (2002), ‘The Rise of the Creative Class’, in the Washington Monthly (rochtain ar líne 28.07.09)). Tá an-tóir ar na daoine sároilte inspreagtha seo i dtionscail gheilleagair eolasbhunaithe, agus meallann gnéithe éagsúla, ilchineálacht agus údaracht ina measc, chuig réigiúin agus chuig Cathracha faoi leith iad. Tá Cathair na Gaillimhe ar cheann de na Cathracha seo. Aithnítear gur áit tharraingteach í chun cónaí nó obair ann, ina bhfuil caighdeán maith maireachtála, agus is cuid thábhachtach den íomhá seo a húdaracht agus a cultúr cruthaitheach. Laistigh den údaracht sin, tá an Ghaeilge tábhachtach mar shócmhainn uathúil, atá fréamhaithe i stair agus i gcultúr Chathair na Gaillimhe.

Is léir luach na sócmhainne seo i dtorthaí an tsuirbhé ar líne a reáchtáladh le gnólachtaí agus le heagraíochtaí i gCathair na Gaillimhe mar chuid den staidéar seo. Dúirt breis is 91% de na freagróirí go raibh an Ghaeilge ‘tábhachtach’ nó ‘an-tábhachtach’ d’fhéiniúlacht chultúrtha Chathair na Gaillimhe, gur sócmhainn turasóireachta í agus gné uathúil tharraingteach d’íomhá na Gaillimhe.

Déanta na fírinne, tá trí ghné ag baint le tábhacht na Gaeilge sa Chathair:

1. Baineann an Chathair, a gnólachtaí agus a pobal tairbhe thábhachtach gheilleagrach aisti

2. Tugann sé deis do ghnólachtaí Cathrach a gcaidreamh le custaiméirí a mhéadú trí aitheantas a thabhairt do rogha
teanga na gcustaiméirí

3. Tugann sí buntáiste uathúil margaíochta don Chathair

2.2 Moltaí mionsonraithe
Má táthar leis an mbuntáiste geilleagrach agus na deiseanna a bhaineann le húsáid na Gaeilge a thapú agus a bharrfheabhsú, caithfidh Gaeltacht agus Cathair na Gaillimhe sraith beart agus tionscnamh a chomhordú chun úsáid agus suntasacht na Gaeilge sa Chathair a láidriú, chomh maith le soláthar seirbhísí do chustaiméirí Gaeltachta. Teastóidh plean comhtháite chun na bearta seo a chur i bhfeidhm, plean a aontóidh comhpháirtithe éagsúla, m.sh. Comhairle Cathrach na Gaillimhe, Cumann Tráchtála na Gaillimhe, Cumann Gnó Chathair na Gaillimhe, an earnáil oideachais, Gníomhaireachtaí Stáit, an tionscal turasóireachta, eagraíochtaí spóirt, eagraíochtaí reiligiúnacha, pobal na n-ealaíon, grúpaí gnó, grúpaí pobail agus Ranna ábhartha Rialtais, i dteannta eagraíochtaí Gaeilge agus cultúrtha, agus grúpaí eile nach iad. Beidh orthu seo an plean céanna a sheachadadh agus tacú leis. D’fhéadfadh Bord Forbartha Cathrach na Gaillimhe áis a chur ar fáil le go bhféadfaí na moltaí a phlé, a aontú, a chur in ord tosaíochta agus a chur i bhfeidhm le comhoibriú agus tiomantas na n-eagraíochtaí ábhartha.

Ba chóir cur chun cinn agus úsáid na Gaeilge a dhéanamh i gcomhthéacs an dátheangachais, ina gcuirtear seirbhísí Béarla agus Gaeilge ar fáil, agus ina gcuirtear fáilte roimh theangacha agus roimh chultúir eile. Cé go mbeadh buntáiste cinnte ag teideal nó ag stádas oifigiúil dátheangachais don Chathair, ós rud é nach bhfuil gradam Rialtais ná náisiúnta dá leithéid ar fáil, tá an deis ag Gaillimh a téarmaí tagartha agus a spriocanna féin don Ghaeilge a dhearadh. Ba chóir go mbeadh siad seo bunaithe ar chritéir a ndéanfaí measúnú neamhspleách orthu. Mar chuid den phlean agus den pholasaí iomlán, is féidir sainmhíniú sonrach a dhéanamh ar an dátheangachas, agus ar na céimeanna a theastóidh chun an dátheangachas a bhaint amach.

Eascraíonn na moltaí agus na gníomhaíochtaí a mholtar sa staidéar seo ó na dearcaí, meoin agus smaointe a thug breis is 60 comhairlí aonair agus ón mbreis is 150 suirbhé a reáchtáladh le gnólachtaí Gaeltachta agus Cathrach. Bhí dearcaí thromlach na ndaoine a ndeachthas i gcomhairle leo cosúil lena chéile, agus chuir a bhformhór béim ar thionscnaimh shimplí, phraiticiúla chun suntasacht agus úsáid na Gaeilge a fhairsingiú sa Chathair.

Tá roinnt de na moltaí ag teacht leis na cuspóirí uileghabhálacha atá i straitéis Bhord Forbartha Cathrach na Gaillimhe “Gaillimh Beo & Bríomhar 2002 - 2012”Sonraíonn Cuspóir 4 de Straitéis an Bhoird Forbartha Cathrach an gá atá le híomhá na Gaillimhe mar lárionad domhanda an chultúir Ghaelaigh agus Cheiltigh a chothú, lena n-áirítear spórt, ceol, damhsa, béaloideas, ceardaíocht, cultúr agus teanga. Sonraíonn Cuspóir 5 an gá atá le deiseanna agus le hinfheictheacht na Gaeilge sa chathair a mhéadú.); cuireann sé seo béim ar an gcosúlacht mhór atá idir moltaí na tuarascála seo agus an fhís do Chathair na Gaillimhe a d’aontaigh a bpríomhpháirtithe leasmhara cheana. Tugann moltaí na tuarascála seo treoir faoin gcaoi a bhféadfaí an chuid den fhís sin a bhaineann leis an nGaeilge agus leis an gcultúr Gaelach a chur i bhfeidhm.

De bharr staid an gheilleagair faoi láthair, agus de bharr na ndúshlán acmhainne atá ag gach eagraíocht i láthair na huaire, ba cheart gach iarracht a dhéanamh a chinntiú nach mbeadh aon chostas ag baint leis na gníomhartha seo, nó go gcoinneofaí aon chostas a bhainfeadh leo íseal.

Bhraith formhór na n-eagraíochtaí a ndeachthas i gcomhairle leo don staidéar seo go bhféadfaí tromlach na ngníomhartha a bhaint amach leis na hacmhainní atá ar fáil cheana féin, fad agus a bheadh na heagraíochtaí ábhartha ag comhoibriú le chéile, agus fáilteach roimh thionscnaimh agus roimh smaointe nua.

Tá an liosta moltaí uaillmhianach, agus moltar go ndéanfaí iad a eagrú in ord tosaíochta agus iad a chur i bhfeidhm san ord seo laistigh de thréimhse a aontódh na príomhpháirtithe leasmhara.


Gníomhartha agus Tionscnaimh a mholtar don Ghaeilge i gCathair na Gaillimhe agus i nGaeltacht na Gaillimhe
Teastóidh plean comhtháite chun na bearta seo a chur i bhfeidhm, plean a aontóidh comhpháirtithe éagsúla. D’fhéadfadh Bord Forbartha Cathrach na Gaillimhe áis a chur ar fáil le go bhféadfaí na moltaí a phlé, a aontú, a chur in ord tosaíochta agus a chur i bhfeidhm le comhoibriú agus tiomantas na n-eagraíochtaí ábhartha.

Moltaí Polasaí do Chathair na Gaillimhe

    • Creatlach nó ráiteas gairid polasaí don Ghaeilge i gCathair na Gaillimhe a réiteach, ina sonraítear an dearcadh atá ag an gCathair fúithi féin agus an Ghaeilge, agus na spriocanna agus cuspóirí atá aici chun úsáid na Gaeilge a mhéadú. Ba chóir do chomhpháirtithe éagsúla an polasaí a fhorbairt, a áireodh an Chomhairle Cathrach (trí struchtúr Bhord Forbartha Cathrach na Gaillimhe), Cumann Tráchtála na Gaillimhe, Cumann Gnó Chathair na Gaillimhe, an earnáil oideachais, an Tionscal Turasóireachta, Eagraíochtaí Spóirt, Eagraíochtaí Reiligiúnacha, Pobal na nEalaíon, grúpaí pobail, grúpaí gnó, gníomhaireachtaí Stáit agus Ranna ábhartha Rialtais, chomh maith le heagraíochtaí Gaeilge agus cultúrtha, agus grúpaí eile.

    • Plean Gaeilge chun an polasaí a chur i bhfeidhm a aontú, ina mbeadh cur chuige comhtháite do mhéadú úsáid na Gaeilge sa Chathair.

    • Úsáid na Gaeilge i ngach gné de chur chun cinn Chathair na Gaillimhe a spreagadh chun cur lena ról i bhféiniúlacht agus in íomhá chultúrtha na Cathrach, úsáid na Gaeilge i litríocht turasóireachta agus i dtreoirleabhair do chuairteoirí san áireamh. Gnólachtaí Chathair agus Ghaeltacht na Gaillimhe a spreagadh chun an Ghaeilge a úsáid ina mbrandáil táirge.

    • Tá sé tábhachtach go gcuirfeadh na hoifigí agus na gníomhaireachtaí Stáit uile atá bunaithe i nGaillimh Acht na dTeangacha Oifigiúla i bhfeidhm go hiomlán, agus fíorthiomantas a thaispeáint, chun seirbhís chuimsitheach agus chomhsheasmhach Ghaeilge a chinntiú do chainteoirí Gaeilge.

    • Tá infheictheacht na teanga sa Chathair an-tábhachtach má tá glacadh agus úsáid na Gaeilge le méadú. Tá athbhreithniú á dhéanamh ar an bPlean Forbartha Cathrach faoi láthair agus tá deis anois ann do Ghaillimh le Gaeilge dul i gcomhar le Comhairle Cathrach na Gaillimhe chun coinníollacha feiliúnacha d’aghaidheanna siopaí agus do chomharthaí a chur i bPlean nua Forbartha Chomhairle Cathrach na Gaillimhe 2011-2017.

    • Stádas Oifigiúil Dátheangach a fháil do Chathair na Gaillimhe. Beidh ar Chathair na Gaillimhe a dearcadh féin faoin aitheantas agus stádas speisialta atá tuillte aici a chur in iúl, agus stocaireacht a dhéanamh ar an Rialtas gradam speisialta a bhronnadh ar an gCathair, nó fógra a dhéanamh í féin gur Cathair oifigiúil Dhátheangach í Cathair na Gaillimhe.
Bhunófaí seo ar chritéir faoi leith, a mheasfaí go neamhspleách agus le tacaíocht an Rialtais náisiúnta dá réir. Ba chóir go mbeadh an sprioc seo i bPolasaí nua Gaeilge Chathair na Gaillimhe a moladh le déanaí, agus caithfear céimeanna soiléire a chur sa Phlean Gaeilge chun an stádas seo a chur i bhfeidhm.
    • Scéim phíolótach a fhorbairt chun tacaíocht, cúnamh agus infheistíocht airgeadais de shaghas éigin a chur ar fáil d'eastáit tithíochta nó pobal Gaeilge sa Chathair ina bhfuil iarracht mhór á déanamh an Ghaeilge a úsáid agus a chur chun cinn i ngach bealach.

    • Feachtas poiblíochta a chur ar bun chun cainteoirí Gaeilge, daoine atá ina gcónaí sa Ghaeltacht ina measc, a spreagadh chun seirbhísí Gaeilge a úsáid agus a iarraidh i gCathair na Gaillimhe san earnáil phríobháideach agus san earnáil phoiblí.

Bearta Praiticiúla – Oideachas

    • Naisc idir Gaelscoileanna na Cathrach agus grúpaí deonacha Gaeilge eile a chothú i mbealach níos comhordaithe. I measc an chomhoibrithe seo, bheadh tacaíocht bhreise do thuismitheoirí: córas 'buddy’ do thuismitheoirí a bhfuil cumais éagsúla teanga acu, grúpaí comhrá le háisitheoir, srl.

    • Seirbhís ‘iarscoile’ Gaeilge a chur ar fáil do scoileanna sa Chathair nach múineann trí mheán na Gaeilge, ina dtabharfaí cúnamh do dhaltaí scoile lena n-obair baile agus ina reáchtálfaí gníomhaíochtaí éagsúla trí mheán na Gaeilge.

Bearta Praiticiúla – Gnó
    • Scéim a thosú chun daoine a aithint atá sásta, agus in ann, seirbhís i nGaeilge a chur ar fáil i ngnólachtaí agus in ionaid díolacháin. D’fhéadfaí na daoine seo a chur in aithne don phobal trí shuaitheantas a thabhairt dóibh ar a mbeadh cumais éagsúla teanga m.sh. ‘Cúpla Focal’, ‘Comhrá Gaeilge’, ‘Gaeilge líofa’. Ba chóir feachtas poiblíochta a eagrú chun an scéim a chur chun cinn, agus chun custaiméirí agus na fostaithe féin a spreagadh. D’fhéadfaí suaitheantais a chur ar fáil don phobal freisin chun cainteoirí Gaeilge a aithint agus chun feasacht teanga a chur chun cinn.

    • Cás-staidéir agus ábhar eile a fhorbairt chun buntáistí na Gaeilge do ghnólachtaí a léiriú. D’fhéadfaidís seo an tionchar atá ag an nGaeilge ar chúrsaí gnó a thaifead agus a thaispeáint faoi mar a bhaineann sé le méadú ar dhíolacháin, dílseacht custaiméirí, cáil an ghnólachta, spiorad na foirne, brabach an ghnólachta, srl.

    • Modúl oiliúna ar sheirbhís trí Ghaeilge a fhorbairt i gcomhar le Fáilte Éireann agus é a chur chuig gnólachtaí turasóireachta agus aíochta sa Chathair agus sa Ghaeltacht.

    • Leanúint leis an spreagadh agus an cur chun cinn a dhéantar ar ábhar dátheangach i ngnólachtaí na Gaillimhe, m.sh. aghaidheanna siopaí, comharthaí seachtracha agus inmheánacha, ábhar margaíochta, biachláir srl.

    • Eagraíochtaí agus grúpaí i gCathair na Gaillimhe a spreagadh chun roinnt Gaeilge a úsáid ag imeachtaí agus cruinnithe poiblí nuair is féidir. D’fhéadfaí teimpléad dátheangach Ghaillimh le Gaeilge ina bhfuil beannachtaí, nathanna cainte agus bealaí chun slán a fhágáil ag duine a chur chuig na grúpaí ábhartha.

    • Córas ‘buddy’ a fhorbairt i measc gnólachtaí atá ag tosú agus ag úsáid seirbhísí agus ábhar Gaeilge chun tacaíocht agus comhairle chomhghleacaithe a chur ar fáil.

    • Teimpléad a fhorbairt ar a mbeadh beannachtaí, bealaí le slán a fhágáil ag duine agus nathanna cainte Gaeilge a úsáidtear i ríomhphoist, litreacha gnó agus modhanna eile cumarsáide.

    • Scéim phíolótach a fhorbairt chun úsáid na Gaeilge a chur chun cinn i ngnólachtaí idirnáisiúnta agus i ngnólachtaí móra Éireannacha atá lonnaithe i nGaillimh mar chuid dá gcláir um Fhreagracht Shóisialta Chorparáideach (CSR). Bheadh deis forbairt a dhéanamh ar úsáid na Gaeilge faoi pholasaithe CSR cuid mhór gnólachtaí mar chuid dá nasc agus dá dtiomantas don phobal agus don cheantar áitiúil. Shaothródh sé seo féiniúlacht uathúil laistigh de mhargadh idirnáisiúnta agus bród sa cheantar áitiúil.

    • Úsáid Eolaire Gnó Ghaillimh le Gaeilge a mholadh, ina gcuirtear béim faoi leith ar ghnólachtaí a chuireann seirbhísí Gaeilge ar fáil. An tEolaire a chur chun cinn i measc teaghlaigh Ghaeltachta agus tuismitheoirí daltaí Gaelscoileanna, agus iarraidh orthu sonraí a chur ar fáil faoi sheirbhísí Gaeilge atá ar eolas acu nach bhfuil san Eolaire cheana féin.

Bearta PraitiCiúla – sóisialta & Cultúrtha
    • An Ghaeilge a chur chun cinn i bhféilte atá ann cheana féin. In éagmais ábhar Gaeilge atá sách maith, caithfear féilte agus imeachtaí sa Chathair a spreagadh chun níos mó Gaeilge a úsáid ina n-ábhar margaíochta agus fógraíochta, agus sa chaoi a gcuireann siad imeachtaí i láthair. Cuireann sé seo le staid na Gaeilge agus feasacht fúithi sa Chathair, agus d’fhéadfadh sé an fhéile a dhaingniú i bhféiniúlacht agus in íomhá chultúrtha na Gaillimhe.

    • Saoránaigh a spreagadh chun an leagan Gaeilge dá sloinne a úsáid, agus chun ‘Gaillimh’ a úsáid i seoltaí pearsanta agus gnó.

    • Deiseanna sóisialta Gaeilge a fhorbairt do dhaoine óga lasmuigh den chóras scolaíochta, a mbeadh áisitheoirí oilte ag obair acu, agus i gcomhar le grúpaí atá ann cheana féin agus lena
    n-imeachtaí reatha.

    • Imeachtaí sóisialta dátheangacha a chruthú do mhic léinn tríú leibhéal ar an gcampas agus sa Chathair, agus tacú leis na himeachtaí seo, i gcomhar le hAontais na Mac Léinn agus le cúrsaí Gaeilge sna hinstitiúidí.

    • Caifé óige Gaeilge do dhéagóirí, nó áit a bhféadfaidís casadh le daoine óga eile, ina mbeadh éiteas dátheangach a fhorbairt i gcomhar le heagraíochtaí óige atá ann cheana ar nós The GAF.

    • Táirgí turasóireachta a fhorbairt a chuimseodh gnéithe d'amharclannaíocht Ghaeilge, de cheol agus de dhamhsa traidisiúnta, agus a thabharfadh blas rannpháirtíochta den teanga do chuairteoirí iasachta agus do chuairteoirí ó Éirinn nach bhfuil líofa sa Ghaeilge.

    • Gréasán ar líne a fhorbairt do chainteoirí Gaeilge i nGaillimh ag úsáid meáin nua ar an idirlíon, blaganna, ábhar úsáideoirghinte, agus láithreáin líonraithe shóisialta ina measc.

    • Má fhorbraítear Ionad Gaeilge na Cathrach, caithfear cuimhneamh ar spás a chur ar fáil d’imeachtaí do dhaoine óga, chomh maith leis an spás a theastaíonn go géar d’imeachtaí sóisialta agus cultúrtha Gaeilge.

    • Ionad Tacaíochta Teaghlaigh a fhorbairt do thuismitheoirí atá ag tógáil a gclann le Gaeilge i gCathair na Gaillimhe.

    • Obair a dhéanamh ar thogra chun féile nó imeacht a óstáil i gCathair na Gaillimhe a bhainfeadh le téama na Gaeilge agus an chultúir Ghaelaigh, nó féile nua dhátheangach Gaelach, ar cuireadh béim cheana air i bPlean Straitéise Fhóram Pobail Chathair na Gaillimhe 2009-2011. Bearta PraitiCiúla – na Meáin

    • Meáin áitiúla na Gaillimhe a spreagadh chun glacadh le fógraíocht Ghaeilge, agus í a chuardach go fuinniúil.

    • Deiseanna a fhiosrú chun alt tuairimíochta nó alt faoi chúrsaí an tsaoil a fhorbairt i nGaeilge do na meáin chlóite i gCathair na Gaillimhe

    • Oibriú le stáisiúin áitiúla raidió chun míreanna spéisiúla i nGaeilge a fhorbairt agus a chraoladh, ar nós na míre ‘Fíor nó Bréagach’ ar Today FM. D’fhéadfaí craoltóirí teilifíse agus raidió ó Ghaillimh a spreagadh chun giotáin fuaime agus míreanna gearra a chur ar fáil, ina mbeadh eolas suimiúil i nGaeilge srl.

    • Cur i láthair nó cúrsa gearr a fhorbairt faoin úsáid a d'fhéadfaí a bhaint as an nGaeilge sna meáin áitiúla chlóite agus chraolta, ina mbeadh nathanna cainte, beannachtaí, naisc srl. agus é a chur chuig na heagraíochtaí áitiúla cuí. Bearta PraitiCiúla – GailliMh le GaeilGe

    • Naisc a fhorbairt leis na Gaelscoileanna agus leis an earnáil oideachais i gcoitinne i gCathair na Gaillimhe trí urraíocht, comórtais srl. chun teachtaireacht úsáid na Gaeilge a chur chun cinn. Deiseanna eile comhoibrithe a fhiosrú, ar nós imeachtaí sóisialta do thuismitheoirí Gaelscoile srl.

    • Seirbhísí Ghaillimh le Gaeilge a leathnú go háirithe do mhiondíoltóirí agus soláthraithe seirbhíse atá gar don Chathair i gceantair ar nós Bhearna, Mhaigh Cuilinn agus an Spidéil, ceantair ina bhfuil forbairt shuntasach tagtha ar na hearnálacha seo.

    • D’fhéadfadh Gaillimh le Gaeilge labhairt le daltaí i scoileanna dara leibhéal faoi na buntáistí geilleagracha a bhaineann leis an nGaeilge agus faoina húsáid mar uirlis i margaíocht agus i gcur chun cinn gnólachta, chun dea-thoil i leith na teanga a fhorbairt agus feasacht faoina húsáid taobh amuigh den chóras oideachais a mhéadú. MoltaíPolasaí do GhaeltaCht na GailliMhe

    • Straitéisí a fhorbairt chun úsáid na Gaeilge a spreagadh agus a mhéadú i measc pobail nua i gceantair Ghaeltachta ar nós Bhearna, Mhaigh Cuilinn srl., ceantair nach í an Ghaeilge teanga teaghlaigh cuid mhór den phobal. Caithfidh pé straitéisí a thagann chun cinn riachtanais shonracha na ngrúpaí seo a aithint, agus tarraingt ar a bhféiniúlacht chultúrtha, mórtas áite srl.

    • Deiseanna chun turasóireacht Ghaeilge a fhorbairt tuilleadh a fhiosrú, idir chláir iomlána staidéir do mhargadh nideoga na bhfoghlaimeoirí Gaeilge, agus daoine a bhfuil beagán Gaeilge acu ach a bhfuil suim ghinearálta acu i

    • Cáilíocht tríú leibhéal a fhorbairt d'obair óige trí Ghaeilge chun a chinntiú go bhfuil foireann cháilithe chumasach ar fáil chun seirbhísí óige a chur ar fáil sa Ghaeltacht agus do chainteoirí Gaeilge.

    • Caithfear aghaidh a thabhairt ar cheist stádas agus teorainneacha na Gaeltachta i gceantair a bhfuil líon éagsúil cainteoirí laethúla Gaeilge. Léirigh an Staidéar Cuimsitheach Teangeolaíoch ar Úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht(Ó Giollagáin, C.: Mac Donnacha, S. et al. (2007), Staidéar Cuimsitheach Teangeolaíoch ar Úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht) go dteastaíonn tionscnaimh agus struchtúir éagsúla tacaíochta chun freastal ar riachtanais shonracha na bpobal seo.

    • Cumann Tráchtála na Gaeltachta a bhunú, nó fo-struchtúr de chuid Chumann Tráchtála na Gaillimhe a bhunú chun freastal ar ghnólachtaí Gaeilge sa cheantar. Níl bealach faoi leith ag na gnólachtaí seo i láthair na huaire chun dul i mbun cainte is comhrá le chéile i nGaeilge. Moltaí Polasaí aG an leiBhéal náisiúnta

    • Caithfear an bealach a mhúintear an Ghaeilge agus a dtacaítear léi sa chóras oideachais a athrú. Chuir gach duine nach mór a ndeachthas i gcomhairle leo don staidéar seo béim ar thábhacht an chórais oideachais i gcur chun cinn agus i seachadadh na Gaeilge chuig glúine eile.

    • Teastaíonn feachtas faoi luach na Gaeilge chun oideachas a chur ar pháistí, agus ar an bpobal i gcoitinne seans, faoi luach na Gaeilge dár bhféiniúlacht chultúrtha, faoina tábhacht, agus faoina háit inár bhféiniúlacht náisiúnta.

    • Scéim náisiúnta scoláireachta do Choláistí Gaeilge Samhraidh a thosú chun deis a thabhairt do pháistí ó chúlraí faoi mhíbhuntáiste go háirithe am a chaitheamh sa Ghaeltacht, agus chun Gaeilge a chloisteáil agus a fhoghlaim ó chainteoirí dúchais.

    • Cúrsaí athnuachana a fhorbairt in dhá ionad d'iarscoláirí na gColáistí Gaeilge Samhraidh. D’fhéadfaidís filleadh ar an gceantar Gaeltachta inar fhan siad mar scoláirí, freastal ar ranganna athnuachana teanga agus páirt a ghlacadh i gcultúr traidisiúnta na hÉireann.

    • Creidmheas cánach a chur ar fáil má chuireann fostaithe seirbhísí Gaeilge ar fáil mar spreagadh chun úsáid na teanga a mhéadú. D’fhéadfadh fostóirí a dheimhniú go bhfuil seirbhís trí Ghaeilge á soláthar nó d’fhéadfaí measúnú ar líne a fhorbairt a bhunófaí ar sholáthar seirbhísí.

Share/Save/Bookmark

3 GleG Cúlra

3.0 Cúlra an Staidéir agus an Mhodheolaíocht


1.0 Achoimre Feidhmiúcháin
2.0 Tátail agus moltaí
3.0 Cúlra an staidéir agus an mhodheolaíocht

Tá cúig cinn de aguisíní leis an tuairisc seo. Is féidir iad a fheiscint sa leagan pdf de atá le fáil ar suíomh Gaillimh le Gaeilge
1. Caiteachas an Rialtais ar an nGaeilge
2. Breisluach Chaiteachas an Rialtais
3. Tionchar Geilleagrach na Turasóireachta Gaeilge i nGaillimh
4. Tagairtí & Leabharliosta
5. Láithreáin Ghréasáin agus Eagraíochtaí a ndeachthas i gcomhairle leo
3.1 Cúlra an Staitéar

Rinneadh coimisiúnú ar Ionad Taighde na nEolaíochtaí Sóisialta i gColáiste na hOllscoile Gaillimhe (Ollscoil na hÉireann, Gaillimh anois) i 1987 13 chun taighde a dhéanamh ar bhuntáistí geilleagracha na Gaeilge do Chathair na Gaillimhe. Thuairiscigh an staidéar, dar teideal ‘Na Tionchair Shocheacnamaíocha Áitiúla a bhaineann le Gaeltacht na Gaillimhe’, gur saothraíodh thart ar £17 milliún ollioncam i gceantar na Gaillimhe mar gheall ar an gcaiteachas breise Stáit a bhain leis an nGaeilge. Thart ar £13 mhilliún a ghnóthaigh gnólachtaí Chathair na Gaillimhe ón ioncam sin.

21 bliain níos déanaí, shocraigh Gaillimh le Gaeilge staidéar a dhéanamh an athuair ar na buntáistí geilleagracha do Chathair na Gaillimhe agus do Ghaeltacht na Gaillimhe a bhaineann le húsáid na Gaeilge agus a chinntiú go bhfanann na buntáistí geilleagracha sin go háitiúil.

3.2 Gaillimh le Gaeilge
Mar thoradh ar an tuarascáil a foilsíodh i 1988, bunaíodh Gaillimh le Gaeilge, a chuir béim ar an bpobal gnó chun a chinntiú go bhfanfadh an buntáiste geilleagrach a bhaineann le húsáid na Gaeilge sa réigiún. Ó bunaíodh é, tá ag éirí le Gaillimh le Gaeilge laistigh de phobal gnó na Gaillimhe infheictheacht na Gaeilge a ardú, agus úsáid na Gaeilge ó lá go lá a chur chun cinn sa Chathair. D’éirigh le scéimeanna amhail ‘Cairde Ghaillimh le Gaeilge’ agus ‘Gradam Sheosaimh Uí Ógartaigh’ dul i bhfeidhm ar phobal níos mó ar bhealach cairdiúil oscailte, agus an Ghaeilge a thabhairt chun suntais i saol Cathrach na Gaillimhe.

Rinne go leor díobh siúd a ndeachthas i gcomhairle leo don tuarascáil seo trácht faoi leith ar chur chuige Ghaillimh le Gaeilge. Breathnaítear ar an eagraíocht mar thionscnóir spreagúil agus tacúil don Ghaeilge, a chabhraíonn le gnólachtaí agus a spreagann iad chun acmhainneacht na Gaeilge a bhaint amach, gan brú iomarcach a chur ar aon duine agus gan a bheith ardnósach faoin teanga ar bhealach ar bith. Tá sí tar éis a chur ina luí ar líon mór gnólachtaí, líon a bhíonn ag fás i gcónaí, go bhfuil ciall ag baint le húsáid na Gaeilge; de bharr sin tá an tionscadal tar éis cur go mór le hinfheictheacht na Gaeilge sa Chathair, agus bhí dea-thionchar aige seo ar dhea-thoil i leith na teanga.

Tá Gaillimh le Gaeilge tar éis díriú den chuid is mó ar infheictheacht na teanga scríofa sa chathair a mhéadú. D’éirigh leo é seo a bhaint amach trí sheirbhísí aistriúcháin agus tacaíocht ghinearálta a sholáthar chun a chur ar chumas an phobail ghnó comharthaíocht, cinn litreach, biachláir srl. dátheangacha a fhorbairt. Ba ar infheictheacht na teanga a dhírigh siad a n-aird go príomha – de bharr an tionchair mhóir a chruthaíonn timpeallacht dhátheangach, agus mar go bhféadfaí an sprioc a bhaint amach ar acmhainní teoranta.

Cuirtear Gaeilge labhartha chun cinn freisin trí imeachtaí éagsúla gnó ina gcuirtear an pobal gnó in aithne dá chéile, ‘lón gnó’ agus imeachtaí séasúracha ina measc. Tá ról stocaireachta agus abhcóideachta ag Gaillimh le Gaeilge freisin, a chuireann aitheantas agus úsáid na teanga chun cinn i struchtúir Cathrach ar nós an Bhoird Forbartha Cathrach, gníomhaireachtaí turasóireachta, grúpaí gnó, srl.

3.2.1 Príomhachtaí Ghaillimh le Gaeilge
    • Tá obair an Choiste Logainmneacha ar cheann de na héachtaí is infheicthe agus is mó tionchar ó thaobh na Gaeilge scríofa di. Bhunaigh Gaillimh le Gaeilge an Coiste Logainmneacha i gcomhar le Comhairle Cathrach na Gaillimhe chun logainmneacha feiliúnacha Gaeilge a chur ar fáil d’fhorbróirí forbairtí nua tithíochta sa Chathair. Cuirtear logainmneacha ar fáil i gcomhthéacs an cheantair áitiúil agus i gcomhthéacs ghnéithe an tírdhreacha agus na staire áitiúla, agus bunaítear ar thraidisiún fairsing agus ar shaibhreas na logainmneacha Gaeilge iad. Bhain an tionscnamh ráta ratha 99% amach, agus tá Údaráis Áitiúla i mbailte agus i gcathracha ar fud na tíre ag leanúint eiseamláir Chomhairle Cathrach na Gaillimhe. (m.sh. Muineachán, Corcaigh, Port Laoise).

    • Sheol Gaillimh le Gaillimh ‘Gradam Sheosaimh Uí Ógartaigh’ chun aitheantas a thabhairt do chuideachtaí agus d’eagraíochtaí a úsáideann an Ghaeilge ina ngnóthaí laethúla, agus a chuireann dá bhrí sin le cur chun cinn na Gaillimhe mar chathair dhátheangach. In onóir Sheosaimh Uí Ógartaigh, nach maireann, a ainmníodh an Gradam. Ba chomhalta bunaidh agus Rúnaí Cuideachta Ghaillimh le Gaeilge é. Tá an Gradam ag dul ó neart go neart ó bunaíodh é, agus méadaíonn líon na n-iontrálaithe gach bliain. Is é a phríomhurraitheoir, an Galway Advertiser, agus urraíocht ó ghnólachtaí áitiúla eile a mhaoiníonn an Gradam, a mbíonn breis is €15,000 i gceist leis.


    • De bharr an éilimh mhóir a bhí ar na seirbhísí a chuireann Gaillimh le Gaeilge ar fáil, seoladh Cairde Ghaillimh le Gaeilge in 2001 i gcomhar le Cumann Tráchtála na Gaillimhe. Daoine aonair agus cuideachtaí a bhfuil spéis acu tacú le hiarrachtaí Ghaillimh le Gaeilge Gaillimh a chur chun cinn mar Chathair Dhátheangach atá sa ghrúpa seo. Tá fás suntasach tagtha ar an scéim ó bunaíodh é, agus tá greamán ‘Cairde’ in airde ar fhuinneoga os cionn 200 cuideachta ar fud Chathair na Gaillimhe (agus roinnt i gContae na Gaillimhe).

    • Thug Gaillimh le Gaeilge faoi ‘Staidéar Taiscéalaíoch ar an Dátheangachas i gCathair na Gaillimhe’ in 2007 i gcomhpháirtíocht le Comhairle Cathrach na Gaillimhe agus leis an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta. Léiríonn an staidéar gur suíomh foirfe í Cathair na Gaillimhe do Chathair dhátheangach, agus go bhfuil idir chainteoirí Gaeilge agus iad siúd nach labhraíonn Gaeilge den tuairim go mbeadh tairbhe le baint ag an gCathair as stádas dátheangachais.

    • Thiomsaigh Gaillimh le Gaeilge CD-ROM ‘Gaillimh-Cathair Dhátheangach’ in 2003, i gcomhar le Hewlett-Packard i nGaillimh. Úsáideadh an CD-ROM seo chun Gaillimh a chur i láthair mar eiseamláir a chuireann an dátheangachas i bhfeidhm san earnáil tráchtála ag an gcomhdháil ‘Partnership for Diversity’ i Heilsincí.

    • I gcás-staidéar faoi Ghaillimh le Gaeilge dar teideal ‘The cost-effectiveness evaluation of minority language policies’ [François Grin agus François Vaillancourt], dúradh gurb é Gaillimh le Gaeilge an dara heagraíocht is éifeachtaí san Eoraip do chur chun cinn teanga agus cultúir.

    • Bhí dlúthbhaint ag Gaillimh le Gaillimh le seoladh an chéad uathmheaisín bainc (ATM) a raibh seirbhís trí Ghaeilge ar fáil air i mBanc na hÉireann, Ollscoil na hÉireann, Gaillimh i 1999. Seoladh an tseirbhís ar fud na tíre ina dhiaidh sin.

    • Bronnadh an Duais Eorpach do Theangacha, an Lipéad Teanga(Suíomh i neart teangacha seachas Geilge!), ar Ghaillimh le Gaeilge in 2004. Tá daoine aonair agus ionadaithe eagraíochtaí ar Choiste Stiúrtha Ghaillimh le Gaeilge. Daoine iad seo a bhfuil sainchúram orthu, nó a bhfuil spéis faoi leith acu, i gcur chun cinn na Gaeilge i gCathair na Gaillimhe. Oibríonn comhaltaí an Choiste Stiúrtha in eagraíochtaí ar nós Bhanc na hÉireann, Westbic, TG4, an Choiste Gairmoideachais, Institiúid Teicneolaíochta na Gaillimhe-Maigh Eo (GMIT) agus Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge, OÉ Gaillimh.
Tá trí aidhm straitéiseacha ag an eagraíocht:
    1. Caidreamh le príomhpháirtithe leasmhara na Cathrach a chothú chun stádas oifigiúil dátheangach a bhaint amach don Chathair.

    2. Leanúint le tacú agus le spreagadh an phobail ghnó chun a chinntiú go bhfeictear, go gcloistear agus go labhraítear an teanga – a chinnteoidh ‘normalú’ na Gaeilge sa Chathair de réir a chéile.

    3. Tacaíocht don Ghaeilge a chothú i measc phobal Chathair na Gaillimhe a thabharfaidh úinéireacht na teanga don phobal féin.

Maoiníonn an Crannchur Náisiúnta (Béarla) Gaillimh le Gaeilge tríd an Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, chomh maith le Comhairle Cathrach na Gaillimhe agus Cumann Tráchtála na Gaillimhe trí shíntiúis bhliantúla do “Scéim Chairde Ghaillimh le Gaeilge”. Rinneadh trácht ar a héifeachtaí is atá cur chuige Ghaillimh le Gaeilge in athbhreithniú Chiste na Gaeilge in 2006. Dúirt an tuarascáil go raibh bealaí úra nua forbartha ag Gaillimh le Gaeilge chun an Ghaeilge a chur chun cinn i measc an phobail ghnó, agus chun an Ghaeilge a dhéanamh níos infheicthe agus níos inghlactha i measc an phobail ghinearálta.

3.3 Modheolaíocht an Staidéir
Bane Mullarkey (Béarla), gnólacht agus comhairleoir margaíochta atá lonnaithe i nGaillimh, i gcomhpháirt leis an eacnamaí Jerome Casey a chuaigh i mbun an staidéir seo. I measc na hoibre a rinneadh do thaighde an staidéir bhí comhairliúcháin fhorleathana, taighde deisce agus allamuigh a chuimsigh suirbhéanna ar ghnólachtaí agus ar theaghlaigh, agus agallaimh dhoimhne.

Ba iad aidhmeanna an staidéir:
    1. An tionchar geilleagrach a bhíonn ag úsáid na Gaeilge i gCathair na Gaillimhe agus i nGaeltacht na Gaillimhe a mheas, chun tábhacht na teanga do gheilleagar na gceantair seo, agus do Chathair na Gaillimhe go háirithe, a mheas i dtéarmaí airgeadaíochta.

    Rinneadh é seo trí:
      a) scrúdú a dhéanamh ar an tacaíocht Stáit atá ar fáil don Ghaeilge agus do phobal na Gaeltachta; tacaíocht atá ann chun infheistíocht a dhéanamh i gcaomhnú agus i gcothú na Gaeilge mar theanga teaghlaigh agus pobail sa Ghaeltacht, agus ar bhonn níos lú, chun an Ghaeilge a chur chun cinn agus a fhorbairt i gCathair na Gaillimhe agus
      b) scrúdú a dhéanamh ar a chuireann lucht oibre Ghaeltacht na Gaillimhe leis an Olltáirgeacht Náisiúnta (GNP), agus meastachán a dhéanamh ar luach a aschurtha gheilleagraigh i gceantar an staidéir

    2. Anailís a dhéanamh ar na tionchair eile gheilleagracha a bhaineann leis an nGaeilge trí staidéar a dhéanamh ar dhá earnáil a bhfuil dlúthbhaint acu leis an nGaeilge i nGaillimh – an tionscal closamhairc agus gníomhaíocht gheilleagrach a bhaineann leis an turasóireacht go háirithe – agus meastachán a dhéanamh ar a luach geilleagrach sa cheantar.

    3. Moltaí a dhéanamh i leith bhuntáiste geilleagrach na Gaeilge a choinneáil  i gCathair na Gaillimhe go háirithe agus i nGaeltacht na Gaillimhe, agus aird á díriú ar thionscnaimh nach mbeadh aon chostas, nó costas íseal, ag baint leo chun an teanga a chur chun cinn sa cheantar, agus na moltaí a rinne Ó Cinnéide agus Keane ina staidéar i 1988 a leasú chun dáta.
Cé nach bhfuil an dá bhliain féin caite ó bhonnlíne na bliana 2007, tá athrú suntasach tagtha ar an ngeilleagar. Tá an meathlú geilleagrach is measa ó na 1930idí i bhformhór an domhain fhorbartha, agus is measa meath geilleagrach na hÉireann ná aon tír eile i gceantar na hEagraíochta um Chomhar agus Fhorbairt Eacnamaíochta (OECD)(Fraincís/Béarla). Tá laghdú mór tagtha ar mhaoiniú na ngníomhaireachtaí agus ranna Stáit uile beagnach in 2009 mar gheall ar an easnamh mór sa Státchiste.

Cé go n-aithníonn agus go luann an tuarascáil seo an t-athrú atá tagtha ar an ngeilleagar, tá sé deacair tairngreacht nó anailís a dhéanamh ar an éifeacht a d’fhéadfaí a bheith ag na laghduithe seo ar Ghaeltacht na Gaillimhe agus ar thacaíocht don Ghaeilge, anois ná sa todhchaí. Is fearr a chreidiúint, áfach, nach mbeidh an leibhéal tacaíochta atá ar fáil in 2009 faoi láthair á mhéadú sna blianta beaga atá amach romhainn. Dá bhrí sin, sna moltaí deiridh ar na gníomhartha agus ar an
gcur chuige do thacaíocht na Gaeilge i gCathair na Gaillimhe amach anseo, tugadh tús áite dóibh siúd nach bhfuil costas mór ag baint leo, nó do thionscnaimh chomhpháirtíochta nach dteastaíonn buiséid mhóra uathu.

Dhírigh an staidéar ar na scéimeanna agus ar na heagraíochtaí a chuireann tacaíocht ‘bhreise’ ar fáil don Ghaeilge. D’fhéadfaí a mhaíomh go mbeadh tacaíocht áirithe ar fáil sa cheantar fiú mura mbeadh stádas speisialta Gaeltachta aige; is dócha mar shampla go mbeadh an tacaíocht thionsclaíoch a fhaightear ó Údarás na Gaeltachta ar fáil ón Údarás Forbartha Tionscail (IDA - Béarla), Fiontraíocht Éireann(Béarla), Comisiún Forabrtha an Iarthair nó ó Bhord Fiontar Contae agus Cathrach na Gaillimhe (Béarla).

Ar an taobh eile, is infheistíocht ‘bhreise’ iad cuid acu seo sa cheantar mar gur Gaeltacht é; mar gurb í an Ghaeilge príomhtheanga an phobail. Dá dteipfeadh ar an stádas agus ar an bpobal teanga sin ní bheadh aon údar leis an tacaíocht bhreise sin. Tá go leor gníomhaireachtaí agus tionscnaimh Stáit, nó a mhaoiníonn an Stát, ag obair i nGaeltacht na Gaillimhe mar a dhéanann siad ar fud na tíre. Díríonn an staidéar seo aird ar phríomhsholáthraithe an chúnaimh bhreise Stáit; na gníomhaireachtaí sin a bhfuil tionchar suntasach geilleagrach acu ar an bpobal nó a bhfuil sainchúram i leith na Gaeilge agus i leith thacaíocht na Gaeltachta orthu.

Cuirtear níos mó béime ar na moltaí a bhaineann le todhchaí na Gaeilge i gCathair na Gaillimhe a thabhairt chun críche, agus ar mhodh molta gníomhaíochta a chur ar fáil do Ghaillimh le Gaeilge agus dá gcomhpháirtithe; tá sé d’aidhm acu siúd an teanga a chur chun cinn sa Chathair chun a chinntiú go leanann an ceantar ar aghaidh ag baint tairbhe gheilleagrach as an nGaeilge. Tá níos lú béime ar na moltaí do Ghaeltacht na Gaillimhe, mar gheall ar an líon taighde agus anailíse a rinneadh ar cheantair Ghaeltachta le blianta beaga anuas, agus mar gheall ar thuiscint na gcomhairleoirí go bhfuil moltaí soiléire sa taighde údarásach sin faoin méid a theastaíonn chun an teanga a chaomhnú agus a láidriú ina croíthailte.

Share/Save/Bookmark

26.11.09

Straitéis 2010-2030


STRAITÉIS 20 BLIAIN DON GHAEILGE 2010 – 2030

Dréacht

Foilsíodh an dréacht plean seo faoi dheireadh ar an 26 Samhain 2009.
Is féidir é seo a íoslódáil ag i nGaeilge anseo agus
Download In English here.

Roinntear i gcaibideal éagsúla mar seo.

CLÁR
Tuairimí
  • Fáiltíonn an tÚdarás roimh an Straitéis 20 Bliain don Ghaeilge (20/1/2010)
  • An Plean Úd (Smaointe Fánacha Aonghus)
  • Plean Uaillmhianach agus dúshlánach (Foras na G)
  • Vóta muiníne san Údarás - Pádraig Ó hAoláin (Nuacht24)
  • Tubaiste a bheadh ann - Ó hEallaithe (nuacht24)
  • Straitéis – nó plean – 20 Bliain foilsithe – geallúint tugtha faoi ‘acmhainní’ (iGaeilge)
  • Vóta muiníne san Údarás - Pádraig Ó hAoláin (Nuacht24)



  • Share/Save/Bookmark

    1.0 Fís

    An Fhís

    Ainneoin na gcéadta bliain de dhaoine a bheith ag athrú ó Ghaeilge go Béarla tá an Ghaeilge fós beo mar theanga bheo pobail i roinnt áiteanna a d’fhan ina nGaeltacht agus tá cuid mhaith daoine lasmuigh den Ghaeltacht ag úsáid na Gaeilge ó lá go lá.

    Tá bláthú tagtha ar litríocht agus ar chineálacha eile ealaíon trí mheán na Gaeilge le céad bliain anuas, sa chaoi is gur teanga iomlán nua-aimseartha Eorpach í an Ghaeilge anois.

    Is é aidhm pholasaí an Rialtais i leith na Gaeilge ná úsáid agus eolas ar an nGaeilge a mhéadú mar theanga phobail ar bhonn céimniúil. Is aidhm ar leith de chuid an Rialtais é a chinntiú go bhfuil an oiread saoránach agus is féidir dátheangach i nGaeilge agus i mBéarla.

    Is é aidhm pholasaí an Rialtais chomh maith:
      • cur leis an méid teaghlach ar fud na tíre a bhaineann úsáid as an nGaeilge mar an teanga cumarsáide gach lá dá saol;

      • tacaíocht teanga a sholáthar don Ghaeltacht mar phobal labhartha Gaeilge;

      • a chinntiú chomh fada agus is féidir go mbeidh úsáid na Gaeilge nó an Bhéarla mar rogha ag an saoránach, chomh fada agus is féidir, i ndíoschúrsa poiblí agus i seirbhísí poiblí agus de réir a chéile go ndéanfaidh níos mó daoine ar fud an Stáit cinneadh a ngnó a dhéanamh trí mheán na Gaeilge; agus

      • a chinntiú go mbeidh an Ghaeilge níos infheicthe sa tsochaí againn, mar theanga labhartha ag ár gcuid saoránach mar aon le bheith le feiceáil ar chomharthaí agus i litríocht.
    Tá an Ghaeilge mar chuid do chultúr agus d’oidhreacht Thuaisceart Éireann agus tá cur chun cinn agus cosaint na teanga ann mar thosaíocht freisin ag an Rialtas.

    Aithníonn an Rialtas an buntáiste mór freisin dá gcuid saoránach líofacht Béarla a bheith acu, an teanga is mó úsáide i ngnóthaí idirnáisiúnta. Geallann an Rialtas go gcinnteoidh siad go gcoinneofar an buntáiste seo trí shochaí dhátheangach a fhorbairt ina mbeidh an oiread daoine agus is féidir in ann Gaeilge agus Béarla a úsáid chomh héasca le chéile.

    Agus siúd gur príomhfhócas den straitéis seo áit na Gaeilge sa chóras oideachais a neartú tá an-tábhacht leis an nGaeilge mar theanga bheo a chur ar aghaidh laistigh den teaghlach agus idir na glúnta. Is é an cur chuige foriomlán atá againn ná creat oibre tacaíoch a chruthú agus na deiseanna a chruthú trína bhféadfar an Ghaeilge a chur ar aghaidh ar bhealach nádúrtha laistigh de líonta tí agus de phobail.

    Braitheann an méid atá i ndán don teanga ar dhaoine a roghnóidh go cinnte leas a bhaint as na deiseanna a chruthóidh an Straitéis seo. Sin é an dúshlán atá amach romhainn ar fad.

    Share/Save/Bookmark

    2.0 Comhthéacs

    Comhthéacs Polasaí

    Is é atá tugtha síos in Airteagal 8 de Bhunreacht na hÉireann:

    “Ós í an Ghaeilge an teanga náisiúnta is í an phríomhtheanga oifigiúil í.”

    Is é an bonn atá faoin Straitéis 20 Bliain seo ná an stádas atá ag an teanga sa Bhunreacht agus tógtar ar Rialtas na hÉireann - Ráiteas i leith na Gaeilge 2006 a foilsíodh i mí na Nollag 2006. Dhearbhaigh an Ráiteas tacaíocht an Rialtais d’fhorbairt agus do chaomhnú na Gaeilge agus na Gaeltachta agus leag amach 13 cuspóir ó thaobh polasaí maidir leis sin:


    Cuspóir 1: Seasfar leis an stádas faoi leith atá ag an nGaeilge sa Bhunreacht agus i ndlíthe na tíre ar nós Acht na dTeangacha Oifigiúla 2003, An tAcht Oideachais 1998, An tAcht um Phleanáil agus Forbairt 2000 agus An tAcht um Chraolacháin 2001.

    Cuspóir 2: Cuirfear Acht na dTeangacha Oifigiúla i bhfeidhm go hiomlán. Forbrófar cearta an phobail an Ghaeilge a úsáid agus iad ag plé leis an Stát agus le dreamanna eile agus déanfar socruithe cuí chun é seo a chur i bhfeidhm.

    Cuspóir 3: Tabharfar spreagadh agus tacaíocht do phobal na Gaeilge sa Ghaeltacht agus lasmuigh de, an Ghaeilge a thabhairt don chéad ghlúin eile mar theanga teaghlaigh. Chuige sin, cuirfear réimse leathan seirbhísí ar fáil trí mheán na Gaeilge.

    Cuspóir 4: Tabharfar tacaíocht ar leith don Ghaeltacht mar cheantar labhartha Gaeilge.

    Cuspóir 5: Déanfar an Ghaeilge a theagasc mar ábhar riachtanach ó leibhéal na bunscoile go leibhéal na hArdteistiméireachta. Cuirfidh an curaclam ar chumas na ndaltaí an Ghaeilge a labhairt agus a scríobh go cruinn, chomh maith le tuiscint a thabhairt dóibh ar fhiúntas na teanga dúinn mar phobal. Chun na críche seo, déanfar infheistíocht fheabhsaithe i bhforbairt phroifisiúnta agus i dtacaíocht leanúnach do mhúinteoirí maraon le i soláthar téacsleabhar agus acmhainní, agus i dtacaíocht do mhodhanna nuálacha teagaisc agus foghlama.

    Cuspóir 6: Cuirfear oideachas lán-Ghaeilge ar ardchaighdeán ar fáil do dhaltaí scoile arb é mian a dtuismitheoirí/gcaomhnóirí é. Leanfar leis an tacaíocht do Ghaelscoileanna ag leibhéal na bunscoile agus déanfar forbairt ar sholáthar lán-Ghaeilge ag leibhéal na hiar-bhunscoile chun freastal ar éileamh de réir mar is gá.

    Cuspóir 7: Leanfar leis an tacaíocht a thugtar don réamhscolaíocht Ghaeilge agus déanfar breis forbartha ar an gcóras oideachais tríú leibhéal trí mheán na Gaeilge.

    Cuspóir 8: Leanfar leis an tacaíocht a thugann an Stát d’Fhoras na Gaeilge de réir an Achta um Chomhaontú na Breataine-na hÉireann 1999.

    Cuspóir 9: Déanfar cinnte de go bhfuil seirbhísí cuimsitheacha craolacháin ar ardchaighdeán ar fáil trí mheán na Gaeilge, go mór mhór trí fhorbairt leanúnach a dhéanamh ar RTÉ, ar Raidió na Gaeltachta agus ar TG4.

    Cuspóir 10: Tabharfar gach cúnamh agus tacaíocht don Aontas Eorpach i bhfeidhmiú an chinnidh an Ghaeilge a bheith ina teanga oibre agus ina teanga oifigiúil san AE ón 1 Eanáir 2007.

    Cuspóir 11: Leanfar le treisiú na hoibre atá ar bun ag An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta agus ag na gníomhaireachtaí agus na comhlachtaí a thagann faoina scáth, ar nós Foras na Gaeilge, Údarás na Gaeltachta agus Bord na Leabhar Gaeilge chun an Ghaeilge a chur chun cinn go náisiúnta agus chun í a chaomhnú agus a threisiú sa Ghaeltacht.

    Cuspóir 12: Leanfar agus déanfar forbairt ar úsáid na Gaeilge sa Gharda Síochána agus sna Fórsaí Cosanta.

    Cuspóir 13: Aithníonn an Rialtas an ról fíorthábhachtach atá ag an earnáil dheonach Ghaeilge agus leanfar ag tabhairt tacaíochta di.
    Is aidhm de chuid an Rialtais freisin tacú le cur chun cinn agus le teagasc na Gaeilge thar lear, tríd An Roinn Gnóthaí Eachtracha agus An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta. Tá béim faoi leith curtha ar thacaíocht a thabhairt do mhúineadh na Gaeilge i gcoláistí tríú leibhéal i roinnt tíortha éagsúla.


    Tríd is tríd mar sin is gnéithe de chomhthéacs nua-aimseartha na Gaeilge na nithe seo a leanas:
      • Is Stát dátheangach í Éire inarb í an Ghaeilge an chéad teanga oifigiúil de réir Airteagal 8 de Bhunreacht na hÉireann.

      • Is í an Ghaeilge an teanga labhartha liteartha is ársa san Eoraip i gcomhthéacs ár n-oidhreachta Eorpaí.

      • De réir Dhaonáireamh 2006 tá cumas áirithe ag 42% de dhaonra na hÉireann ó thaobh Gaeilge a labhairt – is ionann sin agus thart ar 1.66 milliún duine nó níos mó in aois na 3 bliana nó os a chionn as daonra cónaitheach iomlán de thart ar 4.2 milliún.

      • Is í an Ghaeilge príomhtheanga pobail agus tí 3% de dhaonra na tíre.

      • De réir suirbhéanna agus pobalbhreitheanna creideann an chuid is mó den daonra go mbaineann tábhacht faoi leith leis an nGaeilge óna dtaobh siadsan go pearsanta agus/nó don tír tríd is tríd.

      • Tugadh stádas teanga oifigiúil agus teanga oibre ag leibhéal an AE don Ghaeilge le héifeacht ón 1 Eanáir 2007.
    Tá an Straitéis seo ag iarraidh tógáil ar an gcomhthéacs agus ar na haidhmeanna atá luaite trí shraith réimsí a ngníomhófaí ina leith a leagan amach le leas a dhéanamh don teanga agus don Ghaeltacht as seo go ceann 20 bliain. Creideann an Rialtas go mbaineann tábhacht faoi leith leis an nGaeilge do mhuintir, do shochaí agus do chultúr na hÉireann. Mar theanga labhartha pobail is leis an tír seo amháin a bhaineann an Ghaeilge agus tá fíorthábhacht mar sin léi ó thaobh fhéiniúlacht mhuintir na hÉireann agus ó thaobh oidhreacht dhomhanda.

    Mar bhonntaca leis an Straitéis tá anailís ar an gcaoi a bhfuil an Ghaeilge, anailís a rinne meitheal de chomhairleoirí idirnáisiúnta, a bhfuil saineolas acu ó thaobh ceisteanna teanga faoi stiúir Fiontar i DCU, thar ceann an Aire Gnóthaí Pobail Tuaithe agus Gaeltachta. Tá an anailís sin á foilsiú aisti féin. Ó thaobh na Gaeltachta tá aird á tabhairt sa Straitéis ar na moltaí a rinneadh i Staidéar Cuimsitheach Teangeolaíoch ar Úsáid na Gaeilge sa Ghaeltacht, a rinne Acadamh na hOllscolaíochta, Ollscoil na hÉireann Gaillimh thar ceann an Aire Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta.

    Thug an Straitéis aird freisin ar staidéar a rinne an tAthair Micheál Mac Gréil agus Fergal Rhatigan as An Roinn Socheolaíochta in Ollscoil na hÉireann, Má Nuad ar Attitudes towards Competence in and Use of the Irish Language 2007-2008 (pdf). Léiríonn an staidéar go bhfuil dearcaí dearfacha agus dea-thoil ó thaobh na Gaeilge fanta ag leibhéil an-arda ón am a ndearna an t-údar na staidéir roimhe sin i 1973 (Prejudice and Tolerance In Ireland) agus i 1996 (Prejudice in Ireland Revisited). Léiríonn na torthaí tacaíocht ollmhór do chaomhnú na Gaeilge: tá 52.5% ag iarraidh go gcaomhnófaí an Ghaeilge sa Ghaeltacht agus go ndéanfaí í a athbheochan lena húsáid do na healaíona agus don chultúr lasmuigh den Ghaeltacht, agus tá 40.9% ag iarraidh go ndéanfaí an teanga a athbheochan do chríocha poiblí ar fud an Stáit.

    Léargais idirnáisiúnta
    Aithnítear go hidirnáisiúnta an fiúntas a bhaineann le héagsúlacht teangacha. Is iad teangacha na príomhuirlisí atá ag an duine le hidirghníomhú a dhéanamh agus le smaointe, mothúcháin, eolas, cuimhní agus luachanna a chur in iúl. Is príomhfheithiclí iad teangacha freisin le cultúir a shloinneadh agus d’oidhreacht theibí cultúir, nithe is croí d’fhéiniúlacht an duine aonair agus d’fhéiniúlacht an ghrúpa. Tá ról tábhachtach teanga ó thaobh léiriú agus tarchur oidhreachta cultúir aitheanta i United Nations 2003 Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage.

    Caithfear mar sin ó thaobh éagsúlacht cultúr ar fud an domhain a chaomhnú teangacha mar an Ghaeilge a chosaint. Tuairiscíonn UNESCO go bhfuil leath de na 6,700 teanga a labhraítear faoi láthair i gcontúirt dul i léig roimh dheireadh an chéid, próiseas nach féidir a mhoilliú síos ach le gníomh práinne ó Rialtais agus ó na pobail a labhraíonn na teangacha. Cothaíonn an Endangered Languages Programme de chuid UNESCO comhoibriú ar bhonn idirnáisiúnta le haird a tharraingt ar an staid thromchúiseach sin agus le réiteach nuálach a chur chun cinn ó phobail, ó shaineolaithe agus ó údaráis. Chuir an t-eagrán is déanaí den Atlas of Endangered Languages (UNESCO) an Ghaeilge síos mar theanga atá go cinnte i gcontúirt. Tá an stádas sin athraithe ó shin agus feabhsaithe go dtí an stádas í a bheith leochaileach i gcomhthéacs eolais faoi bhearta atá glactha ag an Rialtas le tacú leis an teanga le blianta beaga anuas.

    D’aithin Coinbhinsiún na Náisiún Aontaithe 2003 an ról fíorthábhachtach atá ag teanga ó thaobh oidhreacht bheo a chur in iúl agus a chur ar aghaidh. Braitheann oidhreacht cultúir theibí ar theanga ó thaobh a beochta laethúil agus lena cur ar aghaidh chuig an gcéad ghlúin eile. Ó thaobh traidisiún béil cibé amhráin, filíocht nó béaloideas, ní hamháin gurb í an teanga an fheithicil ina bhfuil an oidhreacht cultúir, is í an teanga a croílár.

    Chomh maith le hanailís a dhéanamh ar staid teangacha atá faoi bhrú ar fud an domhain tá forbairt déanta ag UNESCO ar chreat oibre le beocht teanga a thomhas le cuidiú le Rialtais agus le dreamanna eile ó thaobh polasaí a fhorbairt, gach a chaithfear a dhéanamh agus na bearta cosanta cuí a aithint. Tugadh aird ar an gcreat oibre sin atá bunaithe ar na naoi gcritéar seo a leanas agus an Straitéis á forbairt:
    Tá Straitéis an Rialtais mar atá leagtha amach sa cháipéis seo eagraithe thart:
      • Ar chur le heolas ar an nGaeilge;
      • Ar dheiseanna a chruthú le Gaeilge a úsáid; agus
      • Ar dhearcaí dearfacha i leith úsáid na Gaeilge a chothú.
    Tá fhios againn ón gcaoi a bhfuil an Ghaeilge nach ionann cumas a bheith ag duine sa teanga agus í a úsáid. Leanann úsáid teanga go hiarbhír as cumas, deis agus dearcadh dearfach a bheith in éineacht. Tá an Straitéis seo mar sin ag iarraidh cúinsí dearfacha a chruthú le go mbainfidh na daoine níos mó úsáide as an gcumas teanga atá acu agus go gcuirfear leis an gcumas sin go fírinneach le himeacht ama.

    Léiríonn an Straitéis seo tacaíocht an Rialtais d’fhorbairt agus do chaomhnú na Gaeilge trí thiomantas fadtéarmach do chur chuige comhleanúnach agus cuimsitheach do thodhchaí na teanga mar theanga bheo a labhraíonn daoine le háit dhaingean sa chóras oideachais, ag na leibhéil is airde inár gcóras polaitíochta agus inár riarachán poiblí agus sa Ghaeltacht.

    Mar a dúradh cheana is cuid d’oidhreacht agus de chultúr Thuaisceart Éireann í an Ghaeilge agus is tosaíocht don Rialtas cosaint agus cur chun cinn na teanga ansin.

    I gcomhthéacs thiomantas leanúnach an Rialtais ó thaobh Chomhaontú Aoine an Chéasta a fheidhmiú go hiomlán leanfaidh sé ag tacú le Foras na Gaeilge, an comhlacht forfheidhmithe Thuaidh/Theas a bhfuil dualgas air an teanga a chur chun cinn ar bhonn uile-oileáin agus lena oibriú éifeachtach leanúnach a chinntiú. Beidh deathionchar ag Straitéis an Rialtais ar lucht labhartha na Gaeilge i dTuaisceart Éireann. Leanfaidh an Rialtas ag obair freisin le go gcuirfear i bhfeidhm go hiomlán tiomantais ó thaobh na Gaeilge a bhaineann le Rialtas na Breataine agus Feidhmeannas Thuaisceart Éireann, lena n-áirítear Acht Teanga don Ghaeilge a thabhairt isteach chomh maith le feabhsú, cosaint agus forbairt na Gaeilge i dTuaisceart Éireann.


    http://cms01.unesco.org/fileadmin/MULTIMEDIA/HQ/CLT/CLT/pdf/UNESCO-EndangeredLanguages-WorldMap-20090218.pdf
    Share/Save/Bookmark

    3.0 Straitéis

    Straitéis Cheimnithe

    Mar a luadh thuas d’aithin Ráiteas an Rialtais i leith na Gaeilge i 2006 príomhchuspóirí an pholasaí trína dtabharfar tacaíocht don Ghaeilge agus don Ghaeltacht. Tá baint idir na réimsí ina ndéanfar gníomh agus tá siad leagtha amach thíos agus tá siad grúpáilte ó thaobh na gcuspóirí sin agus tabharfar aghaidh orthu i gcéimeanna mar seo a leanas:

      Bliain 1 (2010): Céim an Bhunaithe
      Díreofar sa bhliain seo ar dhaoine a chur ar an eolas faoi na spriocanna agus faoi ábhar na Straitéise agus na struchtúir eagraíochta agus oibríochta a chaithfear a bhunú. Chomh maith leis sin déanfar na hacmhainní foriomlána a theastóidh a leithroinnt agus comhaontófar agus bunófar na nósanna imeachta monatóireachta, measúnaithe agus modhnaithe. Iarrfar pleananna oibríochta ó na gníomhaireachtaí poiblí forfheidhmiúcháin ar fad agus gheofar iad. Bunófar príomhbhearta tosaíochta.

      Blianta 2-3 (2011-12): Céim Fheidhmithe I
      – Na Bunsraitheanna a Leagan Síos
      Le linn an chéad dá bhliain den Straitéis bunófar na bearta fadtéarmacha ar fad le go mbeidh an soláthar de mhúinteoirí cáilithe agus de shaineolaithe eile ar fáil, nó go mbeidh na córais a sholáthróidh iad bunaithe go luath sa Straitéis. Chomh maith leis sin déanfar cuid mhaith de na bearta a fheidhmiú go hiomlán nó a thosú ag an gcéim seo lena n-áirítear ábhair d’oideachas agus litearacht teanga a ullmhú.

      Blianta 4-15 (2013-25):
      Céim Fheidhmithe II – Leathnú agus Doimhniú
      Tá trí fho-chéim ag baint leis an gcéim seo ach tríd is tríd is éard atá i gceist: lánfheidhmiú na mbeart ar fad; tabhairt faoi mheasúnuithe rollála; agus feachtais a reáchtáil do chur chun cinn agus do chothú dearcadh dearfach ó thaobh na teanga. Cuirfear na chéad chéimithe ó na cláir athbhreithnithe d’oideachas múinteoirí ar fáil agus fostófar iad i scoileanna agus in institiúidí oideachais eile.

      Le linn na céime seo déanfaidh Éire ceiliúradh ar chothrom 100 bliain d’Éirí Amach na Cásca agus ar shaoirse na tíre agus déanfar nasc idir na hócáidí sin agus an Straitéis don Ghaeilge, léireofar an méid a bheidh bainte amach, déanfar athbhreithniú mór ar na torthaí agus cothófar rannpháirtíocht agus tacaíocht an phobail thart ar spriocanna, spiorad agus fís na Straitéise.

      Blianta 16-20 (2026-30): Céim Fheidhmithe III: Comhdhlúthú
      Beidh an chéim chomhdhlúite dírithe ar na bearta ar fad a phríomhshruthú. Tógfar ar an gcumas níos fearr i nGaeilge a bheidh ag daoine, ar na deiseanna níos leithne a bheidh ann le Gaeilge a úsáid agus ar an spreagadh ar dhearcadh dearfach i leith na Gaeilge a bheidh bainte amach i gcéimeanna roimhe sin.

    Beidh soláthar na n-acmhainní cuí agus tacaíocht a bheidh ar fáil fíorthábhachtach ó thaobh fheidhmiú na Straitéise. Is í An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta a dhéanfaidh maoirsiú ar an soláthar sin agus déanfar feidhmeanna a leithroinnt ar ghníomhaireacht (ghníomhaireachtaí) atá ann cheana nó déanfar iad a fhoinsiú san earnáil phríobháideach de réir mar is cuí.

    Cuirfear comhshocruithe i bhfeidhm chun:
      - monatóireacht a dhéanamh ar ghníomhaíochtaí teanga praiticiúla ó shochaithe eile, tacú leo agus iad a oiriúnú;
      - ábhair a éascóidh úsáid na Gaeilge a thionscnamh, suirbhé a dhéanamh orthu agus iad a athbhreithniú;
      - bunachar sonraí láir d’ábhair, do theimpléid agus d’fheidhmiúcháin TF i nGaeilge a óstú;
      - treoracha agus ábhair a chuideoidh le daoine aonair agus le heagraíochtaí aonair leis an nGaeilge a chur chun cinn a ullmhú;
      - cabhair-líne phoiblí náisiúnta a chur ar fáil;
      - ionad eolais náisiúnta agus áit imréitigh do sheirbhísí aistriúcháin agus do sheirbhísí teangabhunaithe eile a chur ar fáil;
      - bunachar sonraí náisiúnta de ghníomhaíochtaí deachleachtais i bpleanáil teanga a chothabháil;
      - cuidiú le tacaíochtaí a fhorbairt do thionscnaimh áitiúla agus leis an gcumas tionscnaimh den sórt sin a fhorbairt agus a bhainistiú; agus
      - forbairt córas bainistíochta teanga a chur chun cinn i gcomhthéacsanna éagsúla.

    Braitheann go leor de na tosaíochtaí sa Straitéis seo ar na tacaíochtaí agus na hacmhainní sin a bheith ar fáil agus is tosaíocht ard mar sin iad a eagrú chomh luath agus is féidir.

    Share/Save/Bookmark

    4.0 Cuspóirí

    Cuspóirí Sonracha na Straitéise

    Ag teacht as Ráiteas Polasaí an Rialtais 2006 tá an sprioc leagtha amach ardú a dhéanamh thar 20 bliain ar:
      • An líon daoine a mbeidh eolas acu ar an nGaeilge ón 1.66 milliún atá ann faoi láthair go 2 mhilliún; agus

      • An líon daoine a úsáideann an Ghaeilge gach lá ón leibhéal atá ann faoi láthair de thart ar 83,000 go 250,000.
    Ba é comhlíonadh na spriocanna uaillmhianacha sin an chloch ba mhó ar an bpaidrín agus cinneadh á dhéanamh cad iad na réimsí ina ngníomhófaí sa Straitéis seo.

    Ba iad na haidhmeanna sonracha agus an Straitéis seo á hullmhú:
      • An líon daoine a labhraíonn Gaeilge gach lá lasmuigh den chóras oideachais a ardú ó 83,000 go 250,000;

      • An líon daoine a labhraíonn Gaeilge sa Ghaeltacht gach lá a ardú mar beidh borradh a chur faoin nGaeltacht fíorthábhachtach don phlean/straitéis fhoriomlán; agus

      • An líon daoine a úsáideann na seirbhísí Stáit trí Ghaeilge agus atá in ann teilifís, radió agus na meáin chlóite a rochtain tríd an teanga a ardú.

    Share/Save/Bookmark

    5.0 Struchtúir fheidhmithe

    Struchtúir Fheidhmithe

    Déanfar an Straitéis 20 bliain a lánpháirtiú feadh gnáth-oibríochtaí ghníomhaireachtaí an Stáit faoi stiúir threoir agus cheannaireacht láidir ón Rialtas. Tá ról ag gach rannóg den riarachán poiblí agus ag príomhgheallsealbhóirí náisiúnta agus áitiúla ó thaobh an fheidhmithe. Le leathnú a chur ar an nGaeilge caithfear ‘normalú’ a dhéanamh. Tá an téarma sin bunaithe ar an gcleachtadh atá faighte ag teangacha eile a bhfuil a róil imithe in éag. Is é an bealach agus an t-aon bhealach, a mbainfidh an Ghaeilge áit shóisialta níos sláine amach ná trí fheasacht ghníomhach agus trí dhearcaí dearfacha a bheidh ag iarraidh an chaoi a bhfuil sí á himeallú a athrú thart, chomh maith le níos mó úsáide go neafaiseach a bheith á baint as an teanga do ghnáthchríocha agus do chríocha príomhshrutha cumarsáide. Éilíonn an tasc sin go gcomhoibreoidh na gníomhaireachtaí cuí ar fad agus iad ag iarraidh spriocanna agus cláir na Straitéise a bhaint amach agus go mbeidh struchtúr bainistíochta comhleanúnach agus éifeachtach i bhfeidhm don Straitéis.

    Seo a leanas na príomhstruchtúir a bheidh ag an Rialtas chun an Straitéis a sheachadadh:
      • Déanfaidh an Coiste Rialtais ar an nGaeilge agus ar an nGaeltacht, a mbeidh an Taoiseach ina chathaoirleach air, maoirseacht ar an dul chun cinn agus tabharfaidh tuairisc don Rialtas mar is gá.

      • Tacóidh Grúpa Oifigeach Sinsearach a bheidh comhdhéanta d’oifigigh ardleibhéil ó Ranna cuí leis an gCoiste Rialtais.

      • Beidh Aire sinsearach agus Roinn Rialtais (An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta) ar a mbeidh lárfhreagracht maidir le cúrsaí Gaeilge fós ann.

    Déanfar Pleanáil agus Feidhmiú na Straitéise a threorú ó Aonad Straitéise laistigh den Roinn sin, beidh foireann thiomanta ann agus sannfar dualgais agus róil fheidhmithe chuig gníomhaireachtaí feidhmithe mar is gá.

    Beidh an tAonad Straitéise freagrach as:
      • maoirseacht a dhéanamh ar an bpróiseas pleanála straitéise;

      • monatóireacht a dhéanamh ar fhorbairt acmhainní;

      • a chinntiú go ndéanfar feidhmiú tras-rannach ar thionscnaimh;

      • sainchomhairle a sholáthar;

      • maoirseacht a dhéanamh ar phleananna oibríochta mar a bheidh forbartha ag na comhlachtaí forfheidhmithe; agus

      • tuairiscí cothrom le dáta agus cáipéisíocht chuí a fhoilsiú mar eolas don phobal.
    Féadfar líon beag d’fhoireann ar iasacht a mbeidh saineolas acu i mbainistiú riaracháin phoiblí, i bpleanáil teanga agus in oideachas a shannadh chuig an Aonad le tascanna ar leith a dhéanamh más gá. Féadfaidh an tAonad measúnuithe nuair is gá, nó seirbhísí sonracha, a choimisiúnú ó ghníomhaireachtaí atá ann nó ón earnáil phríobháideach. Déanfar pleananna agus tiomantais earnálacha a sheachadadh trí na Ranna agus na gníomhaireachtaí cuí.

    Maidir leis an bpríomhghníomhaireacht feidhmithe a bheidh freagrach as an Straitéis a sheachadadh moltar go ndéanfaí athstruchtúrú bunúsach ar ghníomhaireacht Ghaeilge atá ann cheana féin – Údarás na Gaeltachta – go gníomhaireacht Ghaeilge nua náisiúnta - Údarás na Gaeilge. Siúd is go leanfaidh feidhmiú pholasaí agus phleananna áirithe Gaeltachta mar fhreagracht ar An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta, féadfaidh sí áfach feidhmeanna a tharmligean mar is cuí chuig Údarás na Gaeilge.

    Leanfaidh Foras na Gaeilge ag seachadadh a fhreagrachtaí reachtúla maidir leis an nGaeilge Áireofar orthu sin tabhairt faoi thionscadail thacúla agus deontais a thabhairt do chomhlachtaí agus do ghrúpaí le tacú leis an teanga mar is cuí, forbairt a dhéanamh ar théarmaíochtaí agus ar fhoclóirí, tacú le hoideachas trí mheán na Gaeilge agus le teagasc na Gaeilge ar an oileán agus éascú agus spreagadh a dhéanamh tríd is tríd ar úsáid na teanga sa saol poiblí agus sa saol príobháideach. Agus é ag comhlíonadh a dhualgais go hiomlán fanfaidh Foras na Gaeilge mar phríomhghné den struchúr tacaíochta don teanga sa dá chuid den oileán.

    Share/Save/Bookmark

    6.0 Réimsí Gnímh

    6. RÉIMSÍ GNÍMH

    Leagann an Straitéis amach Réimsí Gnímh faoi naoi bpríomhcheannteideal:

    Oideachas

    An Ghaeltacht

    An Teaghlach ag Cur na Teanga ar Aghaidh – Idirghabháil go Luath

    Riarachán, Seirbhísí agus Pobal

    Na Meáin agus Teicneolaíocht

    Foclóirí

    Reachtaíocht agus Stádas

    Saol Eacnamaíochta

    Tionscnaimh Chros-Ghearrthacha
    Share/Save/Bookmark

    6.1 Réimsí Gnímh

    Oideachas

    Léirítear na nithe seo a leanas i dtuairiscí le gairid faoin nGaeilge sna scoileanna:
      • Gur chreid na cigirí nach raibh Gaeilge á múineadh go caighdeán ard nó caighdeán an-ard ach i leath de na ranganna bunscoile a ndearnadh cigireacht iontu agus go raibh Gaeilge á múineadh trí mheán an Bhéarla sa tríú cuid de na seomraí ranga. Ní raibh ach beagán os cionn leath de na daltaí sna ceachtanna ábalta iad féin a chur in iúl go sásúil i nGaeilge.

      • Léirigh tuarascáil Harris (Iúil 2007) go raibh titim de 36.1% agus 40.5% i mbunscoileanna trí mheán an Bhéarla agus i mbunscoileanna Gaeltachta faoi seach ar an líon daltaí a raibh máistreacht acu ar fhorbairt scileanna éisteachta, scileanna foclóra agus tuisceana idir 1985 agus 2002. Siúd is gur éirigh le beagán os cionn leath na ndaltaí líofacht a bhaint amach i dtuairisciú agus i gcumarsáid béil i 1985 i scoileanna trí mheán an Bhéarla ba lú ná an tríú cuid a bhain sin amach in 2002. D’aimsigh an staidéar freisin meath mór i muinín múinteoirí; dúirt beagnach 25% de na múinteoirí i scoileanna trí mheán an Bhéarla go raibh a gcaighdeán Gaeilge féin lag.

      • Sa tSraith Shóisearach tuairiscítear go raibh cumas cainte daltaí teoranta sa tríú cuid de na scoileanna. Tá céimeanna glactha idir an dá linn leis na marcanna a bhronntar as scrúdú cainte deonach sa Teastas Sóisearach agus as an scrúdú cainte náisiúnta san Ardteistiméireacht a ardú go 40% do na hiontrálaithe ar fad a thosaigh scolaíocht dara leibhéal in 2007/8.
    Siúd is go léiríonn na fíricí sin atá luaite chomh mór is atá an dúshlán atá romhainn tá na gníomhartha atá molta i réimse an oideachais leagtha amach leis na prionsabail is bonn don Straitéis a bhaint amach:

      • an cumas i nGaeilge a leathnú agus cur leis ar bhealach níos doimhne agus sin a dhéanamh i measc níos mó daoine;

      • dearcaí diúltacha i leith na Gaeilge a athrú agus dearcaí dearfacha a chothú ina n-áit; agus

      • na deiseanna atá ann laistigh den chóras oideachais le Gaeilge a úsáid a leathnú trí úsáid na Gaeilge mar mheán teagaisc agus mar ábhar a leathnú, agus trí fhoghlaim na teanga ar scoil a cheangal le húsáid neamhfhoirmiúil na teanga i ngníomhaíochtaí áineasa, cultúir agus i ngníomhaíochtaí eile lasmuigh den scoil.
    Tá trí chuspóir a bhaineann leis an oideachas i Ráiteas i leith na Gaeilge 2006:

    <Cuspóir 5: Déanfar an Ghaeilge a theagasc mar ábhar riachtanach ó leibhéal na bunscoile go leibhéal na hArdteistiméireachta. Cuirfidh an curaclam ar chumas na ndaltaí an Ghaeilge a labhairt agus a scríobh go cruinn, chomh maith le tuiscint a thabhairt dóibh ar fhiúntas na teanga dúinn mar phobal. Chun na críche seo, déanfar infheistíocht fheabhsaithe i bhforbairt phroifisiúnta agus i dtacaíocht leanúnach do mhúinteoirí maraon le i soláthar téacsleabhar agus acmhainní, agus i dtacaíocht do mhodhanna nuálacha teagaisc agus foghlama.
    Cuspóir 6: Cuirfear oideachas lán-Ghaeilge ar ardchaighdeán ar fáil do dhaltaí scoile arb é mian a dtuismitheoirí/gcaomhnóirí é. Leanfar leis an tacaíocht do Ghaelscoileanna ag leibhéal na bunscoile agus déanfar forbairt ar sholáthar lán-Ghaeilge ag leibhéal na h-iar-bhunscoile chun freastal ar éileamh de réir mar is gá.
    Cuspóir 7: Leanfar leis an tacaíocht a thugtar don réamhscolaíocht Ghaeilge agus déanfar breis forbartha ar an gcóras oideachais tríú leibhéal trí mheán na Gaeilge.

    Naisc le húsáid na teanga lasmuigh den scoil
    Tá an córas oideachais ar cheann de na hinnill thábhachtacha chun an cumas teanga a ghiniúint ar a bhfuil an Straitéis 20 Bliain bunaithe. Sa scolaíocht fhoirmiúil tá an Stát ábalta cuidiú go gníomhach le cumas teanga ár ndaoine a fhorbairt. Is sprioc lárnach mar sin go n-éireodh leis na húdaráis oideachais fócas náisiúnta níos córasaí agus níos dlúithe a bhaint amach ó thaobh fhoghlaim na Gaeilge ag cách.

    Is é an tátal a bhfuiltear tagtha air go fairsing ó obair chun borradh a chur faoi theangacha ar fud an domhain ná go bhfuil sé an-riachtanach beocht a chur sa Ghaeilge lasmuigh den seomra ranga i gcás na ndaoine óga atá á foghlaim sa chóras oideachais foirmiúil. Má táthar le cultúr agus féiniúlacht don óige agus cineálacha cuí Gaeilge díobh sin a chruthú caithfear deiseanna a chur ar fáil le go n-úsáidfear an teanga go nádúrtha agus go gcruthófar gréasáin chainteoirí trí Theicneolaiocht na Faisnéise & na Cumarsáide. Oibreoidh an earnáil oideachais i gcomhpháirt leis na gníomhaireachtaí cuí maidir leis sin.

    Tá tábhacht mhór faoi láthair leis na Coláistí Samhraidh sa Ghaeltacht le daoine óga a spreagadh le húsáid agus feidhm a bhaint as an nGaeilge a fhoghlaimíonn siad ar scoil. Is féidir cur go mór le héifeachtúlacht na gColáistí Samhraidh trí phróiseas dearaidh curaclaim leanúnach a bheadh pleanáilte go maith do na coláistí agus óna thaobh sin leanfaidh An Roinn Oideachais agus Eolaíochta ag déanamh dearbhú cáilíochta ar an earnáil. Oibreoidh An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta lena chinntiú go gcuirfidh na Coláistí Samhraidh níos mó béime ar fhoghlaim na teanga ó thaobh an teaghlaigh de le gur féidir gréasáin a úsáidfidh an teanga go nádúrtha a chur chun cinn agus go mbeidh córais ann le go leanfar ar aghaidh ag labhairt na teanga i dteaghlaigh agus i ndíormaí cairde i ndiaidh na tréimhse sa Choláiste Samhraidh. Cuideoidh sé le cláir atá ann d’ábhair bhunmhúinteoirí a athstruchtúrú agus a fheabhsú agus rachaidh An Roinn Oideachais i gcomhairle leis an gComhairle Mhúinteoireachta faoi sin.

    Páirt-Tumadh: naíonáin
    Tá sé i gceist, chomh luath agus is féidir i gCéim II dul go dtí an staid ina dtairgfear páirt-tumadh sa Ghaeilge do gach leanbh. Déanfar é sin a fheidhmiú ar bhonn céimnitheach ag teacht leis an dul chun cinn a dhéanfar ó thaobh inniúlachtaí múinteoirí a neartú sa réimse sin trí chlár cuimsitheach infheistíochta d’fhorbairt ghairmiúil do mhúinteoirí. D’fhéadfaí sin a sheachadadh trí roinnt ábhair phríomhshrutha a theagasc trí Ghaeilge i ranganna na naíonán agus mar chomhlánú air sin dhéanfaí ullmhú i gCéim II ar chláir ábhar a theagasc trí Ghaeilge sna blianta láir agus sna hardbhlianta sa bhunscoil. Is é an aidhm atá ann sa deireadh thiar go mbeadh faoin am a mbeidh Céim III bainte amach oideachas páirt-tumtha i nGaeilge á thairiscint in ábhair eile do gach dalta sna príomhscoileanna a bhíonn ag gabháil don Ghaeilge mar chroí-ábhar. Bainfear na bearta sin amach ar bhonn céimnithe, agus le cuidiú leis sin déanfar uas-sciliú ar an bhfoireann. Bainfear leas mar is cuí as dreasachtaí mar scéim duaiseanna GLEO le misneach a thabhairt do scoileanna óna thaobh seo. Mar thacaíocht don straitéis sin déanfar forbairt ar acmhainní agus ar ábhair do scoileanna agus cuirfear ar fáil iad.

    Measúnú náisiúnta
    Déanfar measúnú náisiúnta caighdeánaithe ar inniúlacht éisteachta agus labhartha i nGaeilge a fheidhmiú sa tSraith Shóisearach agus sa tSraith Shinsearach i gcás gach scoile aitheanta. Aithnitear nach féidir go fírinneach measúnú labhartha sa tSraith Shóisearach a bhaint amach ach i gcomhthéacs mheasúnú áitiúil a dhéanfadh múinteoirí ranga faoi stiúir ón taobh amuigh. Tá ionstraimí tástála caighdeánaithe ag an mbunleibhéal a bhforbairt don Ghaeilge faoi láthair.

    Éilíonn nuálaíochtaí i gcuraclam go ndéanfaí forbairt ar ionstraimí agus ar nósanna imeachta cuí le measúnú a dhéanamh ar fhoghlaim na Gaeilge. Féadfar nasc buntáistiúil a dhéanamh leis an Common European Framework of Reference (CEFR) le sainmhíniú a dhéanamh ar na caighdeáin teanga agus cumarsáide a fhíoróidh na nósanna imeachtameasúnaithe.

    Curaclam do mhúineadh na Gaeilge
    Tá an curaclam ag an leibhéal bunscoile sách nua agus dealraíonn sé go bhfuil comhaontas ann go bhfuil sé ag comhlíonadh deachleachtas agus airdiúil ar an smaointeoireacht faoi láthair faoi theagasc teanga. Sa chomhthéacs sin beidh níos mó fócais ar léiriú níos mine ar na cuspóirí teanga ag leibhéil éagsúla na bunscolaíochta agus ar fhorbairt a dhéanamh ar ábhair ar ardchaighdeán le cuidiú le feidhmiú an churaclaim.

    Ag an leibhéal iar-bhunoideachais, áit a bhfuil cláir i nGaeilge á dtairiscint ag trí leibhéal, cuirfear béim mhór ar inniúlacht cainte, éisteachta agus scríofa i nGaeilge a chothú agus cinnteofar athrú tábhachtach ina gcuirfear béim ar an nGaeilge mar theanga labhartha, le go mbeidh daltaí in ann cumarsáid agus idirghníomhú a dhéanamh ar bhealach nádúrtha agus go labharfar Gaeilge gach lá sna scoileanna.


    Cláir thacaíochta do thuismitheoirí agus don réamhscolaíocht

    Is gnéithe tábhachtacha ó thaobh borradh a chur faoin nGaeilge iad foghlaim neamhfhoirmiúil agus foghlaim réamhscoile. Léiríonn an taighde ar fad sa réimse seo gur sna blianta luatha is éasca teanga nua a shealbhú. Tá sé i gceist mar sin go mbeadh leibhéal éigin d’oideachas Gaeilge réamhscoile ar fáil i ngach áit.

    Éascófar saoráidí cúraim leanaí agus réamhscoile le gné Ghaeilge a thairiscint agus le timpeallacht a bheidh fabhrach i leith na Gaeilge a chruthú do na leanaí óga, trí, mar shampla, tacaí a chur ar fáil mar DVDanna Gaeilge a bheidh dírithe ar leanaí óga agus rannta agus cluichí naíonán i nGaeilge. Is é an fócas a bheidh ann go sonrach ná a chinntiú go mbeidh soláthar déanta do naíonraí i ngach áit ina mbeidh bunscoil lánGhaeilge agus in áiteanna eile ina mbeidh éileamh.

    Teastóidh athdhaingniú ar a gcuid litearthachta i nGaeilge ó thuismitheoirí le go mbeidh siad ábalta leanúint ag tacú le foghlaim na Gaeilge ó thaobh a gcuid leanaí le linn bhlianta na bunscoile. Tá tábhacht leis an oiliúint sin freisin ó thaobh daoine gairmiúla eile a bhíonn i mbun cúraim agus oideachais agus leathnófar í go hoibrithe cúraim lae, oibrithe i naíolanna agus daoine i gcumainn phobail, go háirithe in áiteanna ina bhfuil céatadán measartha den phobal ina gcainteoirí Gaeilge.

    Soláthar sainábhar
    Cuirfear seirbhísí in oideachas áineasa (mar na healaíona súl agus na taibhealaíona) lasmuigh de churaclam foirmiúil na scoileanna san áireamh i bpleananna teanga ceantar áitiúil le linn bhlianta na bunscoile.

    Oideachas Múinteoirí
    Caithfear an fórsa múinteoirí a bhainfidh amach na cuspóirí ó thaobh inniúlachta i nGaeilge a chruthú agus caithfear naisc a chruthú idir na scoileanna agus ionaid áineasa agus ionaid, clubanna agus gníomhaíochtaí daoine óga. Tugtar ar aird maidir leis sin go bhfuil iarrtha ar an gComhairle Mhúinteoireachta, an comhlacht reachtúil ar a bhfuil an dualgas caighdeáin do ghairm na múinteoireachta a chinneadh, moltaí a dhéanamh maidir le hoiriúnacht na hoiliúna tosaigh ag an leibhéal bunscoile agus iar-bhunscoile do riachtanais an 21ú aois.

    Moltar cur chuige débhealach sa Straitéis seo chun an fórsa múinteoirí a ullmhú le freastal ar na cuspóiri atá molta. Chun Cuspóir 5 a bhaint amach oibreoidh an Chomhairle Mhúinteoireachta go leanúnach le caighdeán an chumais Gaeilge do mhúineadh na Gaeilge mar ábhar a ardú. Déanfar sin trí thionscnaimh shonracha lena n-áireofar na nithe seo a leanas:

    Oideachas Príomhshrutha – An Córas Bunscoile
      • Lena chinntiú go mbaintear caighdeán Gaeilge Ghairmiúil amach i ngach coláiste oideachais múinteoirí neartóidh an Chomhairle Mhúinteoireachta, mar chuid den athbhreithniú atá luaite thuas, teagasc na Gaeilge feadh an tsoláthair tosaigh d’oideachas múinteoirí ar fad agus déanfaidh sí caighdeánú air;

      • Déanfar bearta le húsáid na Gaeilge tríd is tríd sa seomra ranga agus lasmuigh de a spreagadh;

      • Déanfar ábhair eile atá sa churaclam d’oideachas tosaigh do mhúinteoirí, chomh maith le Gaeilge Ghairmiúil, trí mheán na Gaeilge;

      • I réimse an oideachais múinteoirí leanfaidh ábhair mhúinteoirí clár sainmhínithe do theagasc teanga sa Ghaeltacht. Cuirfear freisin leis an am teagaisc agus freastail d’ábhair mhúinteoirí a dhéanann freastal ar chúrsaí Gaeltachta;

      • Tabharfar scéim scoláireachta Gaeltachta nua isteach do bhunmhúinteoirí le freastal ar dhianchúrsaí sa Ghaeltacht.

      • Spreagfar Coláistí Oideachais chun tionscnaimh a thosú chun mic léinn a mbeidh cumas ard acu i nGaeilge ón nGaeltacht, ó scoileanna trí mheán na Gaeilge agus ó scoileanna eile a mhealladh.Coinneofar suas le 20% de na háiteanna i gColáistí Oideachais múinteoirí do mhic léinn a fhaigheann a gcuid oideachais trí Ghaeilge i scoileanna Gaeltachta agus i nGaelscoileanna agus beidh mic léinn as scoileanna ina ndéantar an teagasc trí mheán an Bhéarla incháilithe freisin faoi réir thairseach ard i nGaeilge a bhaint amach san Ardteistiméireacht;

      • Socrófar tréimhse fhada sa Ghaeltacht do go leor de na hábhair mhúinteoirí, tréimhse ina leanfaidh na mic léinn clár sainmhínithe ó thaobh teagaisc teanga;

      • Cuirfear leis na comhpháirteanna Gaeilge agus theagasc trí Ghaeilge atá sa chúrsa don chéim Baitsiléir Oideachais chomh maith le dianchúrsaí Gaeilge a sholáthar mar is cuí i gcomhar leis an gComhairle Mhúinteoireachta;

      • Tabharfar isteach speisialú nua i dteagasc bunscoile trí mheán na Gaeilge (páirt-tumadh nó tumadh iomlán) i gColáistí Oideachais:
    Oideachas trí Mheán na Gaeilge – An Córas Bunscoile
      - Tabharfar clár iarchéime isteach a bheadh dírithe go sonrach ar riachtanais na scoileanna a mhúineann trí mheán na Gaeilge; agus

      - Tabharfar clár iarchéime nua isteach do Dhioplóma in Oideachas Gaeilge (Bunmhúinteoireacht) agus a sholáthróidh sainscileanna i nGaeilge dóibh sin a mbíonn clár oideachais múinteoirí críochnaithe cheana féin acu.
    Oideachas trí Mheán na Gaeilge – An Córas Iar-bhunscoile
      - Dioplóma Iarchéime nua a thabhairt isteach a dhéanfar a sheachadadh go hiomlán trí mheán na Gaeilge.
    Chun cuidiú tuilleadh le Cuspóir 5 agus Cuspóir 6 a thabhairt chun fíre bunófar Ionad Náisiúnta d’Fhorbairt Ghairmiúil Múinteoirí trí Mheán na Gaeilge in institiúid oideachais atá ann cheana féin. Is scoth-ionad a bheidh ann a thabharfaidh cúnamh agus comhairle do na Coláistí Oideachais agus iad ag ullmhú múinteoirí don timthriall iomlán sna scoileanna ina ndéanfar an teagasc trí mheán na Gaeilge trí chomhchomhairle, ghníomhaíochtaí forbartha gairmiúla, cláir oiliúna chreidiúnaithe agus forbairt acmhainní. Oibreoidh an tIonad Náisiúnta i gcomhar leis na Coláistí Oideachais agus spreagfar gluaiseacht na bhfoirne gairmiúla idir na córais agus na solathróirí oideachais ar fad agus an tIonad Náisiúnta. Beidh cáilíocht ghairmiúil ar fáil do na múinteoirí bunleibhéil agus meánleibhéil ar fad le tacú leo le teagasc a dhéanamh i scoileanna a dhéanann teagasc trí mheán na Gaeilge. Is cáilíocht bhreise tharraingteach agus inmhianta a bheidh inti seo do dhaoine ar mian leo oibriú i scoileanna a dhéanann teagasc trí Ghaeilge agus is léiriú úsáideach a bheidh inti d’fhostóirí go bhfuil an inniúlacht riachtanach teanga ag iarrthóirí.

    Cuirfear na cláir acadúla nua – Baitsiléir Oideachais, Dioplóma Céime san Oideachas (Teagasc Bunleibhéil) agus Dioplóma Iar-Chéime san Oideachas - chomh maith le feidhmiú an Ionaid Náisiúnta LánGhaeilge d’Oiliúint Múinteoirí amach ar tairiscint phoiblí oscailte i measc na n-institiúidí oideachais cuí atá ann.

    Anuas ar na deiseanna forbartha gairmiúla atá aitheanta thuas cuirfear cuid mhaith infheistíochta eile ar fáil le haghaidh roghanna d’fhorbairt ghairmiúil ar-líne agus cinn ghearra le haghaidh múinteoirí atá ag obair agus cuirfear ar fáil iad sin trí na seirbhísí tacaíochta curaclaim agus an ghréasáin ionad Oideachais ag an leibhéal bunscoile agus iar-bhunscoile.

    Chun cuidiú tuilleadh leis na bearta sin agus chun cur le háit na teanga sa chóras oideachais ag gach leibhéal a dhaingniú tabharfar aitheantas speisialta do scoileanna ina mbíonn deachleachtas ó thaobh mhúineadh na Gaeilge. Déanfar raon leathan de théacsleabhair, d’ábhair theicneolaíochta nua agus d’acmhainní le cuidiú le múineadh na Gaeilge agus le múineadh trí Ghaeilge a fhorbairt agus a chur ar fáil.

    Cuirfimid scéim scoláireachtaí ar fáil do leanaí ó limistéir faoi mhíbhuntáiste le freastal ar chúrsaí sa Ghaeltacht agus cuirfear maoiniú ar fáil do choláistí Gaeilge Samhraidh ar fud na tíre.

    Déanfar athbhreithniú ar na socruithe do dhíolúine ó thaobh staidéar a dhéanamh ar an nGaeilge i scoileanna lena chinntiú go mbeidh díolúintí bunaithe ar chritéir theanga oibiachtúla.

    Oideachas Tríú Leibhéal in Éirinn
    Leanfar ag tacú le cláir i nGaeilge do dhaoine fásta ag leibhéal Ollscoile agus leibhéil eile agus á bhforbairt agus soláthrófar sainchláir ghairmiúla.

    Agus breis forbartha á déanamh ar oideachas tríú leibhéal trí Ghaeilge glacfaidh an Rialtas na nithe seo a leanas san áireamh:
      • an infheistíocht shuntasach a rinne An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta agus Údarás na Gaeltachta san earnáil sin le déanaí laistigh den Ghaeltacht agus lasmuigh, lena n-áirítear ach go háirithe tacaíocht d’Acadamh na hOllscolaíochta Gaeilge, Ollscoil na hÉireann, Gaillimh agus Fiontar in Ollscoil Chathair Bhaile Átha Cliath.

      • an creat oibre reachtúil atá ann faoi láthair d’oideachas tríú leibhéal i nGaeilge, lena n-áirítear an oibleagáid atá ar an Údarás um Ardoideachas faoi Acht an Údaráis um Ard-Oideachas 1971 “Ag comhlíonadh a fheidhmeanna don Údarás coimeádfaidh sé i gcuimhne i gcónaí na haidhmeanna náisiúnta atá ann an Ghaeilge a aiséiriú agus an tsaíocht náisiúnta a chaomhnú agus a fhorbairt agus féachfaidh sé le cabhrú leis na haidhmeanna sin a chur i gcrích”. Tá sé sin neartaithe tuilleadh in alt 12 d’Acht na nOllscoileanna 1997, a fhorálann go n-áirítear i gcuspóirí gach ollscoile ‘cur chun cinn teangacha oifigiúla an Stáit, ag féachaint go speisialta do chaomhnú, chur chun cinn agus úsáid na Gaeilge agus do chaomhnú agus chur chun cinn chultúir shainiúla na hÉireann’. Aithnítear ról faoi leith Ollscoil na hÉireann Gaillimh maidir le cláir tríú leibhéal trí mheán na Gaeilge a sholáthar in Acht an Choláiste Ollscoile, Gaillimh (Leasú), 2006.
    Caithfidh caighdeán ard a bheith ag baint le hoideachas tríú leibhéal trí mheán na Gaeilge agus caithfear é a sheachadadh ar bhealach straitéiseach agus comhordaithe lena chinntiú:
      - go mbainfidh éagsúlacht leis an raon disciplíní a bheidh ar tairiscint agus go mbeidh fócas faoi leith ar riachtanais an mhargaidh do dhaoine a bheidh inniúil i nGaeilge;

      - aschur de chéimithe a bheidh cáilithe go maith leis na scileanna sonracha a mbeidh gá leo le freastal ar stádás náisiúnta agus stádas AE na Gaeilge;

      - forbairt a dhéanamh ar shainiúlacht shonrach i ngach coláiste agus go gcuirfí srian le dúblú soláthair go háit amháin nó dhó;

      - luach ar airgead agus cinnteacht cáilíochta a bheith ag baint le taighde agus teagasc agus dúblú nó mionú a sheachaint; agus

      - cúrsaí agus creidiúnú i nGaeilge Ghairmiúil a fhorbairt don oiread gairmeacha agus is féidir.
    Cuirfear maoiniú ar fáil lena chur ar chumas an Udaráis um Ard-Oideachas
    clár sonrach a bhunú leis an earnáil seo a fhorbairt go straitéiseach.

    Daoine Fásta ag Foghlaim Teanga
    Tabharfar tuilleadh deiseanna do dhaoine fásta ar suim leo an teanga a fhoghlaim nó cur lena gcumas le Gaeilge a labhairt. Déanfar clár foghlama Gaeilge a bheidh creidiúnaithe do dhaoine fásta agus déanfaidh sé freastal ar gach leibhéal mar an clár foghlama teanga náisiúnta agus beidh sé comhaontaithe.

    Le scothchaighdeán a chothú ar leibhéal ard acadúil ó thaobh staidéir ar an nGaeilge déanfaimid tógáil ar obair Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha Cliath agus na nOllscoileanna ó thaobh fhorbairt taighde agus teagaisc maidir leis an Léann Ceilteach agus neartóimid áit na hÉireann mar scoth-ionad sa disciplín sin ar fud an domhain.

    Seirbhísí comhairle agus tacaíochta
    Cuirfear ábhair eolais agus acmhainní ar fáil do chatagóirí éagsúla de ghairmeacha scoile mar theiripigh cainte, comhairleoirí gairme, comhairleoirí slite beatha agus daoine eile a chuirfidh chun cinn na buntáistí a bhaineann leis an dátheangachas (go háirithe foghlaim na Gaeilge). Díreofar comhairle shonrach ar na grúpaí seo a leanas:
      Leanaí arb í an Ghaeilge a gcéad teanga agus /nó leanaí atá ag freastal ar scoileanna arb í an Ghaeilge an meán teagaisc iontu.
      Tá sé tábhachtach go dtabharfadh foireann ghairmiúil agus foireann leathghairmiúil tacaíocht go leanúnach do chothabháil na Gaeilge. Cuirfear in iúl do na gairmeacha sin an lear mór litríochta atá ann a léiríonn na buntáistí intleachtúla, labhartha agus na buntáistí ó thaobh slite beatha a bhaineann le dátheangachas. Tabharfar comhairle shonrach le tacú le riachtanais dátheangacha leanaí lena mbaineann riachtanais faoi leith.

      Leanaí arb é an Béarla a gcéad teanga agus/nó leanaí atá ag freastal ar scoileanna arb é an Béarla an meán teagaisc iontu.
      Cuirfear eolas ar fáil freisin d’fhoireann na scoile a bhíonn ag déileáil le leanaí lena mbaineann riachtanais speisialta faoi na buntáistí intleachtúla, labhartha agus slite beatha a bhaineann leis an dátheangachas – agus go háirithe na buntáistí a bhaineann le Gaeilge a fhoghlaim agus a úsáid.

      • Clann inimirceach in Éirinn
      Tabharfar an deis do leanaí inimirceach nach bhfuil ach tagtha go hÉirinn a bheith páirteach i ngach gníomhaíocht Gaeilge agus tabharfar aird faoi leith ar a gcuid riachtanas foghlama teanga.

    Oideachas sa Ghaeltacht
    Baineann na bearta thuas ar fad chomh mór céanna leis an nGaeltacht. Chomh maith leis sin admhaíonn an Rialtas an deacracht faoi leith a bhaineann le freastal ar riachtanais leanaí lena mbaineann cumais teanga éagsúla i scoileanna na Gaeltachta. Agus féadann an scéal sin a bheith níos casta fós ag brath ar stádas na Gaeilge laistigh den phobal scoile. Aithnítear gur ceist mhór do scoileanna Gaeltacha iad acmhainní teagaisc ag an mbunleibhéal agus ag an dara leibhéal araon. Is fiú a thabhairt ar aird, de bharr infheistíochta ó Fhoras na Gaeilge agus ón gComhairle um Oideachas Gaeltachta agus Gaelscolaíochta go bhfuil feabhas mór tagtha ar an méid acmhainní do theagasc trí Ghaeilge atá ar fáil cé go dteastaíonn infheistíocht sheasta sa réimse sin. Baineann na riachtanais chéanna le Gaelscoileanna. Chomh maith leis sin tá gá mór le hacmhainní do Ghaeilge a sholáthar do bhunscoileanna arb é an Béarla an meán teagaisc iontu.

    Ag an am céanna tuigeann an Rialtas go maith an tábhacht a bhaineann leis an gcóras oideachais ó thaobh chothabháil na teanga sa Ghaeltacht agus tugadh an cuspóir sin san áireamh in Acht Oideachais 1998. Chomh maith leis na tionscnaimh sin atá luaite thuas tá socraithe ag an Rialtas roinnt gníomhartha a bhrú chun cinn sa Ghaeltacht mar chuid den Straitéis seo:
      • Déanfar athbhreithniú ar an scéim scoláireachtaí Gaeltachta a fheidhmíonn An Roinn Oideachais agus Eolaíochta le súil cur lena héifeachtacht mar shásra tacaíochta don Ghaeilge.

      • Déanfar beart láithreach le dlús a chur le forbairt an ionaid acmhainní oideachais Gaeilge i mBaile Bhuirne i gCo. Chorcaí.

      • Déanfar forbairt ar aonad sealbhaithe teanga ag an mbunleibhéal i ngach ceann de na trí phríomhréigiún Gaeltachta.

      • Déanfar soláthar freisin do dhianchúrsaí samhraidh/tráthnóna do dhaltaí iar-bhunscoile sa Ghaeltacht a dteastaíonn breis tacaíochta uathu.

      • Leanfaidh An Roinn Oideachais agus Eolaíochta ag leithroinnt cigirí ainmnithe do scoileanna Gaeltachta agus Gaelscoileanna.

      • Déanfar athbhreithniú ar an gcur chuige atá ann faoi láthair ó thaobh Coláistí Samhraidh Gaeltachta le súil go mbeadh baint níos comhleanúnaí ag an Stát le rialáil agus le forbairt na gcoláistí sin, le cur le héifeachtacht agus caighdeán na seirbhísí a chuirtear ar fáil iontu agus le próiseas leagan amach curaclaim níos fearr agus níos comhleanúnaí iontu a chinntiú.

      • Déanfar athbhreithniú ar an soláthar tumtha ag leibhéal na hiar-bhunscoile sna Gaelscoileanna agus sa Ghaeltacht.

      • Déanfar scéimeanna a fheidhmíonn An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta le tacú leis an gcóras oideachais sa Ghaeltacht (ar nós tacaíocht do chúntóirí Gaeilge agus tacaíochtaí eile i scoileanna Gaeltachta, chomh maith leis an scéim cuairteanna baile ar mhaithe le tacaíocht teanga) a neartú i gcomhar leis An Roinn Oideachais agus Eolaíochta.

      • Leanfar ag tabhairt deis do gach dalta Gaeltachta a gcuid oideachais a fháil trí mheán na Gaeilge. Déanfaidh An Roinn Oideachais agus Eolaíochta i gcomhchomhairle leis An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta iniúchadh ar na socruithe oiriúnacha don soláthar sin i gcúinsí athraitheacha gach limistéir Ghaeltachta agus feidhmeofar iad.

      • Déanfar socruithe struchtúrtha cuí, i gcomhthéacs aon athbhreithnithe ar struchtúir na gCoistí Gairmoideachais ar bhonn náisiúnta le soláthar a dhéanamh d’oideachas dara leibhéal lánGhaeilge ar fud an Stáit, lena n-áirítear sa Ghaeltacht, agus lena chinntiú go mbeidh an fhoireann ar fad i scoileanna arb í an Ghaeilge an meán teagaisc iontu ábalta a gcuid gnó ó lá go lá a dhéanamh trí Ghaeilge agus go nglacfar cur chuige comhtháite ó thaobh seirbhísí cúnta, comhairle agus tacaíochta a chur ar fáil do scoileanna arb í an Ghaeilge an meán teagaisc iontu le go soláthrófar na seirbhísí sin i nGaeilge nuair is féidir sin. Tabharfar tacaíochtaí oideachais mar théacsleabhair agus ábhair chlosamhairc agus físe i nGaeilge do na scoileanna sin.
    Cúrsaí Gaeilge Tríú Leibhéal Thar Lear
    In 2006 bhunaigh An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta Ciste tiomanta le tacú le forbairt cúrsaí Gaeilge in institiúidí tríú leibhéal thar lear. Is iad aidhmeanna an chiste dea-thoil i leith na Gaeilge agus go deimhin i leith na hÉireann agus chultúr na hÉireann a chothú agus a chur chun cinn ar fud na hEorpa, Mheiriceá Thuaidh agus Cheanada agus ardán a sholáthar óna bhféadfaí í a mheas agus a léiriú mar theanga Idirnáisiúnta. Cuireann sé sin le feasacht ó thaobh na Gaeilge agus chultúr na Gaeilge lasmuigh d’Éirinn agus cothaíonn naisc idir Éirinn agus na tíortha sin ina bhfuil na hInstitiúidí sin, agus bíonn torthaí dearfacha air sin don teanga san fhadtéarma. Tugann sé deis iontach freisin an Ghaeilge a chur i láthair an phobail acadúil ar fud an domhain agus tugann sé an stádas céanna don Ghaeilge agus atá ag teangacha Eorpacha eile a mhúintear ar fud an domhain. Chomh maith leis sin leanann go leor mac léinn a dhéanann staidéar ar an nGaeilge ina dtíortha féin lena gcuid staidéir anseo in Éirinn agus dá bharr sin bíonn mic léinn ó ar fud an domhain ar fad ag freastal ar chúrsaí sa Ghaeltacht. Cruthaítear cairdeas, suim agus tuiscint maidir leis an teanga agus le cultúr saibhir na tíre, naisc a choinníonn daoine ar feadh a saoil.

    Faoi láthair tá breis is tríocha coláiste agus ollscoil tríú leibhéal sna Stáit Aontaithe, i dtíortha san Eoraip agus níos faide ó bhaile ag soláthar cláir Ghaeilge agus cláir sa Léann Ceilteach go forghníomhach ina gcuid institiúidí.

    Cuirfidh An Roinn Gnóthaí Pobail, Tuaithe agus Gaeltachta tuilleadh le forbairt na mbeart le tacú le teagasc na Gaeilge thar lear (lena n-áirítear an comhchlár le Coimisiún Fulbright agus an Ireland Canada University Foundation) mar shásra chun leathnú breise a dhéanamh ar mhúineadh agus ar fhoghlaim na Gaeilge in ollscoileanna lasmuigh d’Éirinn.

    Share/Save/Bookmark